وسى عاسىردا قازاقتى الەمگە تانىتقان بەس ادام بولسا, سونىڭ ءبىرى – ايشولپان. بۇركىتشى قارىنداسىمىز موڭعوليانىڭ بايان-ولگەي ايماعىندا ومىرگە كەلگەن. كىشكەنە كۇنىنەن اكەسىنەن قۇسبەگىلىك ونەردى ۇيرەنەدى. ول تۋرالى امەريكالىق رەجيسسەر «بۇركىتشى قىز» دەگەن دەرەكتى فيلم تۇسىرەدى. تۋىندى جارىققا شىققاننان كەيىن ونى كورەمىز دەپ بايان-ولگەيگە الەمنىڭ 31 ەلىنەن مىڭداعان تۋريست كەلگەن. ايشولپان نيۋ-يوركتە «ازيانىڭ باتىر قىزى» دەگەن اتاققا يە بولدى. سونداي-اق موڭعوليانىڭ «التىن جۇلدىز» وردەنىمەن ماراپاتتالعان. قازىر ول استاناداعى «Spectrum» حالىقارالىق مەكتەبىنىڭ 11-ءشى سىنىبىندا وقيدى. تاياۋدا ايشولپانمەن كەزدەسىپ, اڭگىمەگە تارتقان ەدىك.
– ءسىز جاقىندا ەلىمىزدەگى جاستار جىلىنىڭ سالتاناتتى اشىلۋىندا ەلباسىنىڭ الدىندا ءسوز سويلەدىڭىز. قوبالجىعان جوقسىز با؟ قانداي سەزىمدە بولدىڭىز؟
– ەپتەپ قوبالجىعانىم راس. شىن مانىندە, مەن ول كىسىنىڭ الدىندا ءسوز سويلەيمىن دەپ ەشقاشان ويلاعان جوقپىن. ەلباسىمەن كەزدەسۋدى ومىرىمدەگى باقىتتى ساتتەرىمنىڭ ءبىرى دەپ باعالايمىن. سول جيىندا امەريكالىق رەجيسسەر تۇسىرگەن فيلم مەن بۇركىتتى باپتاۋدىڭ قىر-سىرىن قىسقاشا اڭگىمەلەپ بەردىم. سونداي-اق استانادا, ءيا بولماسا, باسقا ايماقتا بۇركىتشىلەر مەكتەبى اشىلسا دەگەن ۇسىنىسىمدى ايتتىم. قۇسبەگىلىك ونەر ادامدى قايسارلىققا, ەپتىلىككە, شىدامدىلىققا ۇيرەتەدى. وسى قاسيەتتى جاسىنان بويىنا سىڭىرگەن بالا ەرجۇرەك بولىپ وسەدى. سونىمەن قاتار نۇرسۇلتان اتاعا بايان-ولگەي ايماعىنا قوناق بولىپ كەلىپ, سونداعى اعايىنداردىڭ اق داستارحانىنان ءدام تاتىپ كەتسەڭىز, ولاردىڭ رۋحى ءبىر جاساپ قالادى دەگەن تىلەگىمدى جەتكىزدىم.
– ايشولپان قۇسبەگىلىك ونەرگە قالاي جاقىن بولىپ ءجۇرسىز؟
– ءبىزدىڭ اۋلەتكە بۇل ونەر جەتى اتامىزدان بەرى جالعاسىپ كەلەدى. اكەم دە جاسىنان سول ايماققا تانىمال اڭشى. سودان با, كىشكەنتاي كۇنىمنەن بۇركىتكە جاقىن بولىپ ءوستىم. التى جاسىمنان اتقا ءمىندىم. سەگىز جاسىمنان اڭعا شىعىپ, قۇس سالدىم. سوندا قۇسبەگىلىك ونەردى كوزىممەن كورىپ, جانىممەن ءتۇسىنىپ, سوعان دەگەن ەرەكشە ىنتىزارلىعىم وياندى. بۇعان اتا-انام دا قارسىلىق بىلدىرە قويعان جوق. قايتا اكەم بۇركىتتى باپتاۋ مەن ۇستاۋدىڭ ءادىسىن ۇيرەتتى.
– العاشقى باپتاعان بۇركىتىڭىز قالاي اتالدى؟
– مەنەن ۇلكەن اعام دا بۇركىتشى ەدى. ول ورتا مەكتەپتى ءبىتىرىپ, ۋنيۆەرسيتەتكە تۇسكەننەن كەيىن سونىڭ بۇركىتىن باپتادىم. وسى بۇركىتپەن اڭعا شىعىپ, قاسقىر الدىم. كەيىن ونى قويا بەردىك. سودان ءبىر كۇنى اكەم ماعان بۇركىتتىڭ بالاپانىن الىپ بەرۋگە اپاردى. بۇركىت ۇياسىن تاۋدىڭ قياسىنا سالادى. ونى وڭايلىقپەن الا المايسىز. اكەم مەنىڭ بەلىمە ارقان بايلاپ, 18 مەتر بيىكتىكتەگى تاۋدىڭ قياسىنا ءتۇسىردى. ءسويتىپ, بالاپاندى الدىم.
– قورىققان جوقسىز با؟
– جوق. ول كەزدە
مەن 13 جاستا ەدىم. وڭ-سولىمدى ءبىلەمىن. سودان بالاپاندى ۇيگە اكەلىپ باپتادىم. نەگىزى, اتا-بابامىز بۇركىتكە ات قويماعان. بىراق ءوزىم سول بالاپاندى جاقسى كورگەندىكتەن «اققانات» دەپ اتادىم. بۇركىت قىس مەزگىلىندە جۇمىرتقا باسادى. ال بالاپاندى جاز ايىندا بارىپ الاسىز. ەگەر ودان كەشىكسەڭىز, قاناتى قاتايىپ ۇشىپ كەتەدى.
– بالاپاندى قالاي باپتايدى؟
– ونى بۇركىتتىڭ مىنەزىنە قاراي كورەسىز. ەگەر ونى قاتال ۇستاساڭىز, وزىڭىزگە قارسىلىق كورسەتىپ, شابۋىلدايدى. ال مەيىرىممەن قاراپ, سيپالاساڭىز, مىنەزى جۇمساق بولادى. بالاپاندى ۇيگە اكەلگەننەن كەيىن اۋەلى تورعا ۇستاپ, تاماق بەرىپ ۇيرەتتىم. ول تەك شيكى ەت جەيدى. اسىرەسە, قوياننىڭ, سۋىردىڭ ەتىن جاقسى كوردى. قىركۇيەكتەن دالاعا الىپ شىعىپ, قولعا ۇيرەتە باستادىم. ۇشىپ كەتپەۋى ءۇشىن كىشكەنە تاماق بەرىپ وتىردىم.
– اڭعا شىققاندا بۇركىتتى اياقباۋىمەن ۇستاپ ءجۇرۋ وڭاي ەمەس. ول ساعان اۋىر بولعان جوق پا؟
– ءيا, بۇركىتتى قولعا ۇستاپ تۇرۋ ءۇشىن كۇش كەرەك ەكەنى انىق. بىراق مەن وعان ۇيرەنگەنمىن. بۇركىتىم اياقباۋدان ۇشىپ كەتكەنشە شىداپ تۇرامىن. قىس مەزگىلىندە بۇركىتتىڭ سالماعى 10 كگ-نان اسپايدى. ويتكەنى ونى قانسونارعا الىپ شىعاتىندىقتان, جەمدى از بەرەمىز. جازدا ولار تۇلەپ, قاناتتارى تۇسەدى, تاماقتى دا كوپ ىشەدى. سودان دەنەسى اۋىرلاپ, 15-20 كگ-عا دەيىن تارتادى.
– امەريكالىق رەجيسسەر ءسىز تۋرالى «بۇركىتشى قىز» دەگەن دەرەكتى فيلم ءتۇسىردى. سوندا بۇل كىسى ءسىزدى قايدان بىلگەن؟
– ول بىلاي بولدى. بايان-ولگەي ايماعىنا يزرايلدەن ءبىر تۋريست كەلدى. سول كىسى اڭعا شىعىپ, قۇس سالعان قازاقتاردىڭ ونەرىن سۋرەتكە تۇسىرەدى. بۇركىتشىلەردىڭ ءبارى – ەر ادامدار. جالعىز مەن عانا قىز بالامىن. سونى بايقاعان ول سول سۋرەتتى الەمگە جاريالايدى. جانە «ەگەر وسى بۇركىتشى قىز تۋرالى كينو تۇسىرەمىن دەسەڭىزدەر, ماعان حابارلاسىڭىزدار» دەپ اقپارات تاراتادى. سودان كەيىن ماعان وتتو بەلل دەگەن رەجيسسەر حابارلاسىپ, بايان-ولگەيگە ىزدەپ كەلدى. 2014 جىلدىڭ شىلدە ايىنان كينوعا ءتۇسىرۋ جۇمىستارىن باستادى. بۇل تۋىندى ەكى جارىم جىل ىشىندە ءتۇسىرىلدى. فيلمدە بۇركىتشىلىك ونەر تۋرالى عانا ەمەس, قازاقتىڭ سالت-ءداستۇرى, اكە مەن بالانىڭ تاربيەسى, موڭعول حالقىنىڭ ءومىرى باياندالادى. ءدال سول جىلى «Daily Mail»
باسىلىمىندا مەن تۋرالى ماقالا جاريالاندى.
– ءسىزدىڭ ەسىمىڭىزدى بۇل كينو جەر-جۇزىنە جايدى…
– ءيا, بىراق مەن الەمگە تانىمال بولامىن دەپ ويلاعان جوقپىن. اللانىڭ بەرگەن باعى بولار دەپ قابىلدايمىن. فيلم جارىققا شىققاننان كەيىن گارۆارد جانە وكسفورد ۋنيۆەرسيتەتتەرىندە ءبىلىم الۋعا ۇسىنىس ءتۇستى. مەنى كورەمىن دەپ بايان-ولگەيگە كوپ تۋريستەر اعىلدى.
– ءبىز ءسىزدى «قازاقستان» ۇلتتىق ارناسىنىڭ ءتىلشىسى عابيت بوكەنبايدىڭ بايان-ولگەيگە بارىپ جاساعان سيۋجەتىنەن كوردىك.
– وسى جەردە عابيت اعاعا ۇلكەن العىس ايتقىم كەلەدى. سول جولى ول كىسىگە «قازاقستاندى بارىپ كورگىم كەلەدى» دەگەن كىشكەنە ارمانىمدى ايتقان ەدىم. مىنە, سول ارمانىم ورىندالدى. قازاقستانعا كەلۋىمە عابيت اعا سەبەپكەر بولدى. وسىندا كەلگەن كەزدە ادامداردىڭ ماعان دەگەن ەرەكشە قۇرمەتى مەن ىقىلاسىن كوردىم. ءتىپتى, قالىپ قويامىن دەگەن وي بولعان ەمەس. قازىر ەلوردادا وقىپ جاتىرمىن. وسىنداي سىي ۇسىنعان «ءبىلىم – يننوۆاتسيا» قوعامدىق قورىنىڭ باسىندا وتىرعان اعالارىما العىسىمدى ايتامىن.
– اتا-اناڭىز بەن باۋىرلارىڭىز تۋرالى ايتاسىز با؟ قازىر ولاردان الىستا ءجۇرسىز, ساعىنعان بولارسىز…
– اكەمنىڭ اتى – نۇرعايىپ, انامنىڭ ەسىمى – الماگۇل. اكەم بايان-ولگەيدەگى التىنسوك اۋىلىنىڭ اكىمى بولىپ جۇمىس ىستەيدى. ءبىر اعام, ءسىڭلىم جانە كىشكەنتاي ءىنىم بار. ارينە, اكە-شەشەمدى ءجيى ويلايمىن. كىشكەنتايىنان باۋلىعان بۇركىتىمدى دە ساعىندىم. بۇگىندە ونى اكەم ۇستاپ ءجۇر. ءبىرىنشى سىنىپتان بايان-ولگەيدەگى مەكتەپ-ينتەرناتتا جاتىپ وقىدىم. سوندىقتان بۇعان ەپتەپ ۇيرەنگەنمىن. قازىر سايگۇلىك دەگەن ءسىڭلىم وسىنداعى قازاق-تۇرىك قىزدار ليتسەيىندە وقيدى.
– ايشولپان, بولاشاقتا قانداي ماماندىقتىڭ يەسى بولۋدى ارماندايسىز؟
– اعا, شىنىمدى ايتسام, ارمانىم كوپ. ونى ەشكىمگە كوپ ايتا بەرمەيمىن. وسى وقۋىمدى ويداعىداي اياقتاپ, مۇحيتتىڭ ارعى بەتىندەگى امەريكادا ءبىلىم السام دەپ ويلايمىن. كەلەشەكتە تۋريزم مامانى بولۋدى قالايمىن.
– راقمەت! وسى ويلاعان ارمانىڭىزعا جەتىڭىز!
سۇحباتتاسقان
ازامات ەسەنجول
