استانا قالاسىنىڭ تۇرعىنى ەرمەك الپەيىسوۆ «بالامدى ارمياعا جىبەرگىم كەلمەيدى» دەپ اسكەري كوميسسارياتقا ءوتىنىش جازىپتى. باستى كەلتىرەتىن ءۋاجى – قازىرگى اسكەردە ءتارتىپتىڭ ناشارلاپ كەتۋى, كەيبىر تانىستارىنىڭ بالالارىنىڭ جاراقات الىپ, ۇيىنە مۇگەدەك بولىپ ورالۋى. «ۇلىم – وتباسىنداعى جالعىز پەرزەنت. سوندىقتان ونى وسى كۇزدە كەلەتىن اسكەر قاتارىنا شاقىرتۋ كەزىندە كەيىنگە قالدىرۋىڭىزدى سۇرايمىن» دەگەن جازباشا ءوتىنىشتى العان اسكەري كوميسسار ءبىراز ويلانىپ قالدى. زاڭ بويىنشا وتان الدىنداعى بورىشىن دەنساۋلىعى جارامدى ون سەگىز پەن جيىرما سەگىز جاستىڭ ارالىعىنداعى ءاربىر ازامات وتەۋگە مىندەتتى. بىراق كەيىنگى كەزدە وسىنداي اسكەري مىندەتىن وتەۋدەن جالتارۋ كوبەيىپ بارادى.
شەكارا اسىپ كەتكەندەر بار…
استانا قالاسى قورعانىس ىستەرى دەپارتامەنتىنىڭ باستىعى مەدەت تۇرىسكەلديەۆتىڭ ايتۋىنشا, جەتكىنشەكتەردى اسكەر قاتارىنا دايىنداۋ مەكتەپ قابىرعاسىنان باستاپ قولعا الىنۋدا ەكەن. العاشقى اسكەري دايىندىق ءپانى ءبىلىم ۇيالارىندا قايتادان ەنگىزىلىپ, وقۋشىلاردىڭ وتانسۇيگىشتىك سەزىمدەرىن وياتۋعا مول سەپتىگىن تيگىزە باستاپتى. ۇل بالانىڭ وتان قورعاۋ مىندەتىن ەرتە باستان اتا-انا دا مەكتەپپەن قاتار بويىنا سىڭىرە ءبىلۋى ماڭىزدى. كەيىنگى كەزدە وسىنداي ۇگىت-ناسيحات جۇمىستارىنىڭ جاندانا باستاعانىنا قاراماستان, اسكەرگە بارۋعا ونشا قۇلشىنىس تانىتپايتىندار قاتارى ازايماي وتىر.
كوكتەمدە قازاقستاننىڭ كوشى-قون پوليتسياسى ەلىندە جاريالانعان اسكەر قاتارىنا شاقىرۋدان قاشىپ, شەكارامىزدان كۇنى-ءتۇنى اعىلعان رەسەي ازاماتتارىنا قالاي توقتاۋ قويارىن بىلمەي ءبىراز داعدارىپ ەدى. ەندى ءبىزدىڭ كەيبىر اسكەرگە بارۋدان بوي تاسالاعان ۇلاندارىمىز رەسەي فەدەراتسياسىنا ءوتىپ كەتىپ جاتقان كورىنەدى. ەگەر ناقتىراق ايتساق, سولتۇستىك قازاقستان وبلىسىندا 200-گە تارتا اسكەرگە شاقىرىلعان جاس جىگىت ءبىر كۇندە كورشى ەلدىڭ شەكاراسىن اسىپتى. مۇنى باس اسكەري پروكۋروردىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى ماقسات قاليەۆ تە راستاپ وتىر.
ال سولتۇستىك قازاقستان وبلىسىنىڭ قورعانىس ىستەرى دەپارتامەنتىنىڭ باستىعى مارات كارىموۆ كوكتەمگى اسكەرگە شاقىرۋ كەزىندە ايماقتا وتان الدىنداعى بورىشىن وتەۋگە مىندەتتى ۇلانداردىڭ اسكەري كوميسسارياتقا تەك 37 پايىزى عانا كەلگەنىن ايتادى.
وبلىستا وتكەن جىلى اسكەري ەسەپكە تۇرىپ, ازاماتتىق مىندەتىن ورىنداماعان – 4000, مەديتسينالىق تەكسەرۋدەن وتپەگەن – 200, اسكەري ەسەپ قۇجاتتارىن قاساقانا ءبۇلدىرىپ نەمەسە جوعالتقان – 2800, بارلىعى – 7000 ادام اكىمشىلىك جاۋاپكەرشىلىككە تارتىلعان.
مىنە, وسى فاكتىلەردەن-اق, قازىر اسكەرگە ۇلداردىڭ كوبىنىڭ بارعىسى كەلمەيتىنىن اڭعارۋعا بولادى. ونىڭ سەبەبى نەدە؟
– ونىڭ باستى سەبەبى – اسكەردە قازىر ءتارتىپتىڭ ناشارلاپ كەتۋى, – دەيدى استانا قالاسىنىڭ تۇرعىنى, دوعارىستاعى پولكوۆنيك العانباي بەكبولۇلى.
وبلىستا وتكەن جىلى اسكەري ەسەپكە تۇرىپ, ازاماتتىق مىندەتىن ورىنداماعان – 4000, مەديتسينالىق تەكسەرۋدەن وتپەگەن – 200, اسكەري ەسەپ قۇجاتتارىن قاساقانا ءبۇلدىرىپ نەمەسە جوعالتقان – 2800, بارلىعى – 7000 ادام اكىمشىلىك جاۋاپكەرشىلىككە تارتىلعان.
«جاقىندا الەۋمەتتىك جەلىدەن ساقا سولداتتاردىڭ جاڭا كەلگەن جاس ساربازداردى ۇرىپ-سوعىپ, «قاتارلارىنا قابىلداپ جاتقانىن» كوردىم. وقيعا ماڭعىستاۋ وبلىسىنداعى ءبىر اسكەري بولىمشەدە ورىن العان بولسا كەرەك. جەلىگە سول جاقتىڭ ءبىر جىگىتى جۇكتەپتى. ال وسىنى كورىپ وتىرعان اتا-انا بالاسىن اسكەر قاتارىنا جىبەرە مە؟ بۇدان كەيىن ون سەگىز جاسقا جاڭا تولعان بوزبالاعا «ارمياعا بار, وتانىڭدى قورعا» دەپ قالاي ايتا الاسىڭ؟».
كوبىندە ۇرەي باسىم
تاياۋدا جامبىل وبلىسىنىڭ ءبىر اسكەري بولىمىندە مىندەتىن اتقارىپ جاتقان نۇرسۇلتان بەكەەۆ اتتى جاس سارباز ۇيىنە مۇگەدەك بولىپ ورالدى. ونى و باستا «تۇنگى كەزەكشىلىكتە تۇرعاندا ءوزى قۇلاپ قالىپ, ەسىن جوعالتقان» دەپ گوسپيتالگە جاتقىزعان. ەكى اي ەمدەلگەن بالا ءالسىن-ءالسىن ەسىنەن تانىپ قالا بەرەتىن بولعاسىن, امال جوق ەلىنە قايتارعان. ال اۋىلىنا كەلگەسىن دارىگەرلەر ساربازدىڭ باسى مەن باۋىرىنان اۋىر سوققى العانىن انىقتاعان. اناسى جالىنىپ وتىرىپ سۇراعاندا, سارباز بار شىندىقتى جايىپ سالىپتى. ال شىندىعىندا ونى روتادا تۇنگى كەزەكشىلىكتە تۇرعاندا (دنەۆالنىي) «ن» اتتى اعا سەرجانت «نەگە ۇيىقتايسىڭ؟» دەپ بۇيىرىنەن تەۋىپتى. الدىندا اسحاناعا كارتوپ تازالاۋعا بارعان سولدات قاتتى شارشاعاندىقتان, كوزى ءىلىنىپ كەتكەن بولسا كەرەك. وڭ جاعىنان تيگەن قاتتى سوققىدان باسىمەن تابالدىرىققا سوعىلىپ, ەسىنەن تانىپ قالىپتى. سوسىن ءبىراز ۋاقىتتان كەيىن ەسىن جيعان ونى سەرجانت وڭاشا شىعارىپ, «ەگەر وسى وقيعا تۋرالى بىرەۋگە ءتىس جاراتىن بولساڭ, كۇن بەرمەيمىن» دەپ قوقان-لوققى جاساپ, قورقىتقان.
مىنە وسىنداي الىمجەتتىك پەن زورلىق-زومبىلىق قازاقستاندىق اسكەرگە شاقىرىلۋشىنى ۇرەيلەندىرمەيدى دەيسىز بە؟ ۇرەيلەندىرمەك تۇگىلى, ولار بولاشاق ومىرلەرىنە قاۋىپتەنەدى دە. سوسىن دا قازاقستان ارمياسىنىڭ قاتارىنا بارعىسى كەلمەيدى.
ەگەر ناقتىراق ايتساق, سولتۇستىك قازاقستان وبلىسىندا 200-گە تارتا اسكەرگە شاقىرىلعان جاس جىگىت ءبىر كۇندە كورشى ەلدىڭ شەكاراسىن اسىپتى. مۇنى باس اسكەري پروكۋروردىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى ماقسات قاليەۆ تە راستاپ وتىر
پولكوۆنيكتىڭ ويىنشا, جىگىتتەردىڭ اسكەردەن جالتارۋىنىڭ تاعى ءبىر سەبەبى – جاستارىنىڭ ۇلكەيىپ كەتۋى. ەلىمىزدە اسكەرگە 28 جاسقا دەيىن شاقىرتادى. ال سول 28 جاسقا جەتكەن ساقا جىگىت ەرتەڭ وزىنەن سەگىز-توعىز جاس كىشى «بالاعا» قالاي باعىنامىن نەمەسە ونىمەن ساپتا قالاي قاتار تۇرامىن؟ دەپ ويلاۋى مۇمكىن. سوندىقتان قازىر اسكەردەن جالتارۋشى قالىڭ توپتىڭ كوپشىلىگى وسى ساقا جىگىتتەر ەمەس پە ەكەن؟ تاعى ءبىر فاكتى, مەنىڭ الىس جاماعايىنىم بولىپ كەلەتىن كىسىنىڭ بالاسى جاڭا بيزنەس باستاپ, ءىسى وڭعارىلا باستاعاندا, اسكەرگە شاقىرتىپ, نە ىستەرىن بىلمەي الاشاپقىن بولىپ جۇرگەنىن ەستىگەنمىن. بىراق مۇنىڭ ءبارى سەبەپ ەمەس. جاسى تولعان ادام وتان الدىنداعى بورىشىن وتەۋگە مىندەتتى. ايتپەسە, قىلمىستىق جاۋاپكەرشىلىككە تارتىلۋى ابدەن مۇمكىن.
تاكتيكا وزگەردى
راسىندا دا اسكەردەن جالتارعاندار جاۋاپكەرشىلىككە تارتىلادى. ونى ءار اتا-انا دا, ءار اسكەرگە شاقىرىلۋشى دا ءبىلۋى ءتيىس. قازاقستان رەسپۋبليكاسى قورعانىس كۇشتەرى باس شتابىنىڭ ۇيىمداستىرۋ-جۇمىلدىرۋ جۇمىستارى دەپارتامەنتىندە اسكەري كوميسسارياتتاردىڭ پوليتسيامەن ارنايى بايلانىس بازا بار ەكەندىگىن, ءارى سول ارقىلى كەز كەلگەن اسكەردەن جالتارعان ۇلاندى انىقتاۋعا بولاتىندىعىن ايتادى. ەگەر ءتارتىپ بۇزۋشى قازاقستان شەكاراسىنان ءوتىپ كەتپەگەن بولسا, ونىڭ مەكەنجايى مەن جۇمىس ىستەيتىن جەرىن پوليتسيا بىردەن تاۋىپ الۋى كەرەك.
