جۋرناليستيكا ماماندىعىنىڭ باسقا كاسىپكە قاراعاندا ءبىر ەرەكشەلىگى بار, ول – رەداكتسيا تاپسىرماسىمەن, كەيدە جەكە ءوزىنىڭ وي-نيەتىمەن حالىق قادىرلەگەن تۇلعالاردان سۇحبات الىپ, سول كىسىلەرمەن جاقىن تانىس بولۋعا سەبەپ تۋادى. ءوز باسىم, وسىنداي اۋزى دۋالى اقساقالداردان باستاپ, ۇلتقا جان-تانىممەن قىزمەت ىستەپ جۇرگەن كوپتەگەن اعالارمەن جاقىن اڭگىمەلەستىم. سونداي ازاماتتاردىڭ ءبىرى – بۇگىندە سەڭگىرلى سەكسەنگە جاس جىگىتتەي سەرگەك قالپىمەن كەلىپ وتىرعان, ەلىمىزدە ەكونوميكالىق-ماتەماتيكالىق ادىستەر مەن مودەلدەردى پايدالانۋدى دامىتۋدىڭ نەگىزىن قالاپ, وسى باعىتتى ۇلكەن مەكتەپكە اينالدىرىپ, بىرەگەي بۋىن قالىپتاستىرعان, حالىقارالىق اقپاراتتاندىرۋ جانە مەنەدجمەنت اكادەمياسىنىڭ اكادەميگى, وكسفورد حالىقارالىق اكادەميالىق وداعىنىڭ مۇشەسى, ەكونوميكا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى, پروفەسسور سايلاۋ بايزاقوۆ.
سايلاۋ اعانى كورسەم تۋعان اكەمدى كورگەندەي بولام. ءوزى مەنىڭ اكەممەن تۇيدەي قۇرداس. ءبىر جىلى, ياعني قازاقتىڭ يگى جاقسىلارى تۇرمەگە توعىتىلىپ, حالقىمىزدىڭ باسىنا قارا بۇلت ۇيىرىلگەن, اتى-شۋلى 1937 جىلى ومىرگە كەلگەن. سودان با, بۇل ۇرپاق جاسىنان شار قايراقتاي قيىندىققا شىڭدالىپ وسكەن. قارا ءسوزدىڭ سۋ توگىلمەس جورعاسى, اتاقتى اقىن عافۋ قايىربەكوۆتىڭ «ارقادا جەر ەركەسى قىزبەل دەگەن, ارالاپ الۋان ءجۇردىم قىزكەرمەنەن, تابار جان قايدا بارىپ جەرۇيىقتى, قىزبەلدەن ءسىرا كۇدەر ۇزگەنمەنەن» دەپ تامىلجىتىپ جىرلاعان, الاشتىڭ ارداقتى پەرزەنتى مىرجاقىپ دۋلاتوۆتىڭ كىندىك قانى تامعان قىزبەل اۋىلىندا دۇنيە ەسىگىن اشقان عالىمنىڭ ءومىر جولى قىر جولىنداي سايراپ جاتتى دەپ ايتا المايمىز. اكەسى سوعىس باستالعاندا قولىنا قارۋ الىپ, مايدانعا اتتانادى. اقىرى, توپىراق جات جەردەن بۇيىرادى. بار اۋىرتپالىق جالعىز اناسىنا تۇسەدى. سونىڭ ءبارىن ىشكە ءتۇيىپ, زەردەمەن توقىپ وسكەن بالا مەكتەپتە دە ءوز قاتارىنىڭ الدى بولدى. تۋعان ەلى اياعىنان تىك تۇرىپ قۇرمەتتەيتىن وسپانقوجا اۋليەنىڭ ۇرپاعى عازيز ءامىرحانوۆ اتامىزدان ءتالىم الادى. ءبىر عاجابى, وسى ۇلاعاتتى ۇستاز قاراتۇبەك ورتا مەكتەبىن العاش تامامداعان 47 بالانىڭ تەڭ جارىمىن, سوناۋ جەر تۇبىندەگى الماتىعا ءوزى جەتەكتەپ اپارىپ, سولاردىڭ جوعارى وقۋ ورنىنا تۇسۋىنە قولعابىس جاسايدى. نە دەگەن – ازاماتتىق! قازىر مۇنداي ىزگىلىك دۇنيەنى كەزدەستىرە المايسىز. بار بولسا, كەشىرىم سۇرايمىز. كەيىن سول تۇلەكتەردىڭ دەنى اياۋلى ۇستازىنىڭ سەنىمىن اقتاپ, جۇرت بىلەتىن ازامات دارەجەسىنە كوتەرىلدى.
