اناتولي كو, «پاتولوگواناتوميالىق بيۋرو» مقك ديرەكتورى: ولىلەر مەكەنىنە دە جايلىلىق كەرەك

«وزەكتى جانعا ءبىر ءولىم» ەكەنى بەلگىلى. ەرتەدەن كەلە جاتقان ءداستۇردىڭ ءبىرى دە سول, قايتىس بولعان ادامدى اقتىق ساپارعا ارۋلاپ شىعارىپ سالادى. سوڭعى كەزدەرى مەديتسينادا كەڭىنەن قولدانىلاتىن قازا بولعان ادامنىڭ ءتانىن تەكسەرۋگە قارسىلىق تانىتاتىندار كوپ. ورىن العان ءولىمنىڭ سەبەبىن انىقتاۋ ءۇشىن جۇرگىزىلەتىن زەرتتەۋ كىمگە ءتيىمدى؟ استانادا قانشا ءمايىتحانا بار جانە ولار نەمەن اينالىسادى؟ وسى جانە وزگە دە سۇراقتارعا «پاتولوگواناتوميا­لىق بيۋرو» مقك ديرەكتورى اناتولي كو جاۋاپ بەرگەن ەدى. 

– اناتولي ياكوۆلەۆيچ, ءوزىڭىز بىلەسىز پاتولوگواناتوميالىق بيۋرو مەن سوت ساراپتاماسىن ءجيى شاتاستىراتىندار كوپ. ولاردىڭ ايىرماشىلىعى قانداي؟
– بۇعان دەيىن پاتولوگواناتوميالىق بيۋرو مەن سوت ساراپتاماسىنىڭ قىزمەتى ءبىر ەدى. كەيىننەن ادىلەت مينيسترلىگى سوت ساراپتاماسىن ءوز قۇزىرەتىنە الدى دا, پاتولوگواناتوميالىق بيۋرو دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگىنە قارادى. قازىر قىزمەت تە, جۇمىس ەرەكشەلىكتەرى دە ءارتۇرلى. سوندىقتان ساۋال كوپ. مىسالعا, ۇيدە نەمەسە مەديتسينالىق مەكەمەلەردەن تىس باسقا جەرلەردەگى بارلىق قازالى وقيعالار سوت ساراپتاماسىنان ءوتۋى كەرەك. بىزگە ستاتسيونارلاردان, ياعني اۋرۋحانالاردان كەلەدى. وپەراتسيادان, اۋىر سىرقاتتان, رەانيماتسيا­لىق جاعدايدان كەيىن اكەلىنەدى. قايتىس بولعان جاننىڭ دەنەسىن اشقاننان كەيىن قازانىڭ قورىتىندىسىن جاسايمىز. ودان كەيىن ماماندارعا اقپارات بەرۋ ءۇشىن مەديتسينالىق مەكەمەلەرگە بارىپ, پاتولوگواناتوميالىق جانە كلينيكالىق كونفەرەنتسيا ۇيىمداستىرامىز. سول سەبەپتى پاتولوگواناتوميالىق قىزمەتتىڭ ماڭىزى وتە زور.

دەنەنى اشۋ – زەرتتەۋدىڭ ەڭ شىنايى ءادىسى

– قازىرگى ۋاقىتتا ءوز جاقىندارىنىڭ ءولى دەنەسىن اشۋعا تۇرعىندار قالاي قارايدى؟
– ادامداردىڭ باسىم بولىگى اسا قاجەت بولىپ تابىلاتىن وسى تارتىپكە تۇسىنىستىكپەن قارايدى. سەبەبى ادام قىسقا مەرزىمدى ەمدەۋ كەزىندە نەمەسە سوزىلمالى سىرقاتتان قايتىس بولدى دەلىك. ارينە, قايتىس بولعان ادامنىڭ تۋىس-تامىرلارى شىندىقتى بىلگىسى كەلەدى. ەگەر بۇگىن قازانىڭ سەبەبىن انىقتاي الماساق, ەرتەڭ باسقا ادام مۇنداي جاعدايعا تاپ بولۋى مۇمكىن دەپ, دەنەنى اشۋدىڭ قاجەت ەكەندىگىنە سەندىرەمىز. جاناشىرلىقپەن ايتامىز. بۇعان قوسا, ءبىز قۇقىقتىق مەملەكەتتە ءومىر سۇرەمىز. سوندىقتