تۇرمىسى تومەن وتباسىلار الەۋمەتتىك قولداۋدان قاعىس قالمايدى

الەۋمەتتىڭ ءال-اۋقاتىن كوتەرۋ, جۇمىسپەن, باسپانامەن قامتۋ مەملەكەت الدىنداعى باستى مىندەت بولا بەرمەك. مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆ بيىلعى حالىققا ارناعان جولداۋىندا دا وسى ماسەلەلەردى باسا ايتتى. ۇكىمەت پەن جەرگىلىكتى بيلىك وكىلدەرىنە وسى باعىتتاعى جۇمىستى جۇيەلى جولعا تۇسىرۋگە تاپسىر­ما بەردى. وسى رەتتە ەلوردادا قانداي ءىس-شارالار جۇزەگە اسىرىلىپ جاتىر؟

ءار دۇيسەنبى سايىن باس قالامىزداعى ماڭىزدى ماسەلەلەردى تىلگە تيەك ەتەتىن «Astana» تەلەارناسىنىڭ «Elorda Live» باعدارلاماسى كورەرمەندەر كوڭىلىندەگى كوپ تۇيتكىلدىڭ ءتۇيىنىن شەشىپ كەلەدى. اسىرەسە, الەۋمەتتىك قولداۋعا ءزارۋ تۇرعىندار ءۇشىن كوپتەگەن پايدالى كەڭەستەر بەرەتىن بۇل باعدارلامانىڭ كەشەگى كەزەگىندە تۇرمىسى تومەن وتباسىلاردى الەۋمەتتىك قولداۋ ماسەلەسى ءسوز بولدى. «Astana» تەلەارناسى مەن «Elorda aqparat» جشس بىرلەسكەن جوباسى اياسىندا ءبىز سۇحباتتىڭ جازباشا نۇسقاسىن جاريالاپ وتىرامىز. بۇل جولى باعدارلاما قوناعى نۇر-سۇلتان قالاسىنداعى «جانۇيا» وتباسى ينستيتۋتىن قولداۋ ورتالىعىنىڭ باسشىسى ايگەرىم تاڭىربەرگەنوۆا.

«جانۇيا» – قينالعان جانداردىڭ جاناشىرى

– جاقىندا عانا اشىلعان «جانۇيا» وتباسى ينستيتۋتىن قول­داۋ ورتالىعىنىڭ جۇمىسى جا­يىندا ايتا كەتسەڭىز؟ ورتالىق قانداي ماقساتپەن قۇرىلدى؟ قازىر قانداي جۇمىستارمەن اينالىسىپ جاتىرسىزدار؟
– «جانۇيا» وتباسى ينستيتۋتىن قولداۋ ورتالىعىنىڭ پرەزيدەنتتىڭ تاپسىرماسىمەن وتباسىلارعا الەۋ­مەتتىك, پسيحولوگيالىق جانە زاڭدىق تۇرعىدان كومەك كورسەتۋ ماقساتىندا اشىلدى. ورتالىقتىڭ «Open space» الاڭى بارلىق قاجەتتى قىزمەتتەردى بىرىكتىرەدى. اتاپ ايت­قاندا, استانالىق تۇرعىندارعا جۇزەگە اسىرىلىپ جاتقان مەملەكەتتىك باعدارلامالار بويىنشا ناقتى جانە تولىق اقپارات الۋ مۇمكىندىگى بەرۋمەن قاتار, قوعامدىق دەنساۋلىق ساقتاۋ, ءبىلىم بەرۋ, تۇرعىن ءۇي الۋ ماسەلەلەرى, بيزنەستى اشۋ جانە مەملەكەتتىك قولداۋ الۋ, جۇمىسقا ورنالاستىرۋ ماسەلەلەرى بويىنشا جۇيەلى كەڭەس بەرەدى جانە كومەك كورسەتەدى. ورتالىقتاعى «كاسىپكەر انا» جوباسى ازاماتتاردىڭ ءوز جوبالارىن جۇزەگە اسىرىپ, ءوز بيزنەسىن اشۋعا دەم بەرەدى. ورتالىعىمىزدىڭ اشىلعانىنا نەبارى ءبىر جارىم اي عانا بولسا دا, 4143 ادام 7307 سۇراق بويىنشا جۇگىندى. مۇنىڭ ىشىندە 5786 سۇراق بويىنشا جۇيەلى كەڭەستەر بەرىلدى, 1521 سۇراقتى شەشۋ بويىنشا شارالار قابىلداندى.
بۇل ورتالىق قازىرشە ەلوردامىزدا عانا اشىلدى, باسقا قالالاردان دا اشۋ جوسپارلانىپ وتىر. بۇل جونىندە ارناۋلى تاپسىرما دا بەرىلدى.

جىگەرىنە – جەبەۋ, ۇمىتىنە – دەمەۋ

– پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆ بيىلعى جولداۋىندا «از قامتىلعان جانە كوپبالالى وتباسىلاردى قولداۋ ءۇشىن ۇكىمەتكە «دارىندى بالالاردىڭ قابىلەتىن دامىتۋدىڭ جول كارتاسىن» ازىرلەۋدى تاپسىرعان بولاتىن. وسى باعىتتا ورتالىقتارىڭىز نە ىستەۋدە جانە بولاشاقتا قانداي جۇمىستار اتقارۋدى جوسپارلاپ وتىر؟ كوپبالالى وتباسىلاردىڭ بارلىعىن قامتۋعا مۇمكىندىكتەرىڭىز جەتە مە؟
– نۇر-سۇلتان قالاسى اكىمدىگىنىڭ ءبىلىم باسقارماسى الدىنا قويىلعان ماقساتتار مەن مىندەتتەردى ىسكە اسىرۋ تۇرعىسىنان ەلوردامىز­داعى ءبىلىم بەرۋ ورىندارىنداعى دارىندى بالالار مەن تالانتتى جاستاردى انىقتاۋ جانە قولداۋ «جول كارتاسىنىڭ» جوسپارلى, جۇيەلى تۇردە ىسكە اسىرىلىپ جاتىر. اتالعان جوبا اياسىندا جىل سايىن 200-دەن استام وليمپيادالار مەن عىلىمي, ينتەللەكتۋالدىق كونكۋرستار تەگىن ۇيىمداستىر­دى. ءىس-شاراعا 93000-نان استام وقۋشى قاتىستى (بارلىق قالا وقۋشىلارىنىڭ 68%). بۇل نۇر-سۇلتان قالاسى ءبىلىم بەرۋ مەكەمەلەرىنىڭ تالانتتى, دارىندى جاستارىنىڭ ينتەللەكتۋالدىق پوتەنتسيالىنىڭ تەك ساندىق عانا ەمەس, ساپالىق كورسەتكىشى دە بولىپ تابىلادى.
سونىمەن قاتار, پرەزيدەنتتىك وليمپيادانىڭ جانە جالپى ءبىلىم بەرەتىن پاندەر بويىنشا رەسپۋب­ليكالىق, حالىقارالىق وليمپيادالار مەن عىلىمي جارىستاردىڭ جەڭىمپازدارىنا, جۇلدەگەرلەرىنە قازاقستان رەسپۋبليكاسى اۋماعىندا, شەتەلدىك جوعارى وقۋ ورىندارىندا وقۋ گرانتتارى مەن ششۋچينسك, قاپشاعاي قالالارىنداعى رەسپۋب­ليكالىق «بالداۋرەن» وقۋ-ساۋىقتىرۋ ورتالىعىنا جولداما بەرىلەدى.
بيىل نۇر-سۇلتان قالاسى بويىنشا, 144962 وقۋشى (97%) وقۋ-­ساۋىقتىرۋ دەمالىس لاگەرلەرىنە جىبەرىلدى. ونىڭ ىشىندە 7286 كوپ­بالالى, تۇرمىسى تومەن وتباسىلاردىڭ بالالارى بار. بۇل بالالار «ارمان» جانە باسقا دا قالا سىرتىنداعى ساۋىقتىرۋ ورتالىقتارىندا, «تۇلپار», «باتىر» شاتىرلى جانە كيىز ءۇي لاگەرلەرىندە دەمالدى. سونىمەن قاتار قازاقستاننىڭ كيەلى جەرلەرىندە جازعى ەكسپەديتسيالار ۇيىمداستىرىلدى.
2019-2020 وقۋ جىلىندا ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگى بەكىتكەن كۆوتا بويىنشا تۇرمىسى ناشار وتباسىلارداعى, كوپبالالى وتباسىلارداعى بالالاردى «بالداۋرەن», «بوبەك» رەسپۋبليكالىق وقۋ-ساۋىقتىرۋ ورتالىقتارىندا جىبەرۋدى كوزدەپ وتىرمىز.

