ستۋدەنتتىك جىلدار…
ءبىز قازاق مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتى (قازىرگى قازمۇۋ) جۋرناليستيكا فاكۋلتەتىنىڭ كۇندىزگى بولىمىنە 1972 جىلى ەلىمىزدىڭ ءار تۇپكىرىنەن ارمان قۋىپ كەلگەن ەلۋ ءوندىر قىز-جىگىت تۇستىك. جولداستىعىمىز جاراستى. دوستىعىمىز داۋىرلەدى. بىرلىگىمىز بەكىدى. كۋرستاستار – تۋىستاستارعا, دوستارعا اينالدى.
بۇگىن وسى كۋرستاستارىمىزدىڭ اراسىنان ورىنبەك جولدىبايعا ارنايى توقتالۋدىڭ مۇمكىندىگى كەلىپ-اق تۇر. ول كۋرستاستار اراسىندا ءبىرىنشى بولىپ جەتپىس جاسقا اياق ارتىپ وتىر.
اڭگىمەنىڭ رەتىنە قاراي دوسىمىزدىڭ ءومىربايانىنا قىسقاشا شولۋ جاساي كەتەلىك. ورىنبەكتىڭ ءوز ايتۋى بويىنشا ول «قاراتاۋ ءتاجى» كەنتاۋ قالاسىنىڭ ماڭىنداعى اششىساي كەنتىندە دۇنيە ەسىگىن اشىپتى. ءالجۋازداۋ بولىپ ومىرگە كەلگەن نارەستە ءبىر جاسقا جەتپەي اناسىنىڭ تالقانى تاۋسىلىپ, ەكى پەرزەنتىنىڭ قىزىعىن كورۋ بۇيىرماي, ومىردەن باز كەشىپ كەتە بارىپتى. بىرگە تۋعان اعاسى تۇراربەك سول كەزدە جەتىدە ەكەن. مۇنىڭ الدىندا نۇرلىبەك جانە رايىمبەك دەگەن اعالارى قۇلدىراڭداعان بالا شاقتارىندا قارا جەردى تومپايتىپتى.
اكەسى ەندىباي قوس قۇلىنىنا جەتىمدىك تاقسىرەتىن تارتقىزباۋ نيەتىمەن نەمەرە اعايىننىڭ جەسىر قالعان كەلىنشەگىن ۇيىنە كىرگىزەدى. ايەل جىلۋىنسىز قالعان شاڭىراققا كەلگەن اق جاۋلىق داتكە قۋات ەدى. ايتكەنمەن دە ايى-كۇنى تولماي تۋعان كىشكەنتاي ءسابي انا ءسۇتىنىڭ نارىنە قانباعاندىقتان ءالجۋاز بولىپ وسەدى. سودان مەكتەپتىڭ تابالدىرىعىن جەتىسىندە ەمەس, سەگىز جاسىندا ءبىر جىل كەش اتتايدى.
ەر جەتە كەلە تۇرقى شاعىن, بىراق ءبىتىمى شىمىر بولىپ بوي تۇزەدى. ويىنىڭ ۇشقىرلىعىمەن, العىرلىعىمەن ءا دەگەننەن كوزگە ءتۇستى. مەكتەپ تابالدىرىعىن اتتاعاننان-اق, ايتقانعا, ۇيرەتكەنگە زەرەكتىلىگىمەن, زەيىندىلىگىمەن ۇستازىن ءسۇيسىنتىپ, وقۋ وزاتى بولدى. جىلدار جىلدام جىلجىپ, ەسەيە تۇسكەن جاس ۇلان سىنىپتان سىنىپقا كوشكەندە دە بارلىق پاندەردى بىردەي جاقسى وقىدى. ءبىلىم ۇياسىنىڭ قوعامدىق ومىرىنە بەلسەنە ارالاستى. جازۋ-سىزۋعا تالاپتىلىعىمەن قابىرعا گازەتىن شىعارۋعا قاتىستى. بالالاردىڭ رەسپۋبليكالىق باسىلىمدارى «قازاقستان پيونەرىندە», «بالدىرعاندا» بالاپان جازبالارى جاريالانا باستادى, ۇستازدارىنىڭ, وقۋشىلاردىڭ «و, ءبىزدىڭ اقىن بالا!» دەگەن قولپاشىنا ءىلىندى.
