كەشەگى كەڭەستىك زاماندا قازاقستان مەن رەسەي شىعارماشىلىق وكىلدەرى اراسىندا تىعىز بايلانىس بار ەدى. بارىمىزگە بەلگىلى سەبەپتەرمەن سول اعايىندىق ارالاس-قۇرالاستىق ارقاۋى كەيىنگى كەزدەرى بوساڭقىراپ كەتكەنى تاعى راس. وسى ولقىلىقتىڭ ورنىن تولتىرۋ ماقساتىندا رەسەيدەگى قازاقستان ەلشىلىگىنىڭ باستاماسىمەن بىلتىر قاراشا ايىندا قوس مەملەكەت قالامگەرلەرىنىڭ تالاي جىلعى ۇزىلىستەن كەيىنگى ءبىرىنشى كەزدەسۋى ۇيىمداستىرىلعان بولاتىن.
رۋحاني جاقىندىقتىڭ بۇل جاقسى ءداستۇرى بيىل دا جاراسىمدى جالعاسىن تاپتى. بۇرناعى كۇنى رەسەي مەملەكەتتىك كىتاپحاناسىنىڭ شىعىس ادەبيەتى ورتالىعىندا وتكەن باسقوسۋ بارىسىندا «قازاقستان – رەسەي» ادەبي الماناعىنىڭ العاشقى ءنومىرىنىڭ تۇساۋى كەسىلدى. وقىرمان ءۇشىن ۇلكەن رۋحاني ولجا ەسەبىندەگى ەلەۋلى جۋرنالدى قازاقستان جازۋشىلار وداعى مەن رەسەيلىك «ليتەراتۋرنايا گازەتا» جانە «رومان-گازەتا» باسىلىمدارى بىرلەسىپ شىعارعان.
اتالمىش جيناققا ولجاس سۇلەيمەنوۆ, يۋري پولياكوۆ, ءابدىجامىل نۇرپەيىسوۆ, ۆلاديمير ليچۋتين, نۇرلان ورازالين, لەۆ اننينسكي, ءابىش كەكىلباەۆ, ەۆگەني رەين, باقىتجان قاناپيانوۆ جانە باسقا اتاقتى اقىن-جازۋشىلاردىڭ تۇشىمدى تۋىندىلارى ەنگىزىلىپتى. الماناحتىڭ بەتاشار راسىمىنە قر رەسەيدەگى توتەنشە جانە وكىلەتتى ەلشىسى مارات ءتاجين, رف پرەزيدەنتىنىڭ حالىقارالىق مادەني ىنتىماقتاستىق جونىندەگى ارناۋلى وكىلى ميحايل شۆىدكوي باستاعان بىرقاتار بەلگىلى تۇلعالار قاتىستى.
كەزدەسۋدى اشقان مارات ءتاجين ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ «ءبىز ءوزىمىزدىڭ مادەني كودىمىز سانالاتىن ءتىلىمىزدى, ءدىلىمىزدى, سالت-داستۇرلەرىمىزدى ساقتاعان جاعدايدا عانا ۋاقىت سىنىنا توتەپ بەرە الاتىنىمىزدى ۇمىتپاۋىمىز كەرەك» دەگەن ءسوزىن كەلتىرە وتىرىپ, وتكەن جولعى جيىندا بىرلەسىپ اتقارار جۇمىستار توڭىرەگىندە تولىپ جاتقان تولعاقتى ماسەلەلەر كوتەرىلىپ, ۇتىمدى ۇسىنىستار ايتىلعانىن ەسكە الدى. وسى ورايدا ورتاق الماناح شىعارۋ, «ليتەراتۋرنايا گازەتا» ىشىنەن قازاق ادەبيەتىن ناسيحاتتايتىن قوسىمشا اشۋ, اۋدارماشىلار كونكۋرسىن جاريالاۋ جايىنداعى اڭگىمەلەر جەردە قالماي, ءىس جۇزىنە اسا باستاعانىن باياندادى. ءۇزىلىپ قالعان ۇردىستەردى قايتا قالپىنا كەلتىرۋ باعىتىندا الدىمىزدا ءالى تالاي اۋقىمدى مىندەتتەر تۇرعانىن اتاپ كورسەتكەن ول «ادەبيەتتانۋ سالاسى عىلىمي نەگىزدەرگە سۇيەنەتىنى تالاس تۋدىرماسا كەرەك. بۇل رەتتە عالىمدارىمىزدىڭ الەۋەتى وتە مول. سوندىقتان ەكى ەلدىڭ مادەنيەت, ءبىلىم مينيسترلىكتەرى ىرگەلى ىسكە اتسالىسىپ, يگى شارالار جوسپارلاسا قازاقستان – رەسەي ادەبي قارىم-قاتىناسىنىڭ ارعى-بەرگى تاريحىن قاۋزايتىن عىلىمي زەرتتەۋ ەڭبەكتەرىنىڭ كوپتەپ جازىلۋىنا مۇمكىندىك تۋارى انىق» دەپ ءوزىنىڭ ويىن تۇجىرىمدادى.
رەسەيلىك مايتالمان مادەنيەتتانۋشى ميحايل شۆىدكوي دا ۇزاق ۋاقىت توقىراپ بارىپ, جاقىندا قايتا جاندانعان قالامگەرلەر ديالوگىنىڭ ءمان-ماڭىزىنا ايرىقشا توقتالىپ, جاڭا ادەبي جۋرنالدىڭ جارىق كورۋىن جاقسىلىق جورالعىسىنا بالادى. ونىڭ ويىنشا, ەۋرازيا كەڭىستىگىندەگى ەجەلگى كورشىلەر ءبىر-ءبىرىنىڭ تىنىس-تىرشىلىگى تۋرالى كوركەم تۋىندىلار ارقىلى اقي-تاقي بىلە الادى. ءوزى توراعالىق ەتەتىن مەملەكەتارالىق گۋمانيتارلىق ىنتىماقتاستىق قورى وسىنداي باعالى باستامالاردى بارىنشا قولداماق. ويتكەنى, ادەبيەت – ۇلت رۋحىنىڭ, حالىق تاعدىرىنىڭ ۇشار بيىگى.
قازاقتىڭ قابىرعالى اقىنى ولجاس سۇلەيمەنوۆ قازىرگى تاڭدا ادەبيەت ۇلكەن داعدارىسقا ۇشىراعانىن قىنجىلا ءسوز قىلدى. ارداقتى اعامىزدىڭ ايتۋىنشا, تاۋەلسىزدىك كەزەڭى – بارلىق ادامداردىڭ ءبىر-بىرىنە تاۋەلدى ەكەنىن تۇسىنۋگە ءتيىس ۋاقىت. ال, ادەبيەت – الىستى جاقىنداتىپ, ۇزىلگەندى جالعايتىن ۇلى مامىلەگەر. «ادەبيەت اسەرىنىڭ تىم تومەندەپ كەتۋىنە بايلانىستى مەنىڭ ءبىر ارىپتەسىم ءازىل-شىنىن ارالاستىرا «باسىن الدىرعان جان شاشىن جوقتاپ جىلامايدى» دەگەن ەدى. ال, مەنىڭ پايىمداۋىمشا, ادەبيەت –مادەنيەتتىڭ شاشى ەمەس, باسى» دەدى ولجاس ومارۇلى ادەتتەگى تاپقىرلىعىنان تانباي.
قازاقستاندىق تانىمال پۋبليتسيست عادىلبەك شالاحمەتوۆ اۋدارماشىلار بايگەسى 16 قازاندا الماتىدا قورىتىندىلانىپ, وندا ايگىلى جازۋشى اناتولي كيم جەڭىمپاز اتانعانىن حابارلادى.
ءوز كەزەگىندە اناتولي كيم ادەبي اۋدارمالار ادام بالاسىن بىرىكتىرۋگە قىزمەت ەتەتىن قۋاتتى قۇرال ەكەنىن جەتكىزدى. سەبەبى, بەلگىلى ءبىر حالىقتى ءسۇيۋىڭ ءۇشىن, الدىمەن ونىڭ جان دۇنيەسىنە ءۇڭىلۋىڭ كەرەك. ال, بۇل ابىرويلى مىندەتتى ادەبيەت مۇلتىكسىز اتقارا الماق.
ءبىزدىڭ كلاسسيكتەرىمىزدىڭ كەسەك دۇنيەلەرىن ورىسشاعا تارجىمالاۋمەن اينالىسقان تالانتتى پروزايك قازاق ادەبيەتىنىڭ دۇنيە جۇزىندە ەشكىمگە ۇقسامايتىن وزىندىك ەرەكشەلىكتەرىنە ايرىقشا نازار اۋداردى. وندا الەمدىك تاريحتا وشپەستەي ءىز تاستاعان كوشپەندىلەر وركەنيەتىنىڭ كوركەم شەجىرەسى بار.
