قۇندىلىقتاردىڭ ورنىن الماستىرۋدىڭ دەرتى ۇلكەن

ل.گۋميلەۆ اتىنداعى ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتى جانىنداعى «ەۋرازيا» گۋمانيتارلىق عىلىمي زەرتتەۋ ورتالىعىنىڭ ديرەكتورى, ەكونوميكا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى, پروفەسسور ەرلان ارىننىڭ ولجاس سۇلەيمەنوۆتىڭ شىعارماشىلىعىنا ارنالعان مولتەك ويىن وقىپ ەدىم. اقىن ولەڭىنىڭ مىنا ءبىر جولدارى اۆتوردىڭ تاعدىرىمەن ۇندەسىپ جاتقانداي اسەر
قالدىرىپ ەدى.

«تى يسپىتال تاكوە —
ۆستاۆات س كولەن؟
نەۆەدوموە سچاستە —
پودنياتسيا ۆ روست؟»

ەرلان مۇحتارۇلىمەن وسى اسەرىممەن بولىسكەنىمدە «اقىننىڭ ۇلىلىعى تۋرالى قالام تەربەگەنىم عوي. ونىڭ مىڭداعان جۇرەكتەردى مازداتقان مۇڭىمەن مەنىڭ تاعدىرىمدى بايلانىس­تىرساڭىز, وندا بۇل بارشا ادامزات بالاسىنا ءتان قۇبىلىس بولعاندىعىنان شىعار دەپ جاۋاپ بەردى.

ايتارى ايىرىقشا, رۋحاني قۇندىلىعىمىزدى ۇلىقتاي بىلەتىن پروفەسسورمەن اڭگىمەنى كەرەكۋدە قىزمەتتە بولعان كەزەڭىنەن باستاعاندى ءجون كوردىك.

– 2001 جىلدىڭ باسىندا س.تورايعىروۆ اتىنداعى پاۆلودار مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ رەكتورى قىزمەتىنە كىرىسكەننەن العاشقى عىلىمي كەڭەستە سۇلتانماحمۇتتىڭ جاتقان جەرىنە باستاپ اپارىڭىزدار دەپ ءوتىنىش ءبىلدىردىم. سونشاما عالىمنىڭ ىشىنەن جول باستاپ باراتىن ءبىر جاننىڭ شىقپاعانىن قالاي قابىلدار ەدىڭىز؟! مەن دە ايتارعا ءسوزىم بولماي, توسىلىپ قالدىم. قازىر دۇنيەدەن ءوتتى, يماندى بولعىر ءبىر ەگدە عالىم ورنىنان تۇرىپ, «ۇيات بولسا دا ايتايىن مەن دە باسىندا بولعان جوقپىن» دەدى. وسى ساتتەن باستاپ پاۆلودار ءوڭىرى قازاقتارىنىڭ رۋحانياتىنان قانشالىقتى اجىراپ كەتكەنىن بايقادىم.

قازاقىلان­دىرۋدىڭ قيىن جولى

– ەرتىس ءوڭىرىنىڭ العاشقى جوعارى وقۋ ورنىنىڭ ءوسۋى مەن قارقىندى دامۋى ءسىز­دىڭ ەسىمىڭىزبەن تىعىز باي­لانىستى. ءوزىڭىز باسشى­لىق ەتكەن سول جىلدارى ستۋدەنتتەر كونتينگەنتى ءتورت ەسە ءوسىپتى. بەلسەنىپ كىرىسكەن قىزمەتىڭىزدىڭ ارقاسىندا كورنەكتى تۇلعالار ق.ساتباەۆ, ا.بەكتۇروۆ, ش.شوكين, ءا.مارعۇلان, بۇقار جىراۋ, ج.ايماۋىتوۆ, ە.بەكما­حانوۆ, س.تورايعىروۆ, م.ج.كوپەەۆ پەن م.شورمانوۆقا ارنالعان ەسكەرتكىشتەر, م.ج.كوپەەۆكە, سول سياقتى بي, اعا سۇلتان قازانعاپ ساتىبالدىۇلىنا, ەستاي بەركىمباەۆ شىعارمالارى ارقىلى تانىمال بولعان قورلى­عايىنعا, كيەلى يسابەك يشان حازىرەتكە ارنالعان مۇراجاي كەشەندەرى, ءتىپتى, ۇلت ونەرىنىڭ اڭىزىنا اينالعان «دوس-مۇقاسان» توبىنا سكۋلپ­تۋرالىق كومپوزيتسيا ورناتىلعانىن جەرگىلىكتى حالىق ۇلكەن قۇرمەتپەن ەسكە الىپ, ءالى كۇنگە دەيىن تامسانىپ
ايتىپ ءجۇر.

– كەرەكۋگە كەلگەندە مۇنداعى قازاقتار باسىلىپ قال­عان ەكەن. اسىرەسە, ءتىلىن, مادەنيەتى مەن ءداستۇرىن جاتسىنا باستاعان. اكەم مۇحتار ارىن – اعارتۋ­شى­لىق سالاسىندا كوپ جىل­دار جۇمىس ىستەگەن جان. «ناعىز عالىم بولام دەسەڭ, اينالايىن, ءبىلىمى جوق كوپ جاساعان قارياعا تۇسىنىكتى بولۋىڭ ءۇشىن ىزدەن. عىلىم, تەك عىلىم ءۇشىن دەگەن دۇرىس ەمەس, بۇقارا تۇسىنبەيتىن, حالىققا قاجەتى جوق دۇنيەنىڭ كەرەگى از» دەۋشى ەدى. عۇمىرى اقتوبەدە وتكەن اكەم سول ولكەدە وتكەن تۇلعالاردى ناسيحاتتاپ, مۇراسىن سانامىزدا جاڭعىرۋىنا اتسالىستى. يگى ونەگەنى مەن دە جالعاستىرۋعا تىرىستىم. ۇلتجاندى ازا­ماتتاردى تارتىپ, ۇلى تۇلعالاردى ۇلىقتاۋعا كۇش بىرىكتىردىك. ەسەنكەلدىدەگى ءماشھۇر-ءجۇسىپ كوپەيۇلىنىڭ كەسەنەسىن كوتەرىپ, ارتىندا قالعان 40-50 تومعا جەتەتىندەي مۇراسىنىڭ 20 تومدىعىن شىعاردىق.

ءماشھۇردىڭ ۇستازى اۋليەلى اقكول-جايىلماداعى يسابەك يشاننىڭ, ونىڭ ۇرپاعى جانداربەك اتالاردىڭ كەسەنەسىن تۇرعىزىپ, حالىقتىڭ زيارات ەتەتىن ورىندارىنا اينالدىردىق. يسابەك يشان – قازاقتىڭ رۋحانياتىنىڭ, سالت-ءداستۇرىمىزدىڭ ءبىر بيىگى. ونىڭ اكەسى مۇرات يشاننان باستالعان قاسيەت قونعان اۋلەتكە جەرگىلىكتى حالىقتىڭ قۇرمەتى ەرەكشە ەكەن. ەكى عاسىر بويىندا حالىقتى ءدىنى مەن داستۇرىنەن اجىراتپاي, قازاقى بولمىسىن ساقتاعان كيەلى اۋلەت دەر ەدىم.

– پاۆلودار وبلىسىنىڭ اكىمى رەتىندە العاش رەت زيا­­رات ەتكەن جەرىڭىز دە وسى اۋليەلى اقكول دەپ ەستيمىز.
– راس, سول كەزدەردە قىزمەت باسىندا جۇرگەندەردىڭ اۋليەلى جەرلەرگە كەلىپ, زيا­رات ەتۋى توسىن جاعداي ەدى. كوبىنىڭ ويىنا دا كەلمەيتىن. رۋحتاندىرۋ, قازاقىلاندىرۋ, داستۇرىنە قايتا ورالۋ ماسەلەسىندە وسىنداي باتىل قادام كەرەك.ءوزىم باستاعان ىسكە جۇرتتى سەندىرە الماسام, سان عاسىرلار بويىندا قازاقى ءداستۇرىمىزدى سانامىزدا ءتىرىلتىپ, ونى تىرلىگىمىزگە ەندىرە الاماساق, وندا ءسوز بەن ءىستىڭ اراسىنا سىنا تۇسپەي مە؟! قاسيەتتى اۋليەلەردىڭ شاراپاتىن دا كورىپ, ارۋاق سىيلاپ, ءداستۇرىمىزدى ۇلىقتاعان جان ەكەنىمدى ماقتان تۇتامىن.

– وسىعان بايلانىستى وتباسىڭىزعا اۋليەلى جەرلەردىڭ ۇلكەن اسەرى بولدى دەپ ايتاسىز با؟
– ول دا بار. وسىدان ءبىراز جىل بۇرىن مەديتسينادا «نەرۆ­نىي تيك» دەپ اتالا­تىن بەت­تىڭ بۇلشىق ەتتە­رىنىڭ ەرىك­سىز قيمىلىنىڭ كەسەلىنە شالدىعىپ قالىپ ەدىم. قانشاما ەمدەلسەم دە جازىلمادى. سودان جول ءتۇسىپ, قازاقى سالتىمىزبەن ماشەكەڭنىڭ باسىنا كەلىپ, قۇران وقىپ, زيارات ەتتىم. اللانىڭ قۇدىرەتى شىعار, سول مەزەتتەن باستاپ بەتتىڭ قيمىلى باسەڭدەپ, بىرتىندەپ جوعالىپ تا كەتتى. كوپ جىلدار وت­باسىمىزدا ۇلكەن قۋانىش بولدى. وسى ساپاردىڭ ارتىنشا دۇنيە ەسىگىن اشقان قىز بالامنىڭ ەسىمىن ءماشھۇر ءجۇسىپ كوپەيۇلى جارىنىڭ ەسىمىمەن رابيعا دەپ اتادىم. ەكىنشى مىرزا قىزىم – قىرمىزى دا ءوسىپ كەلەدى. قازىرگى كۇندە ساكرالدى ورىندار دەپ جاتىرمىز عوي, كيەلى جەرلەردىڭ وسىنداي قۇدىرەتىنە ەشقاشان كۇماندانعان ەمەسپىن.

قازىرگى كۇندە ناعىز مادەنيەتىمىزدەن ايىرىلىپ قالعاندايمىز. كىم ايتقانى ەسىمدە جوق, ءدىننىڭ «كۋلت» دەگەن ماعىناسىن «كۋلتۋرا» دەگەن ۇعىممەن اۋىستىرىپ, «كۋلتتى» قولدانىستان شىعارىپ, «كۋلتۋرا» دەگەن سوزگە تەلىدىك دەگەن ماعىنا بەرەتىن تۇجىرىم ەستە قالىپتى. ونى تاراتىپ ايتقاندا, ساناداعى قۇلدىراۋى, قۇندىلىقتارىمىزدىڭ ورنىن الماس­تىرىپ الۋدىڭ دەرتى جاتىر

قانىشتىڭ  وتانىنداعى وكىنىش

– الايدا, قاسيەتتى تۇل­عالاردىڭ مەكەنىن قازاقى­لاندىرۋدا ۇلكەن كەدەرگىلەر كەزدەستى عوي. ءبىر كەز­­دەرى ىزىڭىزگە شام الىپ ءتۇس­كەن كەيبىر بۇقارالىق اق­پارات قۇرالدارىنىڭ باستى كوزدەگەنى قالاي بول­عاندا دا كەرەكۋ جەرىندەگى پاتشالىق وتارلاۋ ساياساتىنىڭ تاريحىن ساقتاپ قالۋ بولعان سياقتى.

– مۇندا مەكەندەگەن ورىس حالقى مەن شوۆينيستەردىڭ اراسى جەر مەن كوكتەي. ەكەۋىنىڭ ارا-جىگىن تاني ءبىلۋىمىز كەرەك. رەسەي وتارلاۋىنان قالعان, قازىرگى ادامداردىڭ دا ساناسىن قۇرساۋلاپ تۇرعان ءبىر نارسە جەر-سۋ اتاۋلارىنا قاتىستى ەكەنى جاسىرىن ەمەس. جالپى, ونوماستيكا – ۇلكەن قارۋ. «ۆ ۋتسەلەۆشيح تسارسكيح, گەنەرالسكيح نازۆانياح گورودوۆ ي سەل گنەزديتسيا پروكلياتوە پروشلوە. ونو ي نىنە ۆ زاكوۋلكاح دۋشي, نا سگيباح ناشيح كارت», دەپ ولجاس اقىن ايت­قانداي, پات­شالىق كەزەڭدەردىڭ اتاۋ­لارىنىڭ ءالى دە ۋىتى بار. سول كۇندەردىڭ ءبىر ەستەلىگىن ايتىپ بەرەيىن.

قانىش ساتباەۆ ەسىمىمەن پاۆلودار قالاسىنداعى «دزەر­جينسكي» كوشەسىن قايتا اتاۋ جونىندەگى ماسەلەنى قالالىق ءماسليحاتتىڭ قاراۋىنا زوردىڭ كۇشىمەن ەنگىزدىم. 25 دەپۋتاتتىڭ 24-ءى بوتەن ۇلتتىڭ وكىلدەرىنە قاراپ «قازاقتىڭ ۇلى تۇلعاسى, قانىشتىڭ تۋعان جەرىندە جەرلەستەرىنە ناسيحات ايتىپ, ونىڭ قىزمەتىن ءتۇسىندىرۋ مەن ءۇشىن ماسقارا نارسە» دەپ كۇيىنىشىمدى ءبىلدىردىم. الدىڭعى قاتاردا وتىرعان ءبىر دەپۋتات ايەل: «ءسىز, بۇل ءىستى ساياساتتاندىرىپ, باسشىلىققا كەلمەي جاتىپ «انتيرۋسسكي» كوڭىل-كۇيگە باستاپ بارا جاتقان جوقسىز با؟» دەپ دۇرسە قويا بەرگەنى. مەن: «كىم سىزگە فەليكس ەدمۋندوۆيچ دزەرجينسكيدى ورىس دەپ ايتتى؟» دەدىم. جاۋاپ جوق. سوسىن «دزەرجينسكي كىم دەدىم؟» «ساياساتشى» دەدى ءبىر داۋىستان. «قانىش ساتباەۆ كىم؟ عالىم. دەمەك, ساياساتتاندىرىپ وتىرعان كىم؟» دەپ زالعا قارسى سۇراق قويدىم.

شوۆينستىك كوزقاراستى ادامداردىڭ رۋحاني ءۇردىستى, ۇلتتىق مۇددە, ەتنومادەني ماسەلەلەرىن ساياساتقا اينالدىرىپ جىبەرگەنى قاۋىپ تۋدىرادى. بىزدەردىڭ تۇسىمىزدا بەلسەندىلەر تارتىناتىن ەدى. قالانىڭ اتاۋى تۇگىل, كوشەلەردىڭ ەسكى اتاۋى قاز قالپىندا قالعانىنا قاراپ, كوپ نارسەنى باعامداۋعا بولادى. اتالعان قۇندىلىقتاردىڭ ساياساتقا اينالۋى جاعىمدى جايت ەمەس. بۇل – ەڭ ۇلكەن قارۋ. كەزىندە تالاي مەملەكەتتى سىندىرعانى تاريحتان بەلگىلى. ريم ۆارۆارلاردىڭ ىقپالىمەن قۇلاعان جوق, رۋحاني ماسەلەدەن ىدىرادى. كەرەك بولسا, تۇتاستىعىمىز­عا نۇقسان كەلتىرەتىن بۇل ءۇردىس اتوم بومباسىنان دا قاۋىپتى. الەۋمەتتىك, رۋحاني, سۇراقتاردى ساياسيلاندىرماي, بولەكتەپ جەكە قاراۋىمىز كەرەك. ساياساتقا سالعاندا كەز كەلگەن ادامدى قۇلاتىپ جىبەرۋ وڭاي, سوندىقتان دا وسى جولداعى جىگىتتەردى قولداپ, حالىقتىڭ رۋحىن وياتۋعا ۇمتىلۋ قاجەت.

كەرەكۋدىڭ كەزەكتى اڭگىمەسى

– داۋىل سوققاندا كوتەرى­لىپ, باسىلعاندا تىنىپ قالاتىن ەرتىستىڭ تولقىنىنداي پاۆلوداردىڭ اتىن وزگەرتۋ ماسەلەسى ءالى كۇن تارتىبىنەن تۇسكەن جوق. ءبى­رەۋ­لەر كەرەكۋدى كورياكوۆ دەگەن اتتىڭ بۇرمالانۋى­نان دەپ جاتادى.

– جالپى, پاتشالىق وتارلاۋ كەزىندە كورياكوۆ دەگەن جەتى ادام بولعان. ولار ساۋداگەر كوپەستەر ەكەن. «ويپىر-اي, ارقانىڭ ءبىر جەرىن كوپەستىڭ اتىنا بەرەيىك» دەيتىندەي, ءوز جەرىن وزگەنىڭ اتىمەن اتايتىنداي قازاق سورلى بولعان جوق قوي. بۇل وڭىردە قازاقتىڭ ءوز ەركىمەن قويعان بىردە-ءبىر جەر-سۋ اتى جوق. كەرىسىنشە, جاز جايلاۋىن, قىس قىستاۋىن اداسپاي ءدال تابۋ ءۇشىن جەر بەدەرى مەن وزگەشەلىگىنە قاراي ءدال تانىپ, دۇرىس اتاعان.

ءماشھۇر ءجۇسىپ كوپەيۇلى­نىڭ جازبالارىندا بۇل جەر­­­­لەردى «تۇزدى جەر», «سور جەر» ورىسشا «سولونچاك» دەپ انىق­تالاتىن ۇعىممەن بايلانىس­تىرىپ, «تۇز قالا», «تۇزدى قالا» دەپ اتاپ وتىر­عان. قالماقشا كەرەكۋ دەگەن ءسوزىنىڭ بالاماسىنا كەلەدى. باياناۋىل دا بايان­اۋلا دەپ اتالىپ ءجۇر. ءسوز ماماندارى بايان تاۋلارى دەپ انىقتاپ وتىر. ايتا بەرسەك, ءسوزىمىزدىڭ دالەلى رەتىندە قازاقتار جەر-سۋدىڭ ورنالاسۋىنا قاراي اتاعان. ءبىر كەزدەرى «با­قاناستىڭ» باسىندا دا داۋ بولعان. باقانى اسىپ جەگەن­نىڭ ەمەس, ەكى وزەننىڭ ايىرىعىنداعى ەلدى مەكەن, ياعني قازاقتىڭ تۇرمىسىنداعى باقاننىڭ ۇشىنداي ايىر كەلگەن سوڭ سولاي اتاعان.

قازىرگى كەزدە قويىلاتىن اتاۋلارعا ءمان بەرىپ, جاڭا ۇعىمداردى ەنگىزگەن جاع­داي­دا ونىڭ ينتەگراتيۆتى ۇعىمدار بولۋىن قاپەرگە الۋ كەرەك. مىسالى, قازاقتىڭ جە­تىسۋى الدەقاشان الاتاۋدىڭ باۋرايىنان اسىپ كەتتى. سىردىڭ دا ءوز ورنى بار. وكىنىشكە قاراي, سارىارقا دەگەن اتاۋ ءارى كەتسە قوناقۇيلەر مەن دۇكەندەردىڭ اينالاسىندا قالىپ وتىر. سولتۇستىكتىڭ ءبىر قالاسىن سارىارقا دەپ اتاعاندا جەر اراسى جاقىنداپ, حالقى تۇتاسا تۇسەر مە ەدى؟!

ەلباسىنىڭ «بولاشاققا باعدار: رۋحاني جاڭعىرۋ» ماقالاسى جارىق كورگەلى قازاق رۋحانياتىندا سەرپىلىس سەزىلەدى. ساكرالدى ورتالىق اشىلىپ, عىلىمي زەرتتەۋ ينستيتۋتتارى جۇمىستارىن باستاپ كەتتى. وسى باعىتتا بىرنەشە جىل بۇرىن قولعا الىنعان «مادەني مۇرا» باعدارلاماسى بو­يىنشا قىرۋار جۇمىس تىندىرىلىپ ەدى.

شوۆينستىك كوزقا­راستى ادامداردىڭ رۋحاني ءۇردىستى, ۇلتتىق مۇددە, ەتنومادەني ماسەلەلەرىن ساياساتقا اينالدىرىپ جىبەرگەنى قاۋىپ تۋدىرادى

ەندى «تۋعان جەر» سەرياسىمەن ولكەتانۋ, تۋعان ەلدىڭ ءاربىر تاسى مەن تاۋى تۋرالى مالىمەتتەر زەرتتەلىپ, حاتتالىپ يگىلىككە اينالعالى وتىر. تەك قانا پاۆلودار وبلىسىنىڭ كولە­مىندە العاندا باياناۋىل, اۋليەلى كول, تورايعىر, شورمان اۋىلى, ساتباەۆتىڭ كىندىك قانى تامعان توپىراعى – تەڭدىك, ەسكەلدى اۋىلدارى دا وسى تاقىرىپتى اشىپ تۇر. اتامەكەن, ەلتانۋ, تۋعان جە­رىن قۇرمەتتەۋ وسىدان باس­تالادى. تابالدىرىعىنان اتتاپ شىعا المايتىن, تۇرعان جەرىنىڭ ءبىر شەتىندە نە بارىن, كىمدەر وتكەنىن بىلمەيتىندەر ءۇشىن ءتىپتى تاپتىرماس قۇرال. دەمەك, بۇل – دەر كەزىندە باس­تالعان شارا.

قاسيەتتى توپىراق

– ەلتانۋدى دا ءداستۇرى­مىزدىڭ ءبىر بەلگىسى دەپ ايت­قىڭىز كەلەدى مە؟
– قازىرگى كۇندە ناعىز مادەنيەتىمىزدەن ايىرىلىپ قالعاندايمىز. كىم ايتقانى ەسىمدە جوق, ءدىننىڭ «كۋلت» دەگەن ماعىناسىن «كۋلتۋرا» دەگەن ۇعىممەن اۋىستىرىپ, «كۋلتتى» قولدانىستان شىعارىپ, «كۋلتۋرا» دەگەن سوزگە تەلىدىك دەگەن ماعىنا بەرەتىن تۇجىرىم ەستە قالىپتى. ونى تاراتىپ ايتقاندا, ساناداعى قۇلدىراۋى, قۇندىلىقتارىمىزدىڭ ورنىن الماستىرىپ الۋدىڭ دەرتى جاتىر. سول ءالى ىزىمىزدەن قالماي كەلەدى. مىسالى, مادەنيەت سارايلارى بار, مادەنيەت پەن مازمۇنى از. ۇستاز مۇعالىم بولدى. ءدىنىمىز بار, تۇعىرى ءالسىز. ءبىر مەشىتتىڭ جاماعاتى ونعا ءبولىنىپ جاتىر.

جاسىراتىن نەسى بار, ەلۋدەن اسقاندا اۋىز بەكىتىپ, رۋح­تانىپ وتىردىق. قۇراندى العاش رەت قولعا الىپ, باسىنان اياعىنا دەيىن تۇشىنىپ وقىدىم. ونىڭ يىرىمىنە بويلاۋ وڭاي ەمەس. وسى كۇنى قاسيەتتى كىتاپتى ۇلكەنگە دە, كىشىگە دە تەلىپ كيەسىنەن ايىرىپ جاتقاندايمىز.

ولاي دەيتىنىم, بىردە توعىزىنشى سىنىپقا كوشكەن قىزىمنىڭ وقۋلىقتارىن قاراپ وتىرىپ بالالارعا ارنالعان «ءبىلىمنىڭ» قۇندىلىقتاردىڭ قالىپتاسۋىنا كولەڭكە تۇسىرەتىنىن اڭعاردىم. سونىڭ ءبىرى «ادام جانە قوعام», «ءدىنتانۋ نەگىزدەرى». بۇلار مۇلدەم بالانىڭ دامۋ دەڭگەيىنە ارنالماعان. قۇقىق نەگىزدەرى دە شيكىلەۋ. وقۋشى ءدىنتانۋدى ەمەس, ءدىن تاريحىن وقۋى كەرەك. ءدىنتانۋ – مامانداردىڭ, تەرەڭىنەن ىزدەنەتىندەردىڭ ۇلەسىندەگى ءىلىم. ءدىننىڭ شىعۋ تاريحى, وزگە دە سەنىم يەلەرىمەن تولەرانتتى بولۋ دەگەن نە؟ جەرىمىزگە يسلام قالاي كەلدى؟ مىنە, بالا الدىمەن وسى سۇراقتارعا جاۋاپ الۋى كەرەك. مازمۇنعا ءمان بەرمەۋدىڭ باسى وسىلاي باستالۋدا.

– رۋحاني جاڭعىرۋ ءسوز بول­عاندا كيەلى تاريحىمىزدى قوپارىپ, قايتادان قاراۋعا تۋرا كەلەدى عوي. ءسىز كەزىندە باس بولىپ, مۇراسىن زەرتتەپ عىلىمي اينالىمعا جىبەرۋگە مۇرىندىق بولعان تۇلعالاردىڭ ءبىرى قازاق جەرىنە يسلام اشا كەل­گەن يسابەك يشان اۋلەتىن ءداستۇرىمىزدىڭ ءبىر بولشەگى رەتىندە قارادىڭىز. وسى تۇل­عانىڭ قازاق مادەنيەتىندەگى ورنىنا توقتالساڭىز.

– ءبىر قىزىعى, ەرتىس بويىن­داعى كىشكەنتاي عانا اۋىلداردان قانىش ساتباەۆ, الكەي مارعۇلان, ەۆنەي بوكەتوۆ سەكىلدى ۇلكەن عالىمدار مەن جازۋشى, اقىن, سازگەرلەر شىعادى. باياناۋلا توپىرعىنىڭ ساك­رالدى كۇشى بار. ارعى جاعى تۇركىستاننان, بۇحارا مەن سامارقاننان قازاق دالاسىنا كەلگەن ءبىلىمدى يشاندار مەشىت سالىپ, مەدرەسەلەر اشىپ, بالانىڭ العاشقى ءبىلىمىنىڭ نەگىزى وسىندا قالاندى. جاستاردىڭ جولىن اشقان اعارتۋشىلارىمىز­دى قولداپ, ءارى زاماننىڭ تىنىسىن تاۋىپ, بەرگى جاعى ومبى اسىرىپ, ورىسشا ءبىلىم بەرگىزگەن مۇسا شورمانۇلى سەكىلدى ەل زيالىلارى بولماسا, ءدال وسىنداي عىلىمنىڭ شوق جۇلدىزدارى شىقپاس ەدى.

قازاق ۇلتىنىڭ الدىندا ءبارىمىز بىردەيمىز. بىراق, ۇلتتىڭ قالىپتاسۋىنا ۇلەسى بول­عان توپتاردىڭ تاريحىنا تەرەڭىرەك قارامايمىز. قازاق رۋحانياتىنداعى يشاندار اۋلەتى زەرتتەۋدى تالاپ ەتەدى. ولار تۋرالى ەڭ كوپ جازعان – ورىس ساياحاتشىلارى. ءبى­راق ولار مىسقىلمەن مازاقتاپ جازادى. سەبەبى ولاردىڭ ىقپالى مەن بيلىگىن باعامداپ, ءوز بيلىگىنە قارسى تۇراتىن كۇش رەتىندە تانىپ
جويۋعا تىرىستى.

ال, ءماشھۇر ءجۇسىپتىڭ ۇستازى يسابەك يشاندى ساعىنىپ جازادى, تامسانىپ جازادى. ورتا ءجۇز­دىڭ بالاسىن تۇگەل بىرىكتىرىپ, قۇرمەت تۇت­قان تۇلعانى ساعىنىشپەن جوقتايدى. بۇگىنگى كۇنى سولاردان قال­عان ۇعىمداردى «ءتىرىلتۋ» كەرەك. تۇركى دالاسىنداعى ءدىندى پايعامبار ۇرپاقتارى الىپ كەلگەن دەگەن پىكىردى دە سانامىزدا جاڭعىرتساق, ار جاعىندا ءداستۇرىمىز اشىلادى. سولاي بولعاندا دىنىمىزدەگى ويسىراپ تۇرعان ولقىلىق سانامىزداعى اقتاڭداق قالپىنا كەلمەك. داستۇرىمىزدەگى جوعالعان قۇندىلىعىمىزبەن قايتا تابىسامىز.

– اڭگىمەڭىزگە راحمەت, ورلىگىمىزدىڭ نەگىزى بولاتىن رۋحانياتىمىزدى دارىپتەۋ­دەگى كوپتىڭ كوكەيىندەگى ءتۇيت­­كىلدى دۇنيەلەردىڭ شەشۋىن ايتتىڭىز دەپ بىلەمىن.

سۇحباتتاسقان:
ايگۇل ۋايسوۆا