ءومىر تاقتايداي ءتۇزۋ جول ەمەس, ونىڭ وي-قىرى مەن بۇرالاڭى جەتىپ ارتىلادى دەمەۋشى مە ەدى. سول ايتقانداي, ورىنبەكتىڭ ومىرىندەگى بۇرالاڭ جولدار مەكتەپ قابىرعاسىندا جۇرگەندە-اق باستالىپ كەتكەن ءتارىزدى. جاس جەتكىنشەكتىڭ توعىزىنشى سىنىپتان كەيىن وقۋدى كەشكى مەكتەپكە اۋىستىرۋىنا تۋرا كەلدى. وعان سەبەپ بولعان سوڭعى بىرەر جىلدا كوز نۇرىنىڭ تومەندەپ كەتۋى سالدارىنان ماتەماتيكا پانىنەن ۇلگەرىمىنىڭ ناشارلاۋى ەدى. ءپان مۇعالىمى بولسا, اشەيىندە ءتارتىبى ماقتاۋلى, وقۋىنا ىقتياتتى, بەتكە ۇستار شاكىرت ۇلگەرىمىنىڭ بۇلايشا قۇبىلۋىنا ءمان بەرىپ, ماسەلەنىڭ ءمان-جايىنا تەرەڭىرەك ءۇڭىلۋدىڭ ورنىنا كۇللى سىنىپ الدىندا جەردەن الىپ, جەرگە سالىپ ۇرىسپاي ما! ۇستاز بەن شاكىرت اراسىنداعى كۇشەيگەن رەنىش پەن وكپەنىڭ اقىرى ورىنبەكتىڭ كەشكى مەكتەپكە اۋىسۋىمەن تىندى.
بۇدان كەيىنگى وقۋىن كەشكى مەكتەپتە جالعاستىرعان ورەن كەنىشتەگى پوشتاعا گازەت-جۋرنال, حات-حابار تاسۋشى بولىپ ورنالاستى. جۇمىس ىستەي ءجۇرىپ, كەشكى مەكتەپتەگى ساباعىن دا قالت جىبەرمەدى. ارمانشىل جاس ورتا ءبىلىم الىپ, جۋرناليست بولۋعا, وسى ماماندىققا دايارلايتىن وقۋ ورنىنا تۇسۋگە جاتپاي-تۇرماي قۇلشىندى.
ەرەسەكتەر اتقاراتىن ەڭبەككە ەرتە ارالاسقان ورىنبەكتىڭ كورگەن-بىلگەن, تۇيسىنگەن ماقالالارى, بالاۋسا جىرلارى «قازاقستان پيونەرى», «لەنينشىل جاس», «كەنتاۋ كەنشىلەرى», «وڭتۇستىك قازاقستان» گازەتتەرىنە جاريالانا باستادى. اسىرەسە ءتۇرلى تاقىرىپتاعى جازبالارى, ولەڭدەرى وبلىستىڭ قاراشاڭىراق باسپاسوزىندە كەشكى مەكتەپتى ءبىتىرىپ, ەلدەن ۇزاپ كەتكەنىنشە باسىلىپتى.