الەۋمەتتىك جاردەمنىڭ ماقساتى – ەڭبەككە ىنتالاندىرۋ

– مەملەكەت باسشىسى «ۇكىمەت اتاۋلى الەۋمەتتىك كومەك ءبولۋ ءتارتىبىن رەتتەۋى كەرەك. بۇل جۇيە اشىق ءارى ادىلەتتى بولىپ, ادامداردى بەيقامدىققا ەمەس, ەڭبەك ەتۋگە ىنتالاندىرىپ, كومەك, نەگىزىنەن, جۇمىس ىستەيتىندەرگە بەرىلۋى ءتيىس» دەپ اتاپ كورسەتكەن ەدى. اتاۋلى الەۋمەتتىك كومەك بەرەردە سىزدەر قانداي كريتەريلەرگە نازار اۋداراسىز­دار؟ وتباسىنىڭ ورتاشا تابىسى قانشا بولۋى ءتيىس؟
– اتاۋلى الەۋمەتتىك كومەك تۇرمىسى ناشار وتباسىلارعا بەرىلەدى. ونى الاتىن وتباسىلاردىڭ جان باسىنا شاققانداعى كىرىسى ءار وڭىردەگى كەدەيلىك كورسەتكىشى دەڭگەيىنەن اسپاۋى كەرەك. باس قالامىزدا 2019 جىلدىڭ 3 توقسانعا كەدەيلىك شەگى – 25398 تەڭگە. مىنە, وسى كورسەتكىشكە سايكەس, اتاۋلى الەۋمەتتىك كومەكتى الۋعا جان باسىنا شاققانداعى تابىسى 25 398 تەڭگەدەن تومەن وتباسىلار الا الادى. ال بالالارعا مۇقتاجدىق شەگى مەن جان باسىنا شاققانداعى تابىسىنىڭ ايىرماسى بويىنشا ەمەس, ەڭ تومەنگى كۇنكورىس دەڭگەيىنىڭ 70%-ى (25398 تەڭگە) بەرىلەدى. اتاۋلى الەۋمەتتىك كومەكتى بەرۋدىڭ ماقساتى – تەك اقشالاي كومەك بەرۋ عانا ەمەس, سول وتباسىنداعى جۇمىسقا جارامدى, ەڭبەك قابىلەتى بار ازاماتتاردى جۇمىسقا تارتۋ. ءبىز كومەك كورسەتۋ بارىسىندا جۇمىسقا جارامدى ازاماتتاردى جۇمىسقا تارتامىز. ەگەر ول ۇسىنعان جۇمىستان باس تارتىپ, جۇمىس ىستەمەيتىن بولسا, ءبىرىنشى رەت الەۋمەتتىك كومەكتى 50 پايىزعا قىسقارتامىز, ەكىنشى رەت باس تارتاتىن بولسا, وعان بەرىلەتىن كومەكتى توقتاتىپ تاس­تايمىز. 2020 جىلدىڭ 1 قاڭتارىنان باستاپ, اتاۋلى الەۋمەتتىك كومەك تابىسىنا قاراي ەمەس, ءاربىر وتباسىنداعى بالا سانىنا قاراي بەرىلەدى. وعان سايكەس كومەك بەرۋ شارتتارى دا وزگەرەدى. وزگەرىسكە سايكەس, وتباسىنداعى ەرەسەك ادام ۇسىنعان جۇمىستان باس تارتاتىن بولسا, ونىڭ وتباسىنا بەرىلەتىن الەۋمەتتىك جاردەمدى تۇگەل توقتاتامىز. ەگەر ول ادامنىڭ ماماندىعى جوق بولسا, ءبىز ولاردى جۇمىسپەن قامتۋ ورتالىقتارىندا ەڭبەك نارىعىندا سۇرانىسقا يە ماماندىقتار بويىنشا, ءبىر ايدان 3 ايعا دەيىنگى قىسقا مەرزىمدى كۋرستا ارناۋلى تاربيەلەيمىز ءارى جۇمىس تابۋىنا كومەكتەسەمىز. بۇل – الەۋمەتتىك جاردەم بەرىپ عانا قويماي, جۇمىس ىستەۋگە دە ىنتالاندىرۋ.

