7 مامىر – وتان قورعاۋشىلار كۇنى. دۇنيەدە وتاننان ارتىق قاستەرلى ءسوز جوق. «وتان ءۇشىن وتقا ءتۇس, كۇيمەيسىڭ» دەگەن باۋىرجان مومىشۇلى بابامىز. قازاقستان ازاتتىق العاننان كەيىن قورعانىس سالاسى جاڭادان قالىپتاستى. بۇگىندە ول ايبارلى ۇعىمعا اينالدى. مۇزداي قارۋلانعان اسكەرىمىز ساپ تۇزەدى.
قازىرگى تاڭدا ەلىمىزدىڭ قورعانىس الەۋەتى كۇشەيدى. الەم بويىنشا 52-ءشى ورىنعا كوتەرىلدى. ارينە, ونىڭ ءبارى – ەل مەرەيى. بىراق سوعان جەتۋ ءۇشىن قانشاما تەر توگىلدى. قورعانىس سالاسىنا قاجەتتى قارۋ-جاراقتار مەن تەحنيكالاردى شىعاراتىن ءىرى كاسىپورىنداردىڭ ىرگەسى قالاندى. وسى رەتتە ەلىمىزدىڭ اسكەري الەۋەتىن ارتتىرۋ باعىتىندا قر قورعانىس جانە اەروعارىش ونەركاسىبى مينيسترلىگى جۇيەلى جۇمىس جۇرگىزىپ جاتقانىن ايتۋعا ءتيىسپىز. بۇگىندە اسكەري ونىمدەردى دايىندايتىن كاسىپورىنداردىڭ ءبارى دە «قازاقستان ينجينيرينگ» ۇك» اق-تىڭ قۇرامىنا كىرەدى. الدىمەن ەلوردادا قازىعىن قاققان ءۇش كاسىپورىنعا توقتالايىق. «قازاقستان پاراماۋنت ينجينيرينگ» كومپانياسى قورعانىس كۇشتەرىن الدىڭعى قاتارلى تەحنيكالارمەن جابدىقتايدى. نەگىزىنەن, «ارلان», «نوماد», «بارىس» اتتى بروندىق كولىكتەردى شىعارادى. ولاردىڭ بارلىعى دا ۋاقىت تالابىنا تولىق جاۋاپ بەرەدى. ميناعا قارسى قورعانىسى مىقتى. كەز كەلگەن اتىس قارۋلارىنا شىدايدى. وندا سىرتقى جانە ىشكى بايلانىس راديوستانساسى ورناتىلعان. ساعاتىنا 100-120 شاقىرىمدى الادى. كليماتتىق جاعدايعا بەيىمدەلگەن. بۇگىندە بۇل برونترانسپورتەرلەر كوپتەگەن مەملەكەتتەردىڭ قىزىعۋشىلىعىن تۋعىزۋدا. الەمدىك نارىققا دا قابىلەتتى.
ودان كەيىن باس قالاداعى «ەۋروكوپتەر قازاقستان ينجينيرينگ» كاسىپورنىندا قۇراستىراتىن ەس-145 تىكۇشاقتارىن ايتۋعا بولادى. بۇل – تمد كولەمىندە وسىنداي تىكۇشاقتار قۇراستىراتىن جالعىز زاۋىت. كاسىپورىن جىلىنا كەمىندە 8-10 تىكۇشاق شىعارادى. ولاردىڭ ءبارى دە مەملەكەتتىك قۇرىلىمداردا پايدالانىلادى. ءسويتىپ, قازاقستان ءوز تاريحىندا اسكەري تىكۇشاقتار قۇراستىراتىن ەلگە اينالدى. ال ەلورداداعى ءۇشىنشى كاسىپورىن… ونى كەيىن باياندايمىز. ونى ءوزىمىز بارىپ, كوزىمىزبەن كوردىك.
سونداي-اق, الماتى وبلىسىندا راديولوكاتسيالىق تەحنيكا وندىرەتىن «گرانيت-تالەس ەلەكترونيكس» زاۋىتىن ايتساق دەيمىز. وسىنداي جوبا قازاقستاندىق اسكەردىڭ قاجەتتىلىگىن, سونداي-اق, وسى وڭىرلەردەگى مەملەكەتتەردى قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن ورتا ازيادا العاش رەت جۇزەگە اسىرىلدى. ەلىمىزدە وندىرىسكە جوسپارلانعان راديولوكاتسيالىق ستانسالار ءوزىنىڭ تەحنيكالىق سيپاتتاماسى بويىنشا راديولوكاتسيالىق بارلاۋعا جانە اۋە كەڭىستىگىن باقىلاۋعا ارنالعان الەمدەگى ەڭ ۇزدىكتەردىڭ ءبىرى سانالادى.
باتىس قازاقستان وبلىسىنىڭ ورتالىعى ورال قالاسىنداعى «زەنيت» ورال زاۋىتى» كاسىپورنى جۋىردا №4 «ماڭعىستاۋ» زىمىراندى-ارتيللەريالىق كەمەسىن كاسپي تەڭىزىنە ءتۇسىرۋىن جۇزەگە اسىردى. بۇل كاسىپورىننىڭ مەملەكەتتىك قورعانىس تاپسىرىسىنا سايكەس جاسالعان 26-شى كەمەسى بولىپ تابىلادى. زاۋىتتان شىعاتىن كەمەلەردىڭ ءبارى جاڭا جۇيەمەن جابدىقتالعان. «پەتروپاۆل اۋىر ماشينا جاساۋ زاۋىتى» اق زامان تالابىنا ساي جاڭعىرتىلعان زۋ-23-2 زەنيتتىك قوندىرعىسىن شىعارادى. جاڭعىرتىلعان زۋ-23-2 زەنيتتىك قوندىرعىسى تومەن بيىكتىكتى اۋە نىسانالارىمەن – اۋە شابۋىلىنىڭ زاماناۋي قۇرالدارىمەن كۇرەس جۇرگىزۋگە, سونىڭ ىشىندە ۇشاقتارمەن, تىكۇشاقتارمەن, قاناتتى زىمىراندارمەن جانە قاشىقتىقتان باسقارىلاتىن ۇشاتىن اپپاراتتارىمەن ۇرىستى جۇرگىزۋگە مۇمكىندىك بەرەدى. ال «سەمەي ينجينيرينگ» كاسىپورنى بروندى تانك قارۋ-جاراعى مەن تەحنيكالارىن دايىنداۋ جانە ولاردى جوندەۋ جۇمىستارىمەن اينالىسادى. ءبىر سوزبەن ايتقاندا, بۇلاردىڭ ءبارى دە وتاندىق برەندكە اينالعان ونىمدەر دەپ اۋىز تولتىرىپ ايتامىز.
***
ءدال مەرەكە قارساڭىندا قورعانىستىق ەلەكتروندى-وپتيكالىق ونىمدەردى شىعاراتىن «قازاقستان اسەلسان ينجينيرينگ» قازاق-تۇرىك بىرلەسكەن كاسىپورنىنا جولىمىز ءتۇستى. ەڭسەلى عيمارات ەسىگىن ەپپەن اشتىق. سىرتى سۇستى بولعانىمەن, ءىشى جىلىلىققا تولى ەكەن. ءبىزدى زاۋىتتىڭ كوممەرتسيالىق ديرەكتورى قارسى الدى. اتى-ءجونى – ەراسىل بايجۇمانوۆ. بەس ءتىلدى ەركىن مەڭگەرگەن ازامات.
ودان كەيىن باس قالاداعى «ەۋروكوپتەر قازاقستان ينجينيرينگ» كاسىپورنىندا قۇراستىراتىن ەس-145 تىكۇشاقتارىن ايتۋعا بولادى. بۇل – تمد كولەمىندە وسىنداي تىكۇشاقتار قۇراستىراتىن جالعىز زاۋىت. كاسىپورىن جىلىنا كەمىندە 8-10 تىكۇشاق شىعارادى. ولاردىڭ ءبارى دە مەملەكەتتىك قۇرىلىمداردا پايدالانادى.
كومپانيانىڭ تاريحى ەندى قالىپتاسىپ كەلەدى. قازاقستان مەن تۇركيا پرەزيدەنتتەرىنىڭ كەلىسىمىمەن جۇزەگە اسقان جوبا. 2012 جىلى زاۋىتتىڭ ىرگەتاسى قالانادى. 2013 جىلدىڭ جەلتوقسان ايىندا ەلباسىنىڭ قاتىسۋىمەن ىسكە قوسىلدى. سودان باستاپ كاسىپورىن جەمىستى جۇمىس ىستەيدى. بۇل كۇندە زاۋىتتىڭ اۋقىمى ۇزارىپ, قاناتى كەڭگە جايىلا باستاعان. كاسىپورىن العاشقى كۇننەن اسكەريلەردىڭ تۇندە كورۋ قۇرالدارىن, جىلۋلىق نىسانا, ەلەكتروندىق پلاتالار جانە وپتيكالىق لينزالاردى وندىرۋگە مامانداندىرىلعان. ولاردىڭ ءبارى وتاندىق قارۋلى كۇشتەر مەن ارنايى مەملەكەتتىك ورگانداردا قولدانادى. بىلتىردان باستاپ ارسو25 ستاندارتىنداعى كاسىبي راديوبايلانىس شىعارۋدى باستاعان. بۇل قۇرالدار قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىن, ءورت جانە مەديتسينالىق بريگادانى, ىزدەستىرۋ-قۇتقارۋ سەكىلدى توپتاردى ءتيىمدى جانە قاۋىپسىز بايلانىسپەن قامتاماسىز ەتەدى.
بۇگىندە ۋاقىت تالابىنا ساي اسكەري تاكتيكالار كوپ وزگەردى. اسكەري شابۋىلدىڭ دەنى تۇندە جاسالادى. قازىر الەمدە لاڭكەستىك ارەكەتتەر ءجيى ورىن الىپ جۇرگەنىن بىلەمىز. سولاردىڭ كوبى جوسپارلارىن جۇرت تىنىش ۇيقىدا جاتقان ۋاقىتقا قۇرادى. سوندىقتان ءبىزدىڭ جاۋىنگەرلەرگە ءتۇن مەزگىلىندە كەلەڭسىز وقيعالاردان قورعاناتىن اسكەري قۇرالدار اۋاداي قاجەت. وعان اتالمىش زاۋىتتىڭ ونىمدەرى تولىق جاۋاپ بەرەدى. قاراڭعىدا كورەتىن قۇرالدار ارقىلى ساربازدار نىسانانى كوزدەپ, كەز كەلگەن وپەراتسيانى جۇزەگە اسىرادى. ونىڭ ءبارىن بىزگە ەراسىل تولەۋبايۇلى جان-جاقتى ءتۇسىندىرىپ بەردى. كاسىپورىن اشىلعاننان بەرى قانشا ءونىم شىعارىلعانى كوپكە جاريا ەتىلمەيدى. قۇپيا سانالادى, ونى قازبالامادىق.
