«ەشبىر قازاق كورمەدىم, مالدى يتتىكپەن تاپسا دا, ادامشىلىقپەن جۇمساعان» دەگەن دە اباي. سول ءسوزى ءالى كۇشىندە. مەن بۇعان قالاي كوز جەتكىزدىم؟ ءبىر كۇنى ەلورداداعى «رەنەسسانس» اتتى رەابيليتاتسيالىق ورتالىققا جولىم ءتۇستى. مۇندا ءوز ناپسىلەرىنىڭ جەتەگىنە ەرگەندەر ءوز ەرىكتەرىمەن نەمەسە ەرىكسىز اكەلىنەدى ەكەن. ياعني, ادامدار بۇل جەرگە ماسكۇنەمدىكتەن, ناشاقورلىقتان, قۇمار ويىنعا تاۋەلدىلىكتەن ارىلۋ ءۇشىن كەلەدى.
مۇندا پسيحولوگيالىق ساباقتار وتەدى. لوگوتەراپيا, ترەنينگتەر ۇيىمداستىرىلادى. بوس ۋاقىت دەگەن بولمايدى. ەشقايدا شىقپايسىز. كەرەگىڭىزدى كونسۋلتانتتار وزدەرى اكەلىپ بەرىپ وتىرادى. ونىڭ وزىندە اپتانىڭ سوڭعى كۇنى عانا. تەلەفون ۇستامايسىز. ءشانيىپ جاتىپ تەلەديدار تاماشالامايسىز. اپتاسىنا ءبىر رەت ۇيىڭىزگە اق پاراققا حات جازۋعا قاقىلىسىز. ءتورت مەزگىل تاماعىڭىز دايىن. ءبارى دە ىشتە وتەدى. تەمىردەي ءتارتىپ. جاعداي جاسالعان. وسىنىڭ ءبارى ءۇشىن اكە-شەشە, تۋعان-تۋىستارىڭىز ءار اي سايىن 1 مىڭ اقش دوللارىن تولەيدى. ەكى جاق ءبىر اي جەتكىلىكسىز دەپ ەسەپتەسە, 4-5 اي نە ودان دا كوپ ۋاقىت جاتاسىز. 3-4 اي جاتىپ, شىداي الماي, ەبىن تاۋىپ قاشىپ كەتكەندەر دە بولدى. ەش كەتكەن ەسىل ەڭبەك!
ال د. ەسىمدى جىگىتتىڭ قۇمار ويىنعا سالىنعانىنا 7 جىل بولىپتى. ول وسى ۋاقىتقا دەيىن شامامەن 100 ميلليون تەڭگەگە شىعىنعا باتقان. باستاپقىدا از-ازدان بوي ۇيرەتىپ باستاعان ويىننىڭ سوڭى كەلە-كەلە ءىرى قارىزدارعا ۇلاسقان, نەسيەلەر العان, كولىگىن لومباردقا قويعان, ءۇيىن تىككەن. رەابيليتاتسيادا جاتقانىنا 5 اي.
ن. اتتى كەلىنشەك ناشاعا ەلىتىپ, كۇيەۋىمەن اجىراسقان, بالاسىنا تاربيە بەرمەك تۇگىلى, وعان قاراي المايتىن بولعاندىقتان, ەكس-كۇيەۋىندە قالدىرعان. كەزىندە پاتەرىن كەپىلدىككە قويىپ اقشا العان. كولىگىن ساتقان. ەمدەلىپ جاتقانىنا ءۇش اي. تاعدىرى تۋرالى ايتىپ كوزىنە جاس الىپ وتىرىپ, وسىنىڭ بارىنە وكىنەتىنىن جەتكىزدى.
ا. ەسىمدى قىز بالا بولسا, گەروينگە 9 جاسىنان باستاپ اۋەس بولىپتى. اكە-شەشەسى اجىراسقان, بەس-التى ءتىلدى جەتىك مەڭگەرگەن, ءتىلماش بولعان, شەتەلدەردە تۇرعان. باسىندا ەرىكسىز كەلسە دە, ەندى ءبارىن ءتۇسىنىپ, ەم-دومىن تاعى دا جالعاستىرا بەرگىسى كەلەدى ەكەن. ارينە, اقىسىن تولەسە, بۇل جەردەن ونى ەشكىم قۋىپ شىقپاسى انىق. بايعۇس اتا-انا بالاسىنان نەسىن اياسىن؟! بار تاپقان-تايانعانىن شاشسا دا, تولەۋگە بار. بوس ۋاقىتتىڭ كوپ بولۋى, الەۋمەتتىك جاعدايدىڭ تومەندىگى, پسيحولوگيا لىق كۇيزەلىستەر – ادام بالاسىنىڭ ازعىندىققا بوي ۇرۋىنا بىردەن-ءبىر سەبەپ. وسى ورتالىقتا جاتقانداردىڭ ىشىندە كوزىم بىردەن كىپ-كىشكەنتاي وقۋشى بالاعا ءتۇستى. سۇراي كەلە, جاسى 13-تە ەكەنىن, «تۇز»-عا 9 جاسىنان قۇمارتقانىن بىلدىك.