كوپبالالى انالارعا كومەك كوپ

– قازىرگى تاڭدا نۇر-سۇلتان قالاسىندا قانشا كوپبالالى وتباسى باسپانا كەزەگىندە تۇر؟
– نۇر-سۇلتان قالاسىندا كوممۋنالدىق تۇرعىن ۇيگە مۇقتاجدار ەسەبىندە, «كوپبالالى وتباسى» ساناتى بويىنشا 3 877 وتباسى تۇر. بۇل وتباسىلاردىڭ بارلىعى ءوز كەزەگىمەن باسپاناعا يە بولادى.
– ەلباسىنىڭ باستاماسىمەن 2 پايىزدىق جەڭىلدەتىلگەن مولشەرلەمەمەن, العاشقى جارناسى 10 پايىز بولاتىن جاڭا «باقىتتى وتباسى» باعدارلاماسى ىسكە قوسىلدى. وسى باعدارلاما ەلوردادا قالاي جۇزەگە اسۋدا؟
– «باقىتتى وتباسى» باعدارلاماسى بويىنشا: 2 365 جولداما بەرىلدى (مۇنىڭ ىشىندە كوپبالالى وتباسى – 834, تولىق ەمەس وتباسى – 1 143, مۇگەدەك بالاسى بار وتباسى – 388); تولەم قابىلەتتىلىگىن باعالاۋعا 852 ءوتىنىش قابىلداندى (مۇنىڭ اراسىندا كوپبالالى وتباسى – 309, تولىق ەمەس وتباسى – 397, مۇگەدەك بالاسى بار وتباسى – 146). وسى وتىنىشتەر اراسىنان 413 ءوتىنىم بويىنشا 5,8 ملرد تەڭگەگە نەسيە ماقۇلداندى. سونىمەن قاتار كوپبالالى وتباسىلارعا, تولىق ەمەس وتباسىلارعا جانە مۇگەدەك بالالارى بار نەمەسە ولاردى تاربيەلەۋ­شى وتباسىلارعا 1 ميلليون تەڭگە
35 تۇرعىن ءۇي سەرتيفيكاتى بەرىلدى. جىل سوڭىنا دەيىن 1000 تۇرعىن
ءۇي سەرتيفيكاتىن بەرۋ جوسپارلانىپ وتىر.
– باسپانا ساتىپ الۋعا مۇلدە جاعدايى جوق ازاماتتار بار. سولارعا الەۋمەتتىك جالعا الۋ تارتىبىمەن قونىستانۋ مۇمكىندىگى قاراستىرىلعان با؟
– ارينە, قاراستىرىلعان. مىسالى, «نۇرلى ەرتىس» باعدارلاماسى بويىنشا وسى جىلدىڭ باسىنان باستاپ ەكىباستۇزعا 218 وتباسى قونىس­تاندىرىلدى (جالپى سانى – 1240 ادام, ولاردىڭ 831-ءى – بالالار).
«ەڭبەك» ناتيجەلى جۇمىسپەن قامتۋدى جانە جاپپاي كاسىپكەرلىكتى دامىتۋدىڭ مەملەكەتتىك باعدارلاماسى اياسىندا سولتۇستىك قازاقستان وبلىسىندا 62 وتباسى (212 ادام)
قونىستاندىرىلدى. بۇل وتباسىنداعى جۇمىسقا جارامدى ازاماتتاردى قونىستانعان وڭىرلەر جۇمىسپەن قامتيدى.