كاسىپورىن العاشقى كۇننەن اسكەريلەردىڭ تۇندە كورۋ قۇرالدارىن, جىلۋلىق نىسانا, ەلەكتروندىق پلاتالار جانە وپتيكالىق لينزالاردى وندىرۋگە مامانداندىرىلعان. ولاردىڭ ءبارى وتاندىق قارۋلى كۇشتەر مەن ارنايى مەملەكەتتىك ورگانداردا قولدانادى. بىلتىردان باستاپ ارسو25 ستاندارتىنداعى كاسىبي راديوبايلانىس شىعارۋدى باستاعان
– ءبىزدىڭ ونىمدەرىمىز مەملەكەتتىك قورعانىس تاپسىرىسى اياسىندا جۇزەگە اسادى. قازىر ەلەكتروندى-وپتيكالىق ونىمدەردى شىعارۋمەن شەكتەلىپ قالماي, بىرنەشە جوبالاردى قولعا الدىق. ايتالىق, بروندىق تەحنيكالاردى مودەرنيزاتسيالاۋدى ىسكە اسىرۋدامىز. ولارعا ەلەكتروندى جانە وپتيكالىق قۇرىلعىلاردى ورناتامىز. ماسەلەن, ت-72 ا تانكىسىنىڭ كەڭەس داۋىرىنەن قالعان اسپابى تۇنگى مەزگىلدە ءارى كەتسە اينالاسىنداعى 400-500 مەتردى كورەتىن. ال ءبىزدىڭ قۇرىلعىلارىمىز ارقىلى تۇنگى مەزگىلدە 15-20 شاقىرىمعا دەيىن كورە الادى جانە سولاردى راديوبايلانىس ارقىلى باسقالارعا حابارلايدى. مىسالى, بارلاۋ كولىگى الداعى شارانى جوسپارلاۋ ءۇشىن اقپاراتقا وتە مۇقتاج. ونى جيناۋ قاجەت. ءبىز سول اقپاراتتى جيناقتايتىن بارلاۋ جۇيەسىن جاسادىق. سونى «ارلان» بروندى ماشيناسىنا ورناتىپ, قۇرالدار ارقىلى ورتاشا العاندا 15-20 شاقىرىمعا دەيىنگى جان-جاعىندا بولىپ جاتقان وقيعالاردى اقپاراتپەن قامتاماسىز ەتە الادى.
سونداي اق, وتكەن جىلدان باستاپ ارسو25 ستاندارتىنداعى راديوبايلانىس شىعارامىز. بيىل ءبىراز مەكەمەلەردەن وسى باعىتتا تاپسىرىس الدىق. ەندى ءوز ەلىمىزبەن شەكتەلىپ قالماي, ونىمدەرىمىزدى ەكسپورتقا شىعارىپ جاتىرمىز. ماسەلەن, جىل باسىندا 5,8 ملن اقش دوللارىنا ەكسپورتتىق كەلىسىمشارت جاسالدى. ءالى دە كەلىسىم جالعاسۋدا. باستىسى, قۇرىلىمدىق كۇشتەردىڭ تاپسىرىسىن تولىعىمەن ورىنداپ وتىرمىز, – دەدى ەراسىل بايجۇمانوۆ.
بىلتىردان باستاپ كاسىپورىندا تاعى ءبىر جاڭا جوبا جالعاسىن تاپقان. ول نانوتەحنولوگيالاردى قولدانىپ, جىلۋ ۆيزورلارعا ارنالعان ينفراقىزىل لينزالاردى شىعارادى. ونى تەرمولدىق نىسانالارداعى كامەرالاردا پايدالانادى. بۇل تەحنولوگيامەن الەمنىڭ ون شاقتى مەملەكەتى جۇمىس ىستەيدى. ايتالىق, اقش, فرانتسيا, تۇركيا, يزرايل سەكىلدى ەلدەر عانا. قازاقستان دا سولاردىڭ قاتارىنا قوسىلدى. ارينە, ينفراقىزىل لينزالاردى الۋ وڭاي ەمەس. بىرىنشىدەن, ونى شىعارۋ ءۇشىن رۇقسات بولۋ كەرەك; ەكىنشىدەن, وتە قىمبات تۇرادى. ەندى ونى ءوزىمىز وندىرەمىز. الداعى تاڭدا ولار دا ەكسپورتقا جول تارتپاق. سودان كەيىن كاسىپورىندا ءاربىر تەحنولوگيانى دامىتىپ, بىرنەشە جوبانى جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن كونسترۋكتيۆتى بيۋرو جۇمىس ىستەيدى. زاۋىتتا وتاندىق ۇلەستىڭ دە سالماعى باسىم. كەيبىر جيىنتىق قۇرالدار سىرتتان تاسىمالدانادى. ال زاۋىت ماماندارى اسپاپتارعا كەرەكتى ەلەكتروندىق پلاتالاردى, لينزالاردى وزدەرى جاسايدى.