ەر بالالارعا بۇرىن وتان الدىنداعى بورىشىن وتەۋ – اسقان قۇرمەت ەدى. قازىر اسكەري كوميسسارياتتاعىلار ولاردىڭ سوڭدارىنان قۋىپ جۇرەتىن بولعان. ونىڭ ءبىر دالەلى بيىلعى كوكتەمگى شاقىرۋ كەزىندە اسكەرگە جارامدى 35000 شاقىرىلۋشىعا ىزدەۋ جاريالاندى
جاسىراتىنى جوق, تۇرمىستىڭ قيىندىعىنان با, الدە قازىرگى جاستار ءالجۋاز بولىپ كەتتى مە, مەديتسينالىق كوميسسيا كەيىنگى كەزدە اسكەرگە شاقىرىلۋشىلاردىڭ تەڭ جارتىسىنىڭ دەنساۋلىعىنان كىنارات تاۋىپ ءجۇر. كوبى – مايتابان. 15-20 پايىزىنىڭ قان قىسىمى تومەن, نەمەسە اسقازان, بۇيرەك, باۋىرلارى سىرقات بولىپ كەلەدى. دەگەنمەن, ساپ-ساۋ بولا تۇرىپ, جالتاراتىندار دا از ەمەس. مىنە, ولار قاتاڭ باقىلاۋعا الىنۋدا.
شاقىرۋ قاعازىن الىپ تۇرىپ, اسكەري كوميسسارياتقا كەلمەگەندەرگە زاڭ بويىنشا جاۋاپكەرشىلىك قاراستىرىلعان. ماسەلەن, استانا قالاسىنىڭ ءبىر تۇرعىنى كوكتەمدە وسىنداي ارەكەتى ءۇشىن سوتتىڭ شەشىمىمەن 200 ساعات قوعامدىق جۇمىسقا جەگىلدى. سونداي-اق, اسكەري كوميسسارياتقا كەلمەگەندەرگە – بەس ايلىق ەسەپتىك كورسەتكىش (15315 تەڭگە), ەگەر مەديتسينالىق كوميسسيادان وتۋدەن باس تارتسا, 3 اەك كولەمىندە ايىپپۇل سالىنادى.
ال اسكەرگە بارۋدان اشىق تۇردە باس تارتىپ, ۇنەمى بوي تاسالايتىندارعا 1 مىڭ اەك ياعني, 3 063 000 تەڭگە نەمەسە 400 ساعات قوعامدىق جۇمىس ىستەۋ قاراستىرىلعان. ءتىپتى, كەيدە سوت ءبىر جىلعا باس بوستاندىعىنان ايىراتىن دا جاعدايلار كەزدەسەدى. ەگەر اسكەرگە بارۋدان جالتارۋشى ءوز دەنەسىنە قاساقانا جاراقات سالاتىن بولسا, بۇل قىلمىستى قاتاڭداتاتىن جاعدايعا جاتقىزىلادى.
ەر بالالارعا بۇرىن وتان الدىنداعى بورىشىن وتەۋ – اسقان قۇرمەت ەدى. قازىر اسكەري كوميسسارياتتاعىلار ولاردىڭ سوڭدارىنان قۋىپ جۇرەتىن بولعان. ونىڭ ءبىر دالەلى بيىلعى كوكتەمگى شاقىرۋ كەزىندە اسكەرگە جارامدى 35000 شاقىرىلۋشىعا ىزدەۋ جاريالاندى.
وسىعان بايلانىستى ەل ۇكىمەتى بۇل باعىتتاعى تاكتيكانى وزگەرتۋگە شەشىم قابىلداعانداي. قورعانىس مينيسترلىگى دە بىرقاتار ءىس-شارالاردى جۇزەگە اسىرا باستادى. اتاپ ايتقاندا, مەرزىمدى قىزمەتتەگى اسكەريلەرگە كرەديت كانيكۋلىن بەرۋ ۇيعارىلۋدا. قازىردىڭ وزىندە 3,4 مىڭ وتان الدىنداعى بورىشىن وتەۋشى بانكتەردەگى نەسيەسىن وتەۋدى كەيىنگە قالدىرىپ وتىر. سونداي-اق, اسكەر قاتارىنا شاقىرىلۋشىلار جوو-عا ۇبت تاپسىرماي-اق تۇسۋگە, اسكەردەن كەيىن ەكى جىل بويى وقۋعا كونكۋرسسىز (اقىلى نەگىزدە) تۇسۋگە مۇمكىندىگى بار.
وسىنىڭ بارلىعى – جاس جىگىتتەر اسكەردەن جالتارماي, وتان الدىنداعى بورىشتارىن ابىرويمەن اتقارۋ ءۇشىن جاسالىپ جاتقان قادامدار. ەندى ونىڭ قايتارىمى دا بولۋى كەرەك.