ي. اكەسىنەن 3 جاسىندا ايىرىلعان. جالعىز اناسى بار. ۇلىما دەپ تىرنەكتەپ جيناپ جاتقان 5 ميلليون تەڭگەسىن سيىر جالاعانداي جالماپ تاۋىسىپتى. سوندا قوماقتى اقشانى قالاي ۇپتەگەن دەگەن سۇراعىما ي-ءدىڭ ءوزى: – باسىندا ۇيدە تۇرعان سەيفتەن بەس مىڭ, ون مىڭ تەڭگەلىكتەردەن از-ازداپ «الىپ» تۇردىم. كۇندەردىڭ كۇنى ەلۋ مىڭ, ءجۇز مىڭ تەڭگەلەپ «جۇقالاي» باستادىم. انام بىلمەيتىن. كەيدە انام مەنى ىشىمدىك اكەلۋگە جۇمسايتىن… سونداي ءساتتى «ۇتىمدى پايدالانىپ», انام ۇيىقتاپ قالعان سوڭ تەلەفونىن الىپ, WhatsApp-ىنا كىرىپ تۋىس, تانىس, دوس, ارىپتەستەرىنەن انامنىڭ اتىنان قارىزعا قوماقتى قارىز سۇرايمىن. ولار سوزگە كەلمەي, اۋدارىپ جىبەرەدى. بىراق بۇلاي ۇزاققا بارمادىم. انام ءبىلىپ قويدى. ەندى انام اپەرگەن قىمبات iPhone تەلەفونىمدى لومباردقا قويدىم. ءبىر-ەكى رەت انام ءوزى اپەردى. الامىز, سالامىن, الامىز, سالامىن. انام مەنەن شارشاي باستاعان سياقتى. كەلەسى سالعانىمدا الاتىن اقشام بولماعاندىقتان, تەلەفونىم سول جەردە «كۇيدى». ودان سوڭ انامنىڭ شۋباسىن, ۇيدە اتالارىمىزدان قالعان كونە التىن كرەستىن لومباردقا قويىپ جىبەردىم. كامەلەتتىك جاسقا تولماعان بالا مۇنىڭ ءبارىن قالاي وتكىزىپ ءجۇر دەپ تاڭعالىپ تۇرعان شىعارسىز؟ ماعان ءشوپ شەگۋدى ۇيرەتكەن جىگىتتەر مەنەن ۇلكەن بولاتىن. سولاردىڭ كۋالىكتەرىمەن بارىپ وتكىزەتىنمىن. سودان سوڭ ورتاق اقشاعا قالاعانىمىزشا «تاۋارىمىزدى» ەمىن-ەركىن الىپ تۇردىق. «بارىگا»-نى تابۋ وتە قيىن, ەكىنشىدەن, ولار دا تانىمايتىن سەنىمسىز اداممەن بايلانىساتىن اقىماق ەمەس. تىعىرىققا تىرەلەتىن زامان با, Telegram-عا كىرسەڭ, ول جەردە ساۋدا قىزىپ جاتادى. اقشاڭدى جىبەرەسىڭ, سوسىن سولار ايتقان «زاكلادكا»-نى تاۋىپ, تاپسىرىسىڭدى الىپ جونىڭە تارتاسىڭ. ماعان ارقا سۇيەپ العان «ارىپتەستەرىم» وسىلايشا ۋايىمسىز ءومىر ءسۇرىپ جاتتى. اقشا بولماعان كەزدە بايلانىسسىز كەتەدى. وسىنداي ورتادان ايىرىلىپ قالۋدى ۇلكەن باقىتسىزدىق دەپ ەسەپتەگەن مەن كورشىلەرىمنىڭ پودەزدە تۇرعان ۆەلوسيپەدتەرىن ۇرلاپ, ارزان باعاعا ساتتىم. انام كۇنى-ءتۇنى جىلايتىندى شىعاردى. قۇدايعا جالبارىنادى. دارىگەرلەرگە دە قاراتتى. بىراق ەسكى ادەتىمدى قويا المادىم. دوستارىمنان دا قول ۇزگىم كەلمەدى. ونىڭ ۇستىنە ۋاقىتىم دا كوپ, مەكتەپتەن كەشكى اۋىسىمعا اۋىستىرىلعانمىن. جاپادان-جالعىزبىن, ۇيگە سىيمايمىن. تەلەفون شۇقىلايمىن. ۋاقىت وتپەيدى. ەندى «تۇز»-دى ۇيگە الدىرىپ شەگەتىن بولدىم. ەسىم اۋىسىپ ماڭگىرىپ جاتامىن. سپايس شەگەتىن سەرىكتەس دوستارىمنىڭ ءبىرى ءبىر كۇنى بيىك ءۇيدىڭ بالكونىنان سەكىرىپ قايتىس بولدى. حيميالىق ەسىرتكى ادامعا ەيفوريا سىيلاپ شەكسىز قانات ءبىتىرىپ, وزىنە ءوزى ەسەپ بەرە المايتىنداي حالگە جەتكىزەتىنىن تەك ەستىپ قانا ءجۇرۋشى ەدىم, ەندى كوزىم انىق جەتتى. جانە بۇل سياقتى ەسىرتكىنىڭ باسقا تۇرلەرىنە قاراعاندا وتە قاۋىپتى ەكەندىگىن, ۇزبەي ءبىر جىل شەككەن ادامنىڭ ميىن ۋلاپ, تۇندە شوشىتىپ, كوز الدىنا نەبىر ەلەستەر پايدا بولىپ, ۇنەمى ۇرەيلى داۋىستار مازا بەرمەيتىنىن, سودان ادام شارشاپ سترەسكە ءتۇسىپ, اقىرىندا سۋيتسيدكە باراتىنىن ءتۇسىندىم. ەندىگى جەردە مەن دە ۇزاققا بارمايتىنىمدى اڭعاردىم. ەسىرتكىدەن باس تارتپاسام, كوپ دوستارىمداي تابىتتا جاتاتىنىمدى ەلەستەتىپ, قورىقتىم. ءسويتىپ انام ەكەۋمىز وسى رەابيليتاتسيالىق ورتالىققا كەلىپ ەمدەلۋدى ءجون كوردىك. مۇندا جاتقانىما ءتورتىنشى ايعا ۇلاستى. ءوزىمدى جاقسى سەزىنەمىن, – دەپ قايىردى اڭگىمەسىن.
ءيا. جاس ۇرپاق تاربيەسى تۋرالى ۇنەمى تولعانىپ جۇرەتىن, باۋىرجان مومىشۇلىنىڭ كەلىنى زەينەپ احمەتوۆانىڭ مىنا ءبىر ءسوزى دە وقىرمانعا وي سالارى انىق.
– ادەتتە دارىگەرلەر مەن پسيحولوگ مامانداردىڭ «وتپەلى كەزەڭ» (پەرەحودنوي ۆوزراست), «قاۋىپتى جاس» (وپاسنىي ۆوزراست) دەيتىندەرى جاسوسپىرىمدەردىڭ ون ەكىگە تولىپ – مۇشەلگە كىرەتىن, ون ۇشكە تولىپ – مۇشەلدەن شىعاتىن مەرزىمىنە تۋرا كەلەدى. بۇل جاستاعىلاردىڭ كوپشىلىگى وزىنىكىن ماقۇل كورەتىن, ءوزىمشىل, ءار نارسەگە ەلىكتەگىش, جاقسى مەن جاماننىڭ, ادال مەن ارامنىڭ ارا-جىگىن اجىراتپاي, تەنتەكتىگىن – ەرلىككە, ەسەرلىگىن – وجەتتىككە بالاپ, ولاي دا, بۇلاي دا شايقالاتىن ءولىارا تۇسى ەكەنىن ءومىردىڭ ءوزى كورسەتىپ ءجۇر. قازىرگى ورىمدەي بالالاردىڭ ەسىرتكىگە اۋەستەنۋى, ۇرلىققا بەيىمدەلۋى, قاڭعىباستىققا سالىنۋى سەكىلدى تۇرپايى ورەسكەل ادەتتەردىڭ كوبەيىپ كەتكەنى جاسىرىن ەمەس. ارينە, كەز كەلگەن اتا-انا بالاسىنىڭ قيسىق جولعا تۇسكەنىن قالامايدى. كىم بالاسىن جامان بولسىن دەيدى, بالا تۇرماق, «ءيتىڭ جامان» دەسە, اۋىر تيەدى. ءايت سە دە, اتا-بابالار – «مۇشەلجاس», ماماندار «وتپەلى كەزەڭ», «قاۋىپتى جاس» دەپ اتاعان كەزەڭدە اتا-انانىڭ بالاعا وتە ساقتىقپەن قاداعالايتىن قىراعىلىعى, اقىلمەن تاربيە سىڭىرەتىن پاراساتى, مەيىرىم مەن سەنىمگە قۇرىلعان قارىم-قاتىناسى بولسا, تالاي قاتەلىكتەردەن امان وتەرى انىق.
باۋىرجان سەگىزباەۆ