مامان دەمەكشى, كاسىپورىندا 90-عا جۋىق قىزمەتكەر ەڭبەك ەتەدى. ولاردىڭ ءبارى – جاستار. كوبىسى – «بولاشاق» باعدارلاماسىمەن شەتەلدە وقىعان جىگىتتەر مەن قىزدار. سولاردىڭ ىشىندە ۇلىبريتانيا, اقش, تۇركيا, رەسەيدە ءبىلىم العان قازاقتىڭ جاسورىمدەرى كوپ. مامانداردىڭ بىلىكتىلىگىنە كومپانيا وتە ماڭىز بەرەدى. بىلىكتىلىك كۋرستارى ءجيى وتەدى. قىزمەتكەرلەر تۇركيا, سينگاپۋر, كاناداعا بارىپ, بىلىمدەرىن جەتىلدىرىپ قايتقان. وتكەن جىلى كاسىپورىن ون ەكى مامانعا باسپانا الۋعا قولداۋ كورسەتكەن. ءبىر سوزبەن ايتقاندا, الەۋمەتتىك جاعداي جاقسى جولعا قويىلعان.
ءبىز باس قالاداعى س.سەيفۋللين اتىنداعى اگروتەحنيكالىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ تۇلەگى ارداق ساقاۋوۆ دەگەن جاس ماماندى سوزگە تارتتىق. كاسىپورىن اشىلعان كۇننەن باستاپ جۇمىس ىستەپ كەلە جاتىر. ماماندىعى – ينجەنەر. «ءوز ءىسىمدى وتە جاقسى كورەمىن. ارينە, اسكەري قۇرالداردى جيناۋدىڭ ءوز قيىندىعى بار. تالاپ وتە قاتال. ءمۇلت كەتۋگە بولمايدى. اسپاپتاردى قۇراستىرۋدىڭ تەحنولوگياسىمەن جۇمىس ىستەيمىز. اۋەلى قۇرالداردى تەحنيكالىق ءبولىم جينايدى. سودان كەيىن ءبىر اپتا سىناقتان وتكىزەمىز. سۋعا سالامىز, -50, +50 گر تەمپەراتۋرادا ۇستايمىز. ەگەر دە ءبىر پريبوردان اقاۋ شىقسا, ول كەرى قايتارىلىپ, جوندەلەدى. ءبىر قۇرالدى جاساۋعا ەكى-ءۇش كۇن ۋاقىت كەتەدى» دەدى ول.
ءبىر ايتا كەتەرلىگى, زاۋىتتاعى تەحنولوگيالاردىڭ ءبارى كاسىپورىننىڭ سەرىكتەسى سانالعان «اسەلسان» كومپانياسى ارقىلى تۇركيادان اكەلىنگەن. ەراسىل بايجۇمانوۆتىڭ ايتۋىنشا, الداعى تاڭدا ونىمەن شەكتەلمەي, وزگە دە وزىق مەملەكەتتەردىڭ تەحنولوگياسىن پايدالانۋ مەن وتاندىق تەحنولوگيانى دامىتۋ جوسپاردا بار كورىنەدى. ايتالىق, راديوبايلانىس قۇرىلعىسىن شىعارۋ بويىنشا الەمدەگى وسىنداي ءونىم جاسايتىن ەلدەرمەن ءبىر قاتاردا تۇرمىز.
تۇجىرىپ ايتقاندا, ەلىمىزدىڭ قورعانىس سالاسىنىڭ قاناتى قاتايىپ, بيىكتەپ كەلەدى. اسىرەسە, وسى باعىتتاعى ءوز ونىمدەرىمىزدىڭ ساپالىلىق جاعىنان الەمدىك دەڭگەيگە كوتەرىلۋى – ۇلكەن ماقتانىش. ءبىرتۇرلى كوڭىلىڭىزدى قۋانىش كەرنەيدى. باسقانى قايدام, وزىمە سولاي كورىندى.
ازامات ەسەنجول
