لتتىق كىتاپحانادا «ەل-شەجىرە» قوعامدىق قورى شىعارعان بەلگىلى الاشتانۋشى عالىم تۇرسىن جۇرتبايدىڭ «دۆيجەنيە الاش» اتتى ءۇش تومدىق ەڭبەگىنىڭ تۇساۋكەسەرى ءوتتى. سونداي-اق جيىندا تەلەجۋرناليست بولات ءمۇرسالىم قۇراستىرعان «الاشوردا» فوتوالبومى تانىستىرىلدى. يگى باسقوسۋ الاشوردا ۇكىمەتىنىڭ 100 جىلدىعىنا وراي ۇيىمداستىرىلدى.
جۋىردا تۇرسىن جۇرتبايدىڭ «ۇرانىم – الاش», «دۋلىعا» جانە «الاش قوزعالىسى» ماتەريالدار جيناعى ورىس تىلىنە اۋدارىلعان بولاتىن. اتالعان ەڭبەكتىڭ ورىس تىلىندە جارىققا شىعۋىنا ساۋات مىڭباەۆ باسقاراتىن «قازمۇنايگاز» ۇق دەمەۋشى بولعان. ال بولات ءمۇرسالىم قۇراستىرعان «الاشوردا» فوتوالبومىنىڭ شىعۋىنا ومىرزاق شوكەەۆ باسقاراتىن «سامۇرىق-قازىنا» ۇاق مۇرىندىق بولىپ وتىر.
ءوز سوزىندە تۇرسىن جۇرتباي فوتوالبومنىڭ جارىققا شىعۋىنا دەمەۋشىلىك ەتكەن ومىرزاق شوكەەۆكە العىس ايتتى. الاشتانۋشىنىڭ ايتۋىنشا, كوپ باسشىلار ۇلتتىق رۋحانياتتى كوتەرۋگە قۇلىق تانىتپايدى. سوندىقتان دا ول «Samruk-Kazyna Trust» الەۋمەتتىك جوبالاردى دامىتۋ قورىنىڭ رەسمي وكىلى ليما دياسقا ساتتىلىك تىلەدى.
الاشتانۋشى عالىمنىڭ ايتۋىنشا, «الاش» يدەياسى ەلىمىز ءۇشىن ماڭگىلىك يدەيا بولىپ سانالادى. ال ماڭگىلىك يدەيانىڭ نەگىزى اۆتوردىڭ «دۆيجەنيە الاش» اتتى 3 تومدىق جيناعىندا جاتىر. سەبەبى اتالعان قۇندى ەڭبەك مۇراعاتتاعى قۇپيا قۇجاتتار مەن سوت ماتەريالدارى نەگىزىندە قۇراستىرىلعان. وندا ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك كوميتەتىنىڭ مۇراعات ماتەريالدارى نەگىزىنە انىقتالعان 1927-1932 جانە 1937-1938 جىلدارداعى «الاش» پارتياسى جانە «الاشوردا» ۇكىمەتى قايراتكەرلەرىنىڭ تەرگەۋ ءىسى تۋرالى جازىلعان.
– مۇراعاتتاعى دەرەكتەردى وتە مۇقيات پايدالانۋ كەرەك. ويتكەنى كەزىندە كەيبىر تاريحشىلار «احمەت بايتۇرسىنۇلى تۇرار رىسقۇلۇلى مەن ماعجان جۇماباەۆتى ۇناتپايدى ەكەن» دەپ ايدى اسپانعا شىعارعان بولاتىن. ولاردىڭ مۇنداي پايىمداۋىنا اقاڭنىڭ تەرگەۋشىلەرگە بەرگەن ءسوزى سەبەپ بولعان ەدى. سەبەبى تەرگەۋشىنىڭ سۇراعىنا احمەت بايتۇرسىنۇلى «تۇرار بولشەۆيك قوي. مەنى بولشەۆيكتەر جاقتىرمايدى. ال ماعجان اقىن بولعاندىقتان قيالي بولىپ كەلەدى. سوندىقتان دا اقىنداردا شاتاعىم جوق» دەگەن سىڭايداعى جاۋاپ بەرگەن. وسى جاۋاپقا بايلانىستى كەيبىر ازاماتتار الاشتىڭ اراسىندا ارازدىق بار دەپ جازا باستادى. شىن مانىسىندە اقاڭ تۇرار مەن ماعجانعا بايلانىستى ايتقان ءسوزى ارقىلى ولاردى قۋعىن-سۇرگىننەن ساقتاپ قالعىسى كەلدى. ويتكەنى ول زاماندا تەرگەۋدە اتى اتالعان ازاماتتىڭ باسى بالەگە قالاتىن, – دەيدى الاشتانۋشى.
جيىندا ءسوز العان زيالى قاۋىم وكىلدەرى تۇرسىن جۇرتبايدىڭ الاشتانۋ سالاسىندا اتقارعان ەڭبەكتەرىن جوعارى باعالادى. مىسالى, تۇركيادان ارنايى كەلگەن ابدۋاحاپ قارانىڭ ايتۋىنشا, الاشتانۋ عىلىمىندا تۇرسىن قۇداكەلدىۇلىنىڭ ورنى ەرەكشە. ويتكەنى ول عالىمنىڭ ەڭبەگى الاش تاريحىن زەرتتەيمىن دەگەن جاستارعا تاپتىرمايتىن دەرەك بولىپ سانالادى. شىنىندا دا «ۇرانىم الاش» پەن «دۆيجەنيە الاش» ەڭبەگىندە جاريالانعان دەرەكتەر – اسا قۇندى مۇرا.
سەرىك جولداسباي