جاسىنان ارمانشىل بولىپ وسكەن جەتكىنشەك, 1956 جىلى اۋىلدان الماتىعا كەلىپ, قازاق مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ مەحانيكا-ماتەماتيكا فاكۋلەتەتىنە وقۋعا قابىلدانادى. سول كەزدەگى بۇكىل وداققا تانىلعان ا.زاكارين, ك.پەرسيدسكي, و.جاۋتىكوۆ سەكىلدى ماتەماتيكا الىپتارىنىڭ ءدارىسىن تىڭدايدى. ونى ويداعىداي اياقتاعاننان كەيىن ەكىنشى جوعارى ءبىلىم الۋ ماقساتىندا الماتى حالىق شارۋاشىلىق ينستيتۋتىنىڭ ەكونوميكا فاكۋلتەتىن بىتىرەدى. ەڭبەك جولىن ۋنيۆەرسيتەتتە اسسيستەنت, كىشى عىلىمي قىزمەتكەر رەتىندە باستاپ, كەيىن مەملەكەتتىك جوسپارلاۋ كوميتەتىنە قاراستى ەكونوميكا عىلىمي-زەرتتەۋ ينستيتۋتىندا ەسەپتەۋ ورتالىعىنىڭ اعا ەكونوميسى, زەرتحانا مەڭگەرۋشىسى, ينستيتۋتتىڭ ءبولىم باستىعى سەكىلدى ءتۇرلى لاۋازىمدى قىزمەت اتقاردى. العاش تاۋەلسىزدىك العان جىلدارى ەكونوميكا مينيسترلىگىنە قارايتىن عىلىمي-تەحنولوگيالىق جانە كونيۋكتۋرالىق-كوممەرتسيالىق اقپارات عىلىمي-زەرتتەۋ ينستيتۋتىنىڭ ديرەكتورى بولىپ ىستەدى.
جالىندى جاس ءوز ماماندىعىن عىلىمي ىزدەنىستەرمەن جەتىلدىرىپ, 1968 جىلى, ياعني 28 جاسىندا كانديداتتىق ديسسەرتاتسياسىن قورعاسا, 1974 جىلى, تۋرا 37 مۇشەلىندە ماسكەۋدەگى ورتالىق ەكونوميكا-ماتەماتيكا ينستيتۋتىندا دوكتورلىق ديسسەرتاتسياسىن تابىستى قورعاپ شىعادى. ونىڭ عىلىمي ەڭبەكتەرى – حالىق شارۋاشىلىعىن دامىتۋدىڭ پروبلەمالارىن شەشۋگە, رەسپۋبليكانىڭ وندىرگىش كۇشتەرىن ورنالاستىرۋدى جەتىلدىرۋگە, جەكە ايماقتار مەن ءوندىرىس سالالارىنىڭ ءوسۋ دەڭگەيلەرىن سالىستىرا وتىرىپ, ولاردىڭ مۇمكىندىكتەرىن وتىندىق-ەنەرگەتيكالىق, مۇناي-حيميالىق, مەتاللۋرگيالىق, قۇرىلىستىق, كولىكتىك-تاسىمالدىق جانە ماشينا جاساۋ كەشەندەرىن قالىپتاستىرۋعا ماتەماتيكالىق ادىستەردى پايدالانۋ ارقىلى وپتيمالدى تۇردە انىقتاۋعا باعىتتالعان.
مەملەكەتىمىز ەگەمەندىك العان تۇستاعى قيىندىق ەكونوميست-ماماندارعا دا از سالماق سالعان جوق. ولار وسى كۇردەلى كەزەڭنەن قالاي وتەمىز دەگەن ساۋالعا جاۋاپ ىزدەدى. سول كەزدە بايزاقوۆتىڭ دا جارعاق قۇلاعى جاستىققا تيمەدى. ول ەل ەكونوميكاسىن داعدارىستان شىعارۋ امالدارىن ىزدەستىردى, ونى نارىقتىق قاتىناستارعا كوشىرۋ جولدارىن زەرتتەدى, باعالى قاعازدار نارىعىن دامىتۋدىڭ تۇجىرىمداماسىن جاساۋعا, ۇلتتىق ەكونوميكانى رەفورمالاۋعا باعىتتالعان «قازاقستان – 2030» ستراتەگياسى سەكىلدى بىرنەشە ۇكىمەت باعدارلامالارى مەن جوبالارىن دايىنداۋعا بەلسەندى تۇردە قاتىناستى. ءدال سول جىلدارى «قازاقستان ەكونوميكاسىن وركەندەتۋ ستراتەگياسى مەن داعدارىستان شىعارۋ تاكتيكاسى», «جاڭا ەكونوميكالىق ساياسات تۇجىرىمداماسى», «قۇندى قاعازدار رىنوگىن دامىتۋ تۇجىرىمداماسى» جانە «ماكروەكونوميكالىق سايكەستىكتىڭ ماكروەكونوميكالىق دياگنوزى» سەكىلدى ەكونوميكانى جان-جاقتى قاۋزاعان ماقالالار سەرياسىن جازدى.
بەلگىلى تۇلعانىڭ ۇستازدىق قىرى دا ءبىر توبە. بۇگىندە ەكونوميكا سالاسىنىڭ جىلىك مايىن شاعىپ جۇرگەن ءبىر توپ ازامات وسى كىسىنىڭ شاكىرتتەرى سانالادى. ونىڭ باسشىلىعىمەن رەسپۋبليكادا جانە ودان تىس جەرلەردە 100-گە جۋىق كانديداتتىق, 15 دوكتورلىق ديسسەرتاتسيا قورعالدى. سونداي-اق, عالىمنىڭ ۇيىمداستىرۋشىلىق قابىلەتى دە جوعارى, كەز كەلگەن شارۋانى ۇرشىقتاي دوڭگەلەتىپ اكەتەدى. ونىڭ ۇيىتقى بولۋىمەن ءبىراز شارالار اتقارىلدى. ماسەلەن, قر ۇكىمەتىنىڭ جانىنداعى مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەر بىلىكتىلىگىن كوتەرۋ ينستيتۋتىنىڭ رەكتورى بولىپ جۇرگەندە ايماقتىق باسقارۋ جۇيەلەرىندە ىستەيتىن ءتورت جارىم مىڭنان استام مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەردى قايتا دايارلاۋدان وتكىزدى. اتالعان ينستيتۋتتى ەلورداعا كوشىرۋدى ۇيىمداستىرىپ, ونىڭ نەگىزىندە مەملەكەتتىك باسقارۋ اكادەمياسىن قۇرۋعا ەڭبەك ءسىڭىردى. ەكونوميستىڭ ءوزى 2004 جىلدان بەرى باس قالادا تۇرىپ, ەڭبەك ەتەدى.
ول جايىندا: «ءسىز بەلگىلى عالىم-ەكونوميست, ۇيىمداستىرۋشى رەتىندە رەسپۋبليكامىزدىڭ ۇلتتىق ەكونوميكاسىن فورمالاۋعا, ۇكىمەتتىڭ بۇل سالالارداعى باعدارلامالار مەن جوبالارىن جاساۋعا, سونداي-اق, ۇكىمەتتىڭ جۇمىسشى توبى قۇرامىندا بىرىككەن مۇناي كومپانيالارىنىڭ حالىقارالىق جوبالارىن ساراپتاۋ جۇمىستارىنا اركەز بەلسەنە اتسالىسىپ كەلدىڭىز. عىلىمي جۇرتشىلىق ءسىزدى عىلىمي مەكتەبى بار, جەتەكشى عالىم دەپ بىلەدى» دەپ ىزگى لەبىزىن ءبىلدىرىپتى, كەزىندە ۇكىمەت باسشىسى بولعان, مارقۇم نۇرلان بالعىمباەۆ.
تاعى ءبىر ايتا كەتەتىن دۇنيە – س.بايزاقوۆ حالىقارالىق دارەجەگە يە بولعان استانا ەكونوميكالىق فورۋمىنىڭ تۇراقتى قوناعى. ماڭىزدى جيىنعان كەلگەن نوبەل سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتتارىمەن مىنبەدە قاتار وتىرىپ, تالاي بايىپتى بايانداما جاسادى.ونىڭ سوڭعى كەزدەردەگى الەمدىك دەڭگەيدەگى قارجىلىق-ەكونوميكالىق تەندەنتسيالارعا جانە ولاردى باسقارۋ تۇرعىلارىنا بەرگەن باعالارى وتە قۇندى سانالىپ, وسى تاقىرىپتا بارىنشا تەرەڭدەپ جازعان زەرتتەۋلەرى بۇگىنگى ەكونوميكا عىلىمىنا قوسىلعان سۇبەلى ۇلەس دەپ باعالاندى.
سەڭگىرلى سەكسەنگە كەلسە دە عالىم ءالى دە اتتان تۇسكەن جوق, قيمىلى شيراق. ەلىمىزدەگى بىرەگەي ەكونوميكالىق زەرتتەۋلەر ينستيتۋتىنىڭ عىلىمي حاتشىسى بولىپ ەڭبەك ەتەدى. سونداعى جاستاردىڭ اقىلشى ۇستازى. ەلگەزەك, ەڭبەكقور, جاقسىلىقتىڭ جاناشىرى. كىسىلىگى مول, ۇلكەنمەن دە, كىشىمەن دە ىزەتتى سويلەسەدى. ەرەكشەلىگى – ءبىر تانىسقان اداممەن ەشقاشان بايلانىسىن ۇزبەيدى. بارىنەن بۇرىن, سايلاۋ اعانىڭ ءومىرى ونەگەگە تولى. بۇگىندە بايتەرەككە اينالعان ۇلكەن اۋلەتتىڭ يەسى, وتباسىنىڭ كيەسى, بالالارىنىڭ قامقور اكەسى, نەمەرەلەرىنىڭ ارداقتى اتاسى.
«ەرتەدە ەلدە سەكسەنگە تولعان قاريالار اق ساقالىن ساۋمالاپ, بۇرىنعى وتكەن بابالارىنىڭ ەرلىگى مەن ونەگەلى ىزدەرىنەن سىر شەرتىپ, ءومىردىڭ بايانسىزدىعى مەن جالعاندىعىن ايتىپ, توبەدەي بولىپ توردە وتىرۋشى ەدى. مىنە, سول جاسقا مەن دە كەلىپ, قىردىڭ باسىنا شىعىپ, قولىمدى كۇننىڭ كوزىنەن كولەگەيلەپ, ارتىمدا قالعان ۇزاق كوشكە قاراپ, تەرەڭ ويعا باتامىن. كوپتەگەن اعايىن-تۋىس, جاقىن سىيلاسقان جورا-جولداستاردىڭ دەنى دۇنيەدەن ءوتىپ كەتتى. ءوز باسىم سەكسەنگە كەلەمىن دەپ ويلاعان ەمەسپىن. قۇدايعا شۇكىر, وتباسىم, بالالارىم, جان-جاعىمدى قورشاعان نەمەرەلەرىمدى كورىپ, كوڭىلىم سۇيسىنەدى. ەندىگى قالعان ومىرىمدە سولاردىڭ اماندىعىن تىلەيمىن. ارينە, جۇمىرباستى پەندە بولعاننان كەيىن الاڭدايتىن دا, ارماندايتىن دا دۇنيە كوپ» دەپ ايتىپ ەدى ءبىر اڭگىمە ۇستىندە.
P.S: بىزدىڭ كەيىپكەرىمىز بالا كۇنىندە قالامگەر بولسام دەپ ارمانداپتى. مەكتەپتە وقىپ جۇرگەندە ولەڭ جازىپ, اۋداندىق گازەتكە ماقالالارىن جاريالاپتى. الايدا تاعدىر وعان باسقاشا سىي ۇسىندى. ول كىسى قارا ءسوزدى قۋعاندا ماڭدايى جارقىراعان جۇيرىك جازۋشى بولار ما ەدى… بىراق اكادەميك بايزاقوۆتىڭ جۇلدىزى عىلىم باعىندا جاندى.
ازامات ەسەنجول