«ليتەراتۋرنايا گازەتانىڭ» باس رەداكتورى يۋري پولياكوۆ تەرمەلەگەن تەزيستەر بويىنشا, ادەبيەت ءوز ءداۋىرىنىڭ تىلدىك قورىن قالىپتاستىرادى. الايدا, سوڭعى جيىرما جىلدا ادەبيەتتىڭ بۇل فۋنكتسياسى ەداۋىر تومەندەپ كەتتى. ونى ءتيىستى دەڭگەيگە كوتەرۋ ءۇشىن ساپالى اۋدارمالار ارقىلى ءبىرىن-ءبىرى بايىتاتىن ۇلتتىق ادەبيەتتەر ىقپالداستىعىن ارتتىرۋ قاجەت. سونى ەسكەرگەن گازەت رەداكتسياسى ماسكەۋدەگى قازاقستان ەلشىلىگىنىڭ كومەگىمەن بىرلەسكەن جوبالاردى جۇزەگە اسىرۋ ۇستىندە. بۇعان مەملەكەت تاراپىنان قولداۋ بولعانى دۇرىس.
«بارماساڭ, كەلمەسەڭ – جات بولاسىڭ». اتالار اقىل-ناقىلىن العا تارتقان قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ توراعاسى نۇرلان ورازالين اڭگىمەنى ارىدەن باستاپ, باياعىدا بۇكىل وداققا بەدەلدى بولعان سەرگەي ميحالكوۆ, راسۋل گامزاتوۆ, شىڭعىس ايتماتوۆ, داۆيد كۋگۋلتينوۆ, مۇستاي كارىم سەكىلدى اسا كورنەكتى قالام قايراتكەرلەرىمەن جىلى جۇزدەسۋلەرىن ەمىرەنە ەسكە الىپ, ولاردىڭ ونەگەلى وسيەتتەرىنە كەيىنگى ءىزباسارلارىنىڭ لايىقتى بولعانىن قالايتىندىعىن ءبىلدىردى.
– مەن الەمدىك مادەنيەت ۇدەرىسىن رەسەيسىز, ورىس ادەبيەتىنسىز ەلەستەتە المايمىن, – دەگەن قازاقستاندىق پەن-كلۋب جەتەكشىسى بيگەلدى عابدۋللين ەلدەر اراسىنداعى ەشقانداي ساياسي كەدەرگىلەرگە قاراماستان ادەبيەت قاشاندا حالىقتار دوستىعىنىڭ بۇزىلماس كوپىرى بولىپ قالا بەرەتىندىگىن اتاپ كورسەتتى.
«رومان – گازەتانىڭ» باس رەداكتورى يۋري كوزلوۆ پەن اقىن باقىتجان قاناپيانوۆ جاڭا الماناحتى قۇراستىرۋ ۇستىندە باسشىلىققا الىنعان ۇستانىمداردى جىلىكتەپ بەردى.
القالى جيىندا سونداي-اق, رەسەي جازۋشىلار وداعىنىڭ حاتشىسى ماكسيم زامشەۆ, رەسەيلىك اقىن ۆلاديمير ەرەمەنكو, م.اۋەزوۆ اتىنداعى ادەبيەت جانە ونەر ينستيتۋتىنىڭ قىزمەتكەرى سۆەتلانا انانەۆا سويلەپ, مۇنداي كەلەلى كەڭەستىڭ كەلەشەكتە دە جالعاسىن تابارىنا تىلەكتەستىك تانىتتى.
ىلكىمدى ءىس-شارا قورىتىندىسى بويىنشا «قازاقستان – روسسيا» الماناعىنىڭ ەكىنشى ءنومىرىن, «ليتەراتۋرنايا گازەتادا» «ەۋرازيالىق مۋزا» اتتى تاقىرىپتىق بەتتەر شىعارۋ, ادەبي اۋدارماشىلاردىڭ حالىقارالىق كونكۋرسىن وتكىزۋ, قازاقستان مەن رەسەيدەگى ادەبي پروتسەستەرگە ارنالعان زەرتتەۋلەردى كوبەيتۋ جونىندە شەشىم قابىلداندى.
تالعات سادىقۇلى
