تۇرسىن جۇرتباي دەسە ويىمىزعا اۋەلى اباي, ودان كەيىن الاش ورالادى. جاسىنان دانا ابايدىڭ شىعارمالارىن جاستانا وقىپ, بۇگىنگە دەيىن قازاق قوعامى مەن عىلىمىنا ەلەۋلى ۇلەس قوسىپ كەلە جاتقان قالامگەر ءبىر سوزىندە: «كۇن مەن ءتۇنىم – ابايدىڭ تۇتقىنى» دەيدى. تۇعىرلى تۇلعا, ابايتانۋشى, الاشتانۋشى, بەلگىلى زەرتتەۋشى-عالىم, جازۋشى تۇرسىن قۇداكەلدىۇلى مەرەيلى جەتپىس جاستىڭ جوتاسىنا شىعىپ وتىر.
تۇرسىن جۇرتباي:
– جاستارعا ءجيى ەلدىك تۋرالى دارىستەر وقىپ تۇراسىز. ماعجان «ارىستانداي ايباتتى, جولبارىستاي قايراتتى, مەن جاستارعا سەنەمىن» دەيدى. ال ءجيى سۇحباتتاساتىن سول جاستارعا ءسىزدىڭ كوڭىلىڭىز تولا ما؟ بەت العان باعىتتارىنا قانداي باعا بەرەسىز؟
– جاستار ماسەلەسى – ءبىزدىڭ وزەگىمىزدى كۇندە جالىنداي شارپيتىن وتە شەتىن ماسەلە. ءتىپتى وسى ۋاقىتقا دەيىنگى وتكەن ءومىر, كەشكەن عۇمىر, جاساعان ءىستى ويلاعاندا كەيدە سونىڭ تۇككە قاجەتى جوق سياقتى كورىنىپ كەتەدى. ونداي تۇيىق ويعا تىرەيتىن دە وسى بۇگىنگى تولقىننان كورەتىن تۇيىق جول. ماسەلە وتە كوپ. ءبىز دە تاۋەلسىزدىكتىڭ باستاپقى جىلدارى مەملەكەت الدىنداعى كۇردەلى پروبلەمالاردى قالاي شەشۋگە بولادى, بۇل ىسكە قالاي ارالاسساق ەكەن دەپ بەلسەندىلىك تانىتقانبىز. قازىر سونىڭ بارلىعى بوس اۋاعا سەرمەلگەن قول سياقتى. دەگەنمەن ايسىز تۇندە جۇلدىز جارىق بولىپ كورىنەدى عوي. سونداي ساتتەر بولعاندا مەن ءوزىم كەرەمەت راحاتتانامىن. مىناۋ بۇكىل دۇنيەنى تۇمشالاپ, قاراپ تۇرعان – سول جۇلدىزدار. قازاق جاستارى دا سونداي, قاراڭعى تۇندەگى جۇلدىزدار سياقتى. كەلەشەك اسپاندى جارىق ەتەدى دەپ ەسەپتەيمىن. كەش باتىپ بارا جاتقاندا نەمەرەمە: «كۇن باتتى, ءتۇن جاپتى, جۇلدىزدار جارقىرادى. كوگىلدىر اسپان, اي نۇرىن شاشقان قازاقستان, قازاقستان!» دەپ ۇيرەتەمىن. ول – وسى ءبىر سەزىمنىڭ اسەرى. وتە قابىلەتتى, ىنتالى, الدىنا ماقسات قويعان بوزبالا مەن بويجەتكەن جاستار بار. بىراق سولاردىڭ بارلىعى دا 25-تەن اسىپ, 30-عا تاقاعان سوڭ تايساقتاپ, 40-قا جەتكەندە قايقاڭداپ كەتەدى. تىرشىلىك سولاي ۇيرەتەدى. بىلمەيمىن, ءبىز تۇسىنبەيتىن زامان با؟ ماتقاپىلىعى قاي جەردە؟ الدە بولاشاققا دەگەن سەنىمسىزدىگى مە؟ مەنىڭ جانىمدى وسى تۇرشىكتىرەدى. كەي جاس وركەن ءوزىنىڭ بولاشاعىن قازاقستانعا بايلانىستى ەلەستەتپەيدى. وزگەنى بىلاي قويعاندا, ءتاۋەلسىزدىككە بۇكىل عۇمىرىن ارناعان, رۋحاني تاۋەلسىزدىك ءۇشىن دەپ 76 كىتاپ جازعان مەنىڭ نەمەرەلەرىم مەن جيەندەرىم, تۋىستارىمنىڭ كەيبىر بالاسى بولاشاعىن قازاقستانمەن بايلانىستىرمايدى. نەگە كەرەك؟ نە ىستەيمىز؟ ءبارىبىر مۇندا مۇمكىندىك بەرمەيدى. ونى قايدان بىلەسىڭ؟ سويتسەك, ولار وزدەرىنەن 5-10 جىل بۇرىن مەكتەپ بىتىرگەن الدىڭعى بۋىنمەن قازىرگى تىرشىلىكتى تالداپ وتىرادى ەكەن. بۇرىن مۇنى جاي بالالىق وروكپە مە دەپ ويلاۋشى ەدىم. جوق, كادىمگىدەي جاس جىگىت پەن قىز بالانىڭ قالىپتاسقان كوزقاراسى. مىنە, وسى قاۋىپتى.
مەملەكەت ءوزى ءبىر باسقا, ادامدار ءبىر باسقا. مۇنداي قوعامدى كەزىندە سوعىستان كەيىنگى جىلدارى جاپونيادا, گەرمانيادا, ۆەتنام سوعىسىنان كەيىن امەريكادا «جوعالعان ۇرپاق», «اداسقان ۇرپاق» دەيتىن. بۇل بۋىن 15-20 جىل قوعامدا ءومىر سۇرەدى جانە ءوز زامانىمەن ءوسىپ كەتەدى. بىزگە دە, ءبىزدىڭ جاستاردىڭ بويىنا دا وسى مىنەز ءسىڭىپ بارا جاتقان سياقتى. وسى – قاۋىپ.
اباي ارقىلى اقيقاتتى ىزدەيمىز
– «اباي شىڭى – مۇحتار شىڭى» اتتى العاشقى شىعارماڭىز 15 جاسىڭىزدا باسپاسوزدە جاريالانىپتى. سودان بەرى بۇل تاقىرىپتى ايتۋداي-اق ايتىپ, قوزعاپ كەلەسىز. وتكەن جىلى ەل بولىپ ۇلى ابايدىڭ 175 جىلدىعىن اتاپ وتتىك. جالپى قازاق ەلى ابايدى تانىپ, ونىمەن قاۋىشا الدى ما؟
– ءيا, ۇزبەي اينالىسىپ جۇرگەندىكتەن بە, ماعان اباي, ابايتانۋ ماسەلەلەرى, ونىڭ بۇگىنگى جاي-كۇيى, ىستەلگەن نەمەسە ىستەلۋگە ءتيىستى شارالارى تۋرالى ساۋالدار كوپ قويىلادى. سونداعى مەنىڭ باستى ءتۇيىپ ايتاتىن ماسەلەم بىلاي: ءبىز تۇلعانى جالپى ومىرلىك تانىمدى, ادامدى تۇراقتى, ويلى سانامەن تۇسىنۋگە ۇمتىلمايمىز. بۇل – ءبىزدىڭ ۇستازدارىمىزعا, شاكىرتتەرىمىزگە, وزىمىزگە سول شارانى ۇيىمداستىرىپ وتىرعان مەكەمەلەرگە, مەملەكەتكە قوياتىن ۇلكەن سۇراعىم. نەگە تۇراقتى كوزقاراس جوق؟ ابايدى تانىپ بولدىق پا دەيدى. ساناسى بار زيالى قوعام مۇنداي سۇراق قويمايدى. قاي نەمىس گەتەنى ءتۇسىنىپ بولدىق پا, قاي قىتاي كۋنزىنى ءتۇسىنىپ بولدىق پا, قاي ورىس پۋشكيندى ءتۇسىنىپ بولدىق پا دەيدى. «ەندى نەسى قالدى؟» دەگەن سۇراق قويمايدى. ءبىز نەسىن اشتىق؟ ءبارىن ءبىتىرىپ قويدىق پا؟ مەنىڭ ويىمشا, دانا ادام قاشان دا ءوزىنىڭ, ءومىردىڭ, جاراتىلىستىڭ, مىناۋ عالامنىڭ الدىنداعى ءوزى قويعان سۇراقتى ءوزى شەشەدى. دەربەس شەشەدى. ونى تۇيسىك ارقىلى تۇسىنەدى. شەشىم قابىلدايدى. سونىسىمەن دە دانا. ەگەر دە دانالاردىڭ قۇپياسى اشىلاتىن بولسا, ول دانا ەمەس. ول – قاتارداعى ۇلى. مىسالى, اباي – دانىشپان. ونىڭ بارلىق ىشكى, سىرتقى وي اعىمدارىن ءتۇسىندىرىپ بەرگەن مۇحتار اۋەزوۆ – ۇلى.
مەن 18 جاسىمنان باستاپ ابايدى تياناقتاپ وقۋعا بەت بۇردىم. 25-تەن كەيىن جىلىنا ابايدى ءبىر رەت وقىپ, 10-15 كۇن جەردەن باۋىرىمدى كوتەرە الماي جاتقان كەزدەرىم بولدى. تەك دوسىم جانىبەك كۇندە ابايدىڭ ءبىر شۋماق, ەكى شۋماق ولەڭدەرىن ايتىپ وتىرىپ, جۇباتىپ, باۋىرىمدى جەردەن كوتەرىپ الاتىن. وعان دا, مىنە, 50 جىلدان اسىپتى. مەن رۋحاني تاۋەلسىزدىك, جان بوستاندىعى, ۇلت تاۋەلسىزدىگى تۋرالى 5 كىتاپ جازىپپىن. «بەيۋاق», «كۇيەسىڭ, جۇرەك, سۇيەسىڭ», «بۇزىلعان بەسىك», «ۇرانىم – الاش» سياقتى. بارلىعى دا رۋحاني تاۋەلسىزدىككە ارنالعان. ياعني بارلىعى دا وتارلاۋ جۇيەسىنە قارسىلىق. بارلىعىنىڭ دا نەگىزگى تۇپكى يدەياسى, يلحامى ابايدان سۋىرتپاقتالعان. بۇل ساناعا تىرەيتىن ويدىڭ بارلىعىن اباي ارقىلى شەشۋگە ۇمتىلامىن. سوعان بەيىممىن. ءدال قازىر, مىنە, بۇگىن تاڭعى 5-تە جاتتىم. ءبىر-اق ماسەلەمەن اينالىسىپ وتىرمىن. قانداي اڭعال بولعانبىز؟ ابايدى تۇسىنۋگە قالاي سالعىرتتىق تانىتقانمىن؟ نەگە سونى بايقامادىم؟ بەس كىتاپ جازدىم عوي سول ماسەلەگە ارناپ. سوندا نەگە سول ءسوز ماعان سىرىن اشپادى؟ اباي ايتادى «بالانى وقىتقان دا, وقىعان دا جاقسى. بىراق…» دەپ ساتىعا بولەدى. ويتكەنى مىنا جەر – دارۋلحاراپ. ال «دارۋلحاراپ» دەگەن – «ماڭگىلىك سوعىس, مايدان ايماعى» دەگەن ءسوز. نەنىڭ مايدانى؟ قازاق قوعامى سوندا ءدىني تانىم مەن كولونيزاتورلىقتىڭ ورتاسىندا ماڭگىلىك مايداندا. اباي بۇل ارادا ونىڭ عىلىمىن ايتىپ وتىر. ءارى قاراي تاراتادى. مەن مۇنى وسى ۋاقىتقا دەيىن تۇسىنبەپپىن. ال وسى جيىرما بەسىنشى ءسوزدى تاراتۋعا مەن بەس كىتاپ جازدىم. سوندا بارلىعىنىڭ ءتۇيىنى ءبىر-اق سوزدە: «دارۋلحاراپ». قازىر سونىڭ اينالىپ-شيىرلاپ, ءار پىكىرىن تاكىرالاپ جاتىرمىن. شاعىن كىتاپ شىعادى. سوندا مەنىڭ ابايتانۋشى بولعانىم قايسى؟ ابايدى تۇسىنگەنىم قايسى؟ ەندى سونى بىتىرەم عوي دەپ بۇكىل قازاقستاندا ءوزىم بىلەتىن ءدىني قايراتكەرلەرمەن, ارابتانۋشى فيلوسوفتارمەن سويلەسىپ, جاڭاعى ءسوزدىڭ انىقتاماسىن دۇرىس تابا المادىم. تەك رەسەيلىك ءدىني فيلوسوف گەيدار دجەمالدىڭ عانا پىكىرىنە توقتادىم. ەندى «داعۋا» دەگەن ءسوز الدىمنان شىعىپ تۇر. دارۋلحاراپ بىتسە, داعۋا. ال ونى ءبىز وسى ۋاقىتقا دەيىن تاپتاۋرىن ەتىپ بىتىرگەنبىز. ەندى سونىڭ استارىن تۇسىنەيىكشى. ءبىز نەنىڭ داعۋاسىنا كىرەمىز؟ ونى بارلىق اكادەميالىق باسىلىمدار مەن ابايدىڭ شىققان كىتاپتارىنداعى تۇسىنىكتەرىنە قاراسام «تارتىس, تالاس» دەپ كەيىنگى اكادەميالىق باسىلىمدا «سوعىس جاعداي, اسكەري جاعداي قاۋىپتى» دەپ اۋدارىپتى. ول كەزدە تسەنزۋرا بار. سوندىقتان سولاي شىعار. دەگەنمەن دە بۇل ماسەلە اشىلماعان. ءبىز ابايدىڭ ءار ءسوزىن وسى ۇعىمدىق تۇرعىدان تالداپ بارىپ سودان كەيىن ابايدى وقىساق, سوندا تۇسىنۋگە جول تابامىز دەپ ويلايمىن. ال ابايدىڭ كوزقاراسىن ءتۇسىنۋ ءۇشىن يسلامدىق پوەتيكانى ءبىلۋ كەرەك. يسلامدىق دۇنيەتانىم قالاي؟ ءبىز كوركەم فيلوسوفيالىق كوزقاراستى مەشىت پەن مەدرەسەدەگى تازا ءدىني تۇرعىدا وقىتاتىن باعىتتاعى دەڭگەيدە ءتۇسىنىپ ءجۇرمىز. ءيا, قۇران – شىن, سۇننەت – مىندەت. ءحاديستى ءتۇسىنۋ كەرەك. ءتۇسىنىپ بارىپ زامانعا بەيىمدەپ, جۇمىستا قولدانۋ كەرەك. قوعام وسىنى ءتۇسىنىپ ءوسۋ كەرەك. ال بىزدە «جوق, مىندەت» دەپ مولدالار قيىپ-كەسىپ, ءپىشىپ ايتادى. ال ول قايسىسىن تالقىلاپ ۇيرەنەدى؟ قايسىسى مۇمكىن, قايسىسى مۇمكىن ەمەس؟ ونداي شەشىم شىعارۋ ءۇشىن دە وعان ءتيىستى دەڭگەي كەرەك. ال بىزدە «ءبىسسىمىللانى» ءبىر قايىراتىن ادام ۋاعىزشى بولىپ شىعا كەلەدى. بۇل – كۇپىرلىك. سوندىقتان دا ابايدى تۇسىنۋگە ۇمتىلۋ كەرەك. بۇل – ءبىز ءۇشىن مىندەت. ابايدى تانۋدى توقتاتقان كۇنى ءبىز قازاق ءوزىمىزدى تانۋدى توقتاتامىز.
ەگەر دە دانالاردىڭ قۇپياسى اشىلاتىن بولسا, ول دانا ەمەس. ول – قاتارداعى ۇلى. مىسالى, اباي – دانىشپان. ونىڭ بارلىق ىشكى, سىرتقى وي اعىمدارىن ءتۇسىندىرىپ بەرگەن مۇحتار اۋەزوۆ – ۇلى
جۋرناليستەرگە تەرەڭدىك جەتىسپەيدى
– العاشقى ەڭبەك جولىڭىزدى باسپاسوزدەن باستادىڭىز. ال بۇگىنگى جۇرت گازەت-جۋرنالدىڭ زامانى ءوتتى دەپ ءجۇر. ەۋروپا مەن جاپونيادا, كەرىسىنشە, گازەتتەر ميلليونداعان تيراجبەن باسىلادى. بۇعان نە دەيسىز؟
– مەن ءوزىمدى مامان رەتىندە قاتارداعى قالامگەر, ءجۋرناليستپىن دەپ ەسەپتەيمىن. ءيا, قالامدى اقىن, جازۋشى, ايتەۋىر ءسوز يەسى بولسام دەپ قولىما الدىم. ودان باسقا ماقسات مەندە بولعان ەمەس. سوندىقتان دا جۋرناليستيكا – ءوزىم تاڭداعان ءومىر ءسۇرۋ ءتاسىلىم. قالام ۇستاماسام, ءومىر ماعان قازىر دە ماعىناسىزدانىپ كەتەدى. بىزگە ماماندانعان جۋرناليستەر كەرەك. مەن كوركەم تاريحقا بەيىمدەلدىم. قانداي تاريحي تاقىرىپقا, كونە قولجازبالارعا ارنالعان ەڭبەكتەر جازسام دا, وندا اۆتورلىق يدەياسىز ەشتەڭە جوق. مەن ول ماسەلەگە جازۋشىنىڭ كوزقاراسىمەن قارايمىن. ەگەر دە تازا تاريح عىلىمدارى سياقتى سوزبە-ءسوز, مىنا جەردە بىلاي دەدى دەپ شۇقىپ وتىراتىن بولسام, وندا مەن قولىما قالام الماس ەدىم. ماعان وسى ءبىر تىلسىم كەڭىستىگىمەن دە جۋرناليستيكا ىستىق. سوندىقتان دا مەن ءوزىمنىڭ باسپاسوزگە شىقپاعان دۇنيەلەرىمدى جاريالاندى دەپ ەسەپتەمەيمىن. الەۋمەتتىك جەلىلەرگە سەنبەيمىن جانە مويىندامايمىن. اۋامەن كەلەدى, اۋامەن كەتەدى. ابايدىڭ «مۇندا مي جوق, قۇلاق بار» دەيتىن زامانى – وسى. ويتكەنى تىڭداعان ءسوزىڭدى مىڭ رەت قاراپ ويلانىپ, كەلەسى ءبىر كوڭىل كۇيدە تاعى ءبىر قاراپ ويلانۋعا مۇمكىندىك جوق. كۇندەلىكتى تىرشىلىكتىڭ كۇيبەڭىمەن كەتكەن قايران قۇلاق. ميعا جەتكىزبەي, ەكىنشى قۇلاقتان جەل ۇشىرىپ اكەتەدى. سىمسىز تەلەفون اقپارات ءۇشىن جاقسى. ال اقىل ءۇشىن قيانات. سوندىقتان دا قاي زاماندا بولسىن كىتاپ, ءباسپاسوز ادامنىڭ اقىل-ويىن تۇراقتاندىرىپ, وركەنيەتتىڭ ۇيىتقىسى بولا بەرەدى.
ەكىنشى جاعىنان, قازىرگى باسپاسوزدەن كوڭىلىم قالدى. جۋرناليستيكا – ماماندىق. جۋرناليست – مامان. ءباسپاسوز – ونىڭ ەڭبەگى. سەن ماماندىققا يە بولعان سوڭ مامان رەتىندە ماتەريالىڭداعى جازىلعان سوزدەردىڭ دۇرىس قولدانىلۋىنا جاۋاپ بەرۋىڭ كەرەك. قازىرگى باسپاسوزدە جاريالاناتىن ماقالالاردىڭ كوپشىلىگى وڭدەلمەي, رەداكتسيالانباي شىعادى. ءبىز ءسوزدىڭ ماعىناسىن بىلمەي قولدانامىز. سوندىقتان دا كەيبىر باسىلىمداردى وقىماي كەتتىم. ءويتكەنى ونىڭ رەداكتورىنىڭ, جۇمىس ىستەپ وتىرعان ادامنىڭ دەڭگەيىن, تالابىن, كوزقاراسىن بىلەمىن. نەگە مەن ءباسپاسوزدى سىزىپ, جۇيكەمدى توزدىرىپ, شارشاپ وقۋىم كەرەك؟ ونى وڭدەۋ مەنىڭ مىندەتىم ەمەس قوي. مەن اقپارات, وي الۋىم كەرەك. سوندىقتان وقىرماندى جيرەندىرەتىن, وقىرماننىڭ تالعامىن كۇرت ءتۇسىرىپ جۇرگەن – ءباسپاسوزدىڭ ءوزى. ەگەر دە ونىڭ بەدەلى ءتۇسىپ كەتسە, بۇگىنگى قوعامنان ءوز ورنىن الا الماي وتىرسا, وعان سول قالامگەردىڭ ءوزى جاۋاپتى. مەن مىناعان تاڭعالامىن: قازىر جۋرناليستيكا فاكۋلتەتىندە «ادەبيەت تاريحى» وقىلمايدى. ءسوز بەن ادەبيەت جۋرناليستيكانىڭ ءبىرىنشى ءدامى ەمەس پە؟ ءسوز بەن ادەبيەتتى, ويلاۋ جۇيەسىن بىلمەسەڭ قالاي جۋرناليست بولاسىڭ؟ «جوق, ءبىز ساياساتتى وقىتامىز» دەيدى. ساياسات دەگەن – ومىردە جوق نارسە. ول – اقىلدىڭ امالى, قۋلىق. «ءبىز الەۋمەتتىك تالداۋ جاسايمىز» دەيدى. ال الەۋمەتتىك تالداۋدى جاسايتىن ەكونوميستەر, پسيحولوگتار سياقتى ءتيىستى ماماندار بار. ءباسپاسوز – ءسوزدىڭ باسىلىپ شىعۋى. وسىنى مەڭگەرمەگەننەن كەيىن قالاي جۋرناليست بولادى؟ تاقىرىپقا زەرتتەمەي كىرىسەدى. اباي تۋرالى سۇرايتىندار ابايدى وقىماي كەلەدى. «ءسىزدىڭ كىتابىڭىزدى وقىعان جوقپىز. بىراق ەستيمىز» دەيدى. ءوستىپ سۇراق قويادى دا, سەنەن العاندى سول كۇيىنشە شايناماي جۇتىپ تۇكىرەدى. سودان كەيىن ول قاقىرىق بولىپ شىعادى. ال قاقىرىقتان كىم جيىركەنبەيدى؟
عىلىمنىڭ قازاققا قادىرى بار ما؟
– جيىرمادان اسا عىلىمي كىتاپ جازدىڭىز. ونىڭ كوپشىلىگى – جۇزدەگەن, مىڭداعان قۇجاتتارمەن جۇمىس ىستەۋدى قاجەت ەتەتىن عىلىمي زەرتتەۋلەر. وسىنشاما ەڭبەكتى جازۋعا, وسىنشاما ىزدەنىس جاساۋعا ءسىزدى نە جىگەرلەندىردى؟
– ادام سۋعا تۇسكەننەن كەيىن شالشىق سۋ ما, كولشىك پە, كول مە, تەڭىز بە, مۇحيت پا – ءبارىبىر سەن سونىڭ ءتيىستى ىرعاعىنا, يىرىمىنە, اعىسىنا وراي قيمىل جاسايسىڭ. جوعارىدا ايتىپ ءوتتىم. مەن ءۇشىن عىلىمي شىعارما جازۋ سول ءتۇپسىز مۇحيتقا ءتۇسىپ كەتىپ, سودان قالايدا امان شىعۋعا نەمەسە جارىققا جول تارتۋعا ۇمتىلعان ەسكەكسىز قايىقتىڭ كۇيىن كەشەدى. ول تەڭىز نەگە تولقىدى؟ نەگە اپاتتى تولقىندار, تسۋناميلەر شىعىپ جاتىر؟ نەگە اياقاستىنان ۇلى مۇحيتتار تىنا قالادى؟ بارىندە ءبىر سەبەپتەر بار. نەگە ءبىر مۇحيتتىڭ اعىسى ەكىنشى مۇحيتتىڭ اعىسىنا قوسىلمايدى؟ جازۋ دا سول سياقتى. ءبىر اعىسقا تۇسەسىڭ. شاماڭ كەلسە, سول اعىسقا قارسى جۇزگىڭ كەلەدى. تۇبىندە ءبارىبىر ۇلى اعىستار ءوز تولقىنىمەن الىپ كەتەدى. مەن دە سول سياقتىمىن. مەنىڭ ۇلى ارمانىم – كوركەم شىعارما جازۋ. ءوزىمدى سۇيگەن, ول دا سۇيگەن عاشىعىمنان سانالى تۇردە ءبىر سەبەپپەن باس تارتقان جىگىت سياقتىمىن. سوندىقتان ماحابباتىم جۇرەگىمدە. ال 27 جاسىما دەيىن مەن 2 ولەڭدەر جيناعىن, 1 پروزا, 1 پۋبليتسيستيكا جيناعىن شىعارىپ ۇلگەرىپپىن. ودان كەيىن وسى ارحيۆكە بەت بۇردىم. بۇرىن دا ويىمدا جۇرگەن مۇحتار اۋەزوۆتى پەردە ەتە وتىرىپ, الاش يدەياسىن شىعارۋ بولاتىن. ول يدەيامدى ۇستازىم رىمعالي نۇرعاليەۆ قولداپ, كادىمگىدەي شابىتتاندىرىپ قوياتىن. كونە زامانداعى وقيعالاردىڭ تاريحي دەرەكتەرىن وقىعاننان كەيىن مەنىڭ كوكەيىمە تاۋەلسىزدىك ءتۇستى. ەگەر قانداي دا ءبىر تاقىرىپ مەنىڭ يلحامىما لايىق, جازۋشىلىق يدەياما دۇرىس كەلسە, مەن سونىمەن جۇمىس ىستەيمىن. ءيا, دەرەك تابۋ – قيامەت-قايىمنىڭ قيامەتى. مەن قازىر ءوزىم جيعان دەرەكتەردىڭ ورتاسىندا جول تابا الماي اداسىپ ءجۇرمىن. وسىدان 3-4 جىل بۇرىن عىلىم دەگەن, ونىڭ ىشىندە قوعامتانۋ عىلىمى, ونىڭ ىشىندە قازاق قوعامىندا ءبىر قادىرى جوق نارسە ەدى. اباي دا «عىلىمنىڭ قازاققا قادىرى جوق» دەپ ايتادى عوي. ءالى دە سولاي. ۋنيۆەرسيتەتتە پروفەسسورلاردىڭ, مەكتەپتەردە مۇعالىمدەردىڭ قادىرى جوق. قوعامعا قايدان قادىرى بولادى؟ «دوعارايىن. قايتادان كوركەم شىعارماما كوشەيىن. قۇرىپ كەتكەندە ءوزىم تەڭدەستەردىڭ دەڭگەيىندە كوركەم شىعارما جازاتىن قابىلەت بەردى عوي. سونى ەسىمە تۇسىرەيىن» دەپ شەشتىم. ال ارحيۆتەرىمدى رەتتەي باستاعاندا وزىمنەن-ءوزىم تىتىركەنىپ كەتتىم. مەن 50 جىل بويى جيعان مىنا كاكىر-شۇكىردى ەندى بىرەۋ 50 جىل بويى ىزدەپ تاۋىپ جانە مەنىڭ كوڭىلىمدەگىدەي كوزقاراسپەن جازىپ شىعۋ كەرەك. مىسالى, 89-90-جىلدارى جازىلعان «كۇيەسىڭ, جۇرەك, سۇيەسىڭدەگى», «دۋلىعاداعى» ماسەلە 10-15 جىل تاۋەلسىزدىككە قىزمەت ەتۋى كەرەك, ءبىز وعان جەتۋىمىز كەرەك دەپ جازىلعان شىعارما بولاتىن. ودان بەرى 30 جىل وتسە دە, سونداعى يدەيا ءالى يدەيا كۇيىندە, ماسەلە ماسەلە كۇيىندە تۇر. ابايتانۋىڭ دا, تاريحىڭ دا قوزعالعان جوق. ال مەن 10-15 جىلدان كەيىن جاڭا يدەيا بولۋى كەرەك دەگەنمىن. ءبىزدىڭ قوعام قايدا سوندا؟ مەن سورەسىن اقتارعان رەسەيدىڭ 64 ارحيۆ, مۋزەيلەرى مەن كىتاپحانالارىن تىزىمدەپ وتىرىپ ارالاپ شىعۋ ءۇشىن دە 3-4 جىل ۋاقىت كەرەك. سوندا ول ۇرپاق ومىرگە كەلە مە, مەن سياقتى يتجاندى تابىلا ما؟ قۇداي ءبىلسىن. سوندىقتان دا قازىر ءوزىمنىڭ ارحيۆتەرىمدى رەتتەۋگە كىرىسىپ جاتىرمىن. 3-4 رەت ارحيۆتەرىمدى شاشىپ جىبەرگەن كەزدەرىم بولعان. ەندى شاشسام, قايتىپ جينامايمىن.
ابايدى تانىپ بولدىق پا دەيدى. ساناسى بار زيالى قوعام مۇنداي سۇراق قويمايدى. قاي نەمىس گەتەنى ءتۇسىنىپ بولدىق پا, قاي قىتاي كۋنزىنى ءتۇسىنىپ بولدىق پا, قاي ورىس پۋشكيندى ءتۇسىنىپ بولدىق پا دەيدى. «ەندى نەسى قالدى؟» دەگەن سۇراق قويمايدى
– سوڭعى سۇراق بولسىن. جازۋشى رەتىندە, ادام رەتىندە ارمانىڭىز قانداي؟– مەنى ارمانسىز دەپ كىم ايتتى؟ ارمانسىز ءومىر سۇرگەن ادام سياقتى باعا بەرىپ وتىرسىڭ. ال مەن تەك ارمانمەن عانا ءومىر سۇرگەنمىن. جانە سول ارمانىم, ەگەر بۇل ماقسات جولىنداعى, يگىلىك جولىنداعى ۇمتىلىستاردىڭ بارلىعىن قامتيتىن ۇعىم دەپ ەسەپتەسەك, ءومىرىمنىڭ قوزعاۋشى كۇشى. ارمان دەپ اسقاقتاتىپ قويامىز, تىرشىلىك دەپ تومەندەتىپ قويامىز, ءومىر دەپ جالپىلاما ماعىنا بەرىپ قويامىز. وسىنىڭ ءبارىن قوسىپ ارمان دەپ اسقاقتاتامىز. ونىڭ ماعىناسى بىرەۋ – امان-ساۋ, ىرىزىقتى ءومىر ءسۇرۋ. مىسالى, مەنىڭ كوركەم شىعارماعا قايتىپ ورالام دەگەنىم – سول ۇلكەن ارماننىڭ جولىنداعى ءبىر اڭسار. ەڭ قىزعىشتاي قورعايتىنىم – ار-وجدانىم, وتىرىك ايتپاسام ەكەن دەيمىن. ال پەندە رەتىندەگى جۇبانىشىم مەن تىلەگىم – اتاسى مەن اجەسىنىڭ بالالارى كوبەيە بەرگەنى. سولار – قازاقتىڭ بولاشاعى…
سۇحباتتاسقان كوكتەم قارقىن