سونىمەن ءومىر تاۋقىمەتى جاسىنان بۇرىن ەسەيتكەن ورىنبەك ون ءبىر جىلدىق كەشكى مەكتەپتى دە ءبىتىردى. بالا شاعىنان ەسى-دەرتىن جاۋلاپ العان اسىل ارمانىنا جەتۋ ءۇشىن الىس جولعا شىعۋدى دىتتەدى. اكەسى بۇرىن اۋىلدان ۇزاپ كورمەگەن ۇلىن «شۋلى ۇلكەن قالادا قۇرتىمداي بويىڭمەن جوعالىپ, اداسىپ تا كەتەسىڭ» دەپ شىر-پىرى شىعىپ جىبەرگىسى كەلمەدى. كوڭىلى الا قۇيىن بوزبالا جولعا ءوزى-اق ءجۇرىپ كەتەيىن دەسە, قاراجات تاپشى. نە ىستەمەك كەرەك؟ جۇرەك قۇرعىر اساۋ اتتاي تۋلاپ, مازا كەتتى, ۇيقى قاشتى. «قايتسەم الماتىعا اتتانام» دەپ, كوڭىلى قامىعىپ تا, شامىرقانىپ تا جۇرگەن شاقتا قيىن كۇرمەكتىڭ ءتۇيىنىن ەكىنشى اناسى شەشىپ جىبەردى-اۋ ايتەۋىر. ەلۋ سوم تاۋىپ, قولىنا ۇستاتىپ, اق تىلەۋمەن ساپارعا شىعارىپ سالدى.
قازمۋ-ءدىڭ جۋرفاگىنا قۇجات تاپسىرىپ ەدى, كونكۋرستان وتە الماي قالدى. تاعى دا نامىس. ەلگە قايتقىسى كەلمەي, الماتىداعى كاسىپتىك-تەحنيكالىق ۋچيليششەدە وقۋعا قالىپ قويدى. كەلەر جىلى اسكەرگە شاقىرىلدى. قيىر شىعىستا اسكەري مىندەتىن وتەگەن ەكى جىل پايدالى بولدى. اسكەري وكرۋگتىڭ «سۋۆوروۆسكي ناتيسك» دەگەن گازەتىنە تۇراقتى تۇردە ورىس تىلىندە ماقالا جازىپ تۇردى. شتاتتان تىس ءتىلشى اتاندى. جاستايىنان زەرەك ورىنبەك ورىسشا ماقالانى قينالماي, ەركىن جازۋدى ۇيرەنىپ قايتتى. اسكەردە پارتيا قاتارىنا قابىلداندى.
وتان الدىنداعى ەكى جىلدىق اسكەري بورىشىن وتەگەن سوڭ بىردەن اۋلىنا بارماي, باياعى اينىماس ارمان جەتەگىمەن الماتىعا تىكە تارتتى. كوممۋنيست-سولداتتىڭ تاعى جولى بولمادى. ەكى ەمتيحاننان ءتورت الىپ, ۇشىنشىسىنەن «قۇلادى». ۋنيۆەرسيتەتتەگىلەر ونىڭ پارتيا مۇشەسى ەكەنىن بىلمەگەن, ءوزى دە بىلدىرتۋگە دەن قويماعان عوي. كەيىننەن ۋنيۆەرسيتەت پارتكومى ايتادى عوي, «سىناقتان بۇرىن ءوزىڭنىڭ كوممۋنيست ەكەنىڭنەن حاباردار ەتپەدىڭ بە, سوندا وقۋعا تۇسۋىڭە جەڭىلدىك جاسار ەدىك» دەپ.
ءيا, كەڭەس وكىمەتى كەزىندە كومپارتيا مۇشەلەرىنە باسقالارعا قاراعاندا ايرىقشا ارتىقشىلىقتار بار-تىن. مۇنداي «يگىلىكتەردى» پايدالانا قوياتىن ورىنبەك پە! «ءبارىبىر تۇسەمىن. جۋرناليستىك ءبىلىم الماي قويمايمىن» دەپ شيرىقتى. ارتىنشا-اق, سول جىلى كۇزدە جۋرفاكتىڭ سىرتتاي بولىمىنە ءتۇستى. وسى جوعارى وقۋ ورنىنىڭ ماڭايىنان ۇزاپ كەتپەي, وعان جاقىن جەردە بولايىن دەپ, الماتىدا قالىپ, قۇرىلىسقا جۇمىسقا تۇردى.