جۇمىس ورىندارى دا كوبەيىپ كەلەدى

– حالىقتىڭ الەۋمەتتىك جاعدايىن كوتەرۋدىڭ ەڭ باستى باعىتى – شاعىن جانە ورتا بيزنەستى دامىتۋ, جاڭا جۇمىس ورىندارىن كوپتەپ اشۋ. وسى تۇرعىدا نۇر-­سۇلتان قالاسىندا جىل باسىنان بەرى ناقتى قانداي شارۋا­لار تىندىرىلدى؟
– مەملەكەتتىك جانە سالالىق باعدارلامالاردى جانە جەكە باستامالاردى ىسكە اسىرۋ اياسىندا جىل باسىنان بەرى 16 298 جاڭا تۇراقتى جۇمىس ورنى اشىلدى. ونىڭ ىشىندە شاعىن بيزنەس سالاسىندا 15 251 جۇمىس ورنى قۇرىلعان.
ناتيجەلى جۇمىسپەن قامتۋ جانە جاپپاي كاسىپكەرلىكتى دامىتۋدىڭ 2017-2021 جىلدارعا ارنالعان «ەڭبەك» مەملەكەتتىك باعدارلاماسى شەڭبەرىندە قايتارىمسىز نەسيە­لەر بەرىلەدى. ياعني, نۇر-سۇلتان قالاسىندا قىسقا مەرزىمدى كۋرستاردى, «جاس كاسىپكەر» نەمەسە «بيزنەس باستاۋ» جوبالارى بويىنشا كاسىپكەرلىك نەگىزىندە وقۋ كۋرسىن وتكەن تۇلعالار مەملەكەتتىك گرانتتاردى الۋعا ۇمىتكەر بولا الادى. باعدارلاما قاتىسۋشىلارىنا 100 ايلىق ەسەپتىك كورسەتكىش كولەمىندە
(252 500 تەڭگەگە دەيىن) گرانت بەرىلسە, جاعدايى تومەن كوپبالا­لى وتباسىلارعا, جاعدايى تومەن جۇمىسقا جارامدى مۇگەدەك ادام­دارعا جانە جاستارعا 200 ايلىق ەسەپتىك كورسەتكىش (505 000 تەڭگەگە دەيىن) كولەمىندە گرانت بەرۋ قاراس­تىرىلعان. بۇل گرانتتار كەرەكتى قۇرال-سايماندى, ەڭبەك قۇرالدى, تەحنولوگيالىق جابدىقتى, جانۋار­لاردى, مال-مۇلىكتى, قۇستاردى ساتىپ الۋعا قولدانىلادى. بىراق ونى جەكە ماقساتتا پايدالانۋ كوزدەلمەگەن. اتالعان گرانتتى الۋ ءۇشىن نۇر-سۇلتان قالاسى اكىمدىگىنىڭ حالىقتى جۇمىسپەن ورتالىعىنا كەلىپ ۇعىسۋعا بولادى.
– تۇرمىسى تومەن وتباسىلارعا باسقا قانداي كومەكتەر قاراستىرىلعان؟
– اتاۋلى الەۋمەتتىك كومەك مەملەكەت تاراپىنان بەرىلىپ جاتقان ءبىر عانا الەۋمەتتىك كومەك ەمەس. بۇدان باسقا دا كومەكتەر كوپ. ماسەلەن: كوممۋنالدىق قىزمەتتەرگە جانە تۇرعىن ءۇيدى كۇتىپ ۇستاۋعا رۇقسات ەتىلەتىن ەڭ جوعارعى دەڭگەيدىڭ مولشەرىن 8-دەن 5%-عا دەيىن تومەندەتىلدى. 54 كوپبالالى وتباسىلار تۇرعىن ۇيمەن قامتىلدى. ۇيدە تاربيەلەنەتىن مۇگەدەك بالالارعا كورسەتىلەتىن الەۋمەتتىك قولداۋ 6 ايلىق ەسەپتىك كورسەتكىشتەن 10 ايلىق ەسەپتىك كورسەتكىشكە دەيىن 25 250 تەڭگەگە دەيىن ءوستى, كومەكپەن 228 ادام قامتىلدى. كوپبالالى وتباسىلارعا كومىر الۋ ءۇشىن الەۋمەتتىك كومەك 40 مىڭ تەڭگەگە دەيىن ءوستى. كوپبالالى وتباسىلارداعى 50 بالاعا نۇر-سۇلتان قالاسىنىڭ جوعارى وقۋ ورنىندا وقۋعا قوسىمشا گرانتتار ءبولىندى. جالپى مىندەتتى ءبىلىم بەرۋ قورىنان ءتيىستى ساناتتاعى وقۋشىلار مەكتەپ فورماسىمەن جانە وقۋ قۇرالدارىمەن, سونىمەن قاتار دەمالىس لاگەرلەرىنە جولدامالارمەن قامتاماسىز ەتىلەدى. سونىمەن قاتار الەۋمەتتىك جاعدايى تومەن وتباسىلاردان شىققان بالالار ىستىق تاماقپەن تەگىن قامتاماسىز ەتىلەدى.