تابيعاتتىڭ ءتورت مەزگىلىن جىرلاعان قازاقتىڭ دانا, دارا تۇلعاسى اباي قۇنانبايۇلىنىڭ ءومىربايانىندا جاز مەزگىلىنىڭ الاتىن ورنى ەرەكشە. تامىزدا دۇنيەگە كەلگەن ۇلى اقىن ماۋسىم ايىندا فانيدەن باقيعا كوشتى. ورمانداي ورىس قاۋىمى پۋشكيننىڭ تۋعان, ولگەن كۇندەرىن ەسكەرۋسىز قالدىرمايدى. ال, ءبىز دانىشپانىمىزدىڭ جالعاندا تاتار ءدام-تۇزى تاۋسىلعان كۇنىن ەستەن شىعارىپ جاتساق تا, تۋعان كۇنىن ەلەمەگەن ەمەسپىز. ءتىپتى, تامىز ايىندا رۋحىن ەكى رەت اۋناتامىز.
ونىڭ سەبەبى, ابايدىڭ نەمەرە ءىنىسى ءارحام ىسقاقوۆ اقىن 10 تامىز كۇنى تۋعان دەگەن دەرەكتى قالدىرىپ كەتكەن. قازاق وسى داتاعا جۇگىنىپ كەلدى. بىراق, كەيىنگى جىلدارى باۋىرجان ەردەمبەكوۆ سىندى عالىمدار بۇل داتانى 23 تامىزعا سىرعىتتى. ولاردىڭ پايىمداۋىنشا, اباي زامانىنداعى 10 تامىز جاڭا كۇنتىزبەدە 23 تامىزعا تۇسەدى. قالاي بولعاندا دا ۇلى اقىن تامىزدا تۋعانى داۋ تۋدىرمايدى. ناقتى تۋعان كۇنىن بەلگىلەۋ قاجەت ەتىپ تۇرسا دا, تامىز ايىندا شىعارماشىلىعىنىڭ ەلەنىپ-ەسكەرىلۋىندە زاڭدىلىق بار.
اعىمداعى اپتا باسىندا باس قالاداعى تاريحي-مادەني مۇرا نىساندارىن جانە ەسكەرتكىشتەردى ساقتاۋدى قامتاماسىز ەتۋ جونىندەگى ديرەكتسيانىڭ ۇيىمداستىرۋىمەن «اباي الەمى جانە ءبىز» اتتى دانىشپانىمىزدى ەسكە الۋ شاراسى ءوتتى. استاناداعى ۇلى اقىن ەسكەرتكىشىنىڭ جانىنا ەڭكەيگەن قاريادان باستاپ, مەكتەپ جاسىنداعى بالاعا دەيىن جينالىپ, اباي رۋحىمەن تىنىستادى. ۇلى اقىننىڭ ولەڭدەرىن, «قارا سوزدەرىن» وقىپ, اندەرىن سالعان جۇرت حاكىمنىڭ ءوزى ايتپاقشى, جۇرەگىنىڭ تۇبىنە بويلادى. ۇيىمداستىرۋشىلاردىڭ اتىنان ءسوز العان ەلورداداعى ەسكەرتكىشتەرگە جاۋاپتى مەكەمەنىڭ ينسپەكتورى دامەتكەن بەكوۆا ابايدىڭ شىعارماشىلىعىنا ارنالعان العاشقى كەش وسىدان ءبىر عاسىردان استام ۋاقىت بۇرىن وتكىزىلدى دەگەن تاريحي دەرەكتى جاڭعىرتتى.
العاشقى كەش ۇلى اقىننىڭ دۇنيەدەن وتكەنىنە 10 جىل تولۋىنا وراي سەمەي قالاسىندا 1914 جىلدىڭ 26 قاڭتارىندا ءوتتى. ونى ۇيىمداستىرۋعا سول زامانداعى ۇلتىمىزدان شىققان زيالى قاۋىمنىڭ قاتارىنان ورىن العان ەرلى-زايىپتى نۇرعالي جانە ءنازيپا قۇلجانوۆتار, اباي ولەڭدەرىن تۇڭعىش باستىرۋشى, قۇنانباي اۋلەتىنەن شىققان كاكىتاي ىسقاقۇلى, وسى اۋلەتتىڭ تاعى ءبىر دارىندى پەرزەنتى شاكارىم قۇدايبەردىۇلى, ابايدىڭ ءوز بالاسى تۇراعۇل جانە ورىس گەوگرافيالىق قوعامىنىڭ سەمەيدەگى بولىمشەسى ۇلكەن ەڭبەك ءسىڭىردى. الاش كوسەمى ءاليحان بوكەيحان مەن ءنازيپا قۇلجانوۆا ابايدىڭ ءومىرى مەن شىعارماشىلىعىن قامتىعان بايانداما وقىدى. سول كەشكە مۇحتار اۋەزوۆ, جۇسىپبەك ايماۋىتوۆ, قانىش ساتباەۆ سياقتى كەيىننەن قازاقتىڭ تاۋ تۇلعالارىنا اينالعان جاستار قاتىستى.
كەش باعدارلاماسى سول جىلى شىققان «ايقاپ» جۋرنالىنىڭ ەكىنشى سانىندا باسىلدى. كەشتىڭ قالاي وتكەندىگى جونىندە «قازاق» گازەتىندە اقپارات جاريالاندى. كەيىننەن تاعى ءبىر الاش قايراتكەرى مىرجاقىپ دۋلاتۇلى وسى گازەتتەگى ماقالاسى ارقىلى كەشتىڭ ءمان-مازمۇنىن اشىپ, وعان جاۋاپتى بولعان ادامداردىڭ ەڭبەگىنە توقتالدى.
شىندىعىندا, ابايدى قازاققا عانا ەمەس, ورىس جۇرتىنا تانىتۋ جاعىنان وسى كەشتىڭ بەرەرى مول بولدى. وندا ۇلى اقىنىمىزدىڭ پۋشكين, لەرمونتوۆ, تولستوي سىندى كلاسسيكتەرمەن بايلانىسى ءسوز ەتىلىپ, ابايدىڭ وسكەن ورتاسى تۋرالى مالىمەت بەرىلدى. ولەڭدەرى وقىلىپ, ويشىلدىڭ كوزىن كورگەن ءانشى الماعامبەت قاپسالامۇلى ونىڭ اندەرىنە سالدى. اسىرەسە, سول زامانداعى جازبالاردان «تاتيانانىڭ انىنە» كورەرمەننىڭ ىقىلاسى قاتتى اۋعانىن بايقايمىز.
وسىدان ءبىر عاسىردان استام ۋاقىتتان سوڭ استانادا وتكەن اقىندى ەسكە الۋ شاراسىنا كەلسەك, وندا دا قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن ءارتىسى سەرىك وسپانوۆ ايتقان اباي اندەرىنە جينالعان جۇرت دۇركىرەتە قول سوقتى. ۇلى اقىن رۋحىنا تاعزىم ەتە كەلگەن استانالىقتار دانىشپاننىڭ شىعارمالارىنان الاتىن اسەرلەرىن اڭگىمەلەپ, ولەڭدەرىن وقىدى.
جالپى, كىم قانداي قىزمەت اتقارسا دا اباي مۇراسىن ومىرىنە ازىق ەتەدى. اتالمىش شارادا اسكەري قىزمەتكەرلەر ابايدىڭ «قارا سوزدەرىن» وقىعانىنا قاراپ, وعان قايتا كوز جەتكىزدىك. «ءولدى دەۋگە سىيا ما, ايتىڭدارشى, ولمەيتۇعىن ارتىنا ءسوز قالدىرعان». بۇل – حاكىمنىڭ ءوز ولەڭ جولدارى. وسى ءسوزدى اقىننىڭ وزىنە ارناپ ايتۋعا بولادى…
امانعالي قالجانوۆ