ۋنيۆەرسيتەت بىتىرگەن سوڭ ورىنبەك جولدىباي الماتىدا قالىپ, قازاق تەلەراديوكوميتەتىندە اعا رەداكتور, «قازاقستان كوممۋنيسى» (قازىرگى «اقيقات») جۋرنالىندا ادەبي قىزمەتكەر, جەتەكشى رەداكتور, قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى مەن مينيسترلەر كابينەتىنىڭ اپپاراتتارىندا اعا رەفەرەنت, قر پارلامەنتى سەناتىنىڭ اپپاراتىندا رەداكتسيالىق-باسپا ءبولىمىنىڭ كونسۋلتانتى, باس كونسۋلتانتى, سەكتور مەڭگەرۋشىسى, ءبولىم مەڭگەرۋشىسىنىڭ ورىنباسارى لاۋازىمدارىن اتقارعان تۇلعا دارەجەسىنە جەتتى. سوڭعى قىزمەتىنەن زەينەتكە شىقتى.
جاۋاپتى لاۋازىمداردى ابىرويلى اتقارا ءجۇرىپ, ەسەپتەۋلى ۋاقىتتى قاپى جىبەرمەي, ادەبيەتانۋمەن اينالىسىپ, فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى اتاندى, الەمگە ايگىلى بىرقاتار تاريحشى عالىمداردىڭ ورىس تىلىندەگى دۇنيەلەرىن قازاقشاعا ءتارجىمالادى. ءوزىنىڭ بىرنەشە جىر, دەرەكتى-پۋبليتسيستيكالىق جيناقتارىن, عىلىمي زەرتتەۋلەرگە قۇرىلعان كىتاپتارىن شىعاردى. ەل ەرىنىڭ ەسەلى ەڭبەگىن باعالايدى. قازاقستان جازۋشىلار جانە جۋرناليستەر وداقتارىنىڭ مۇشەسى ورىنبەك جولدىباي قر مادەنيەت قايراتكەرى, قازاقستان جۋرناليستەر وداعى سىيلىعىنىڭ يەگەرى, قازاقستاننىڭ قۇرمەتتى ءجۋرناليسى, كەنتاۋ قالاسىنىڭ قۇرمەتتى ازاماتى اتاقتارىنا يە بولدى.
قالامگەر ءھام قايراتكەردىڭ بۇل زەينەتكە دەيىنگى ادال دا بەلسەندى ەڭبەگىمەن جەتكەن مەرەيلى مارتەبەسى. ال قۇرمەتتى ەڭبەك دەمالىسىنا شىققاننان كەيىنگى ونەگەسى قانداي؟ ماعىنالى ءومىر ءسۇرۋدى تولاسسىز, توقتاۋسىز ەڭبەك ەتۋ دەپ ۇعىناتىن ورىنبەكتىڭ سوڭعى جىلدارى مەملەكەتتىك تۇلعا, قر پارلامەنتى سەناتىنىڭ دەپۋتاتى بولعان, سالماقتى ساياساتكەر قۋانىش ايتاحانوۆ تۋرالى «ازامات اجارى» اتتى كولەمدى كىتابى باي مازمۇنىمەن, تەرەڭ عيبراتىمەن جوعارى باعالاندى. وسى جاقىندا عانا جارىق كورگەن «جولداس بولساڭ جاقسىمەن» دەپ اتالاتىن قالىڭ جيناعىنىڭ قۇندىلىعىنا دا رەسپۋبليكالىق باسىلىمداردا العاشقى جىلى لەبىزدەر ءبىلدىرىلىپ جاتىر.
ءيا, «ادامنىڭ جان دۇنيەسى – ونىڭ ءىسى» دەسەدى. وسى تۇرعىدان كەلگەندە, ورىنبەك جولدىبايدىڭ ەڭ الدىمەن ادامنىڭ ادامدىق قاسيەتتەرىنىڭ نەگىزگى ولشەمدەرىنىڭ ءبىرى – ەڭبەكسۇيگىشتىگىن, جۋرناليستيكانىڭ وتىمەن كىرىپ, كۇلىمەن شىققان حاس مامانى رەتىندەگى مايتالماندىعىن, ءتۇرلى جانرداعى جانە تاقىرىپتاعى جازبالارىمەن تانىلىپ, بۇگىندە بەلگىلى قالامگەر قاتارىندا ءوزىنىڭ ويىپ تۇرىپ ورىن العان سان قىرلى, الۋان سىرلى شىعارماشىلىعىن, ساناۋلى, ساۋاتتى, تاجىريبەلى, شەبەر اۋدارماشىلىعىن, جالپى ءبىر باسىنا ءتۇرلى ونەر قونعانىن تاپتىشتەپ ايتىپ جاتۋ ارتىق تا بولار.
ءوزى كىشىپەيىل, ءوزى قاراپايىم, اڭقىلداعان اقكوڭىل, جۇزىنەن يمان نۇرى توگىلىپ تۇراتىن, كوپتى كورگەن كوشەلى ادامعا قاشان دا اعا دا, ءىنى دە ءۇيىر. بۇدان ون جىل بۇرىن تاتار ءدامى تاۋسىلعان زايىبى بەيسەنكۇل دە اعايىن-تۋعانعا, كورشى-قولاڭعا, دوس-جارانعا ءدايىم ەسىگى اشىق, داستارحانى جايۋلى, كەڭپەيىل جان ەدى. ەكەۋى ءبىر-بىرىنە ساي. مىنەزدەس. پەندە بولعان سوڭ بازبىرەۋلەر ايتپاي ما: «ورەكە, الپىس دەگەن نە ءتايىرى, ەكەۋ بولاتىن ءجونىڭ بار» دەپ. ورەكەڭ ءبۇي دەيدى: «بەيسەنكۇل الەمدە بىرەۋ-اق. ونداي جان ەندى جوق». ماحابباتقا ادالدىق!
ەكەۋىنەن شۇرقىراپ ءوسىپ جاتقان نەمەرەلەر بارشىلىق. ىنتىماعى جاراسقان, ءوزارا سىيلاستىقتىڭ جۇپار ءيىسى اڭقىعان وتباسىنىڭ پەرزەنتتەرى – مەكتەپتى قازاقشا ءبىتىرىپ, مەملەكەتتىڭ «بولاشاق» باعدارلاماسىمەن شەت ەلدە ءبىلىمىن تەرەڭدەتىپ كەلگەن ۇلى ماقسات – قازىر مەملەكەتتىك جاۋاپتى قىزمەتتە. قىزى قۇرالاي – اكە جولىن قۋعان جۋرناليست.
كۋرستاستاردان مەككەدە سالىنعان كيەلى عيبادات ۇيىنە قاجىلىق جاساۋعا ءبىرىنشى بولىپ بارعان دا وسى ورەكەڭ. قارشادايىنان اۋىرلىققا ءتوزىپ ۇيرەنگەن ول ۇلىق ساپاردىڭ وزىنە ءتان قيىنشىلىقتارى مەن سىناقتارىنا جالعىز بۇيرەكپەن جۇرگەنىنە قاراماي سابىرىن توسەدى. ءاربىر پەندەنى تۋرا جولعا باستايتىن سول پارىزدى وتەپ قايتۋى اينالاسىنا جۇزىنەن يمان نۇرى توگىلىپ تۇراتىن قاسيەتىن تەرەڭدەتە, بايىتا تۇسكەنى دە اقيقات.
عۇمىرلى بول, ورىنبەك دوس!
جەڭىس ءباھادۇر,
جازۋشى-جۋرناليست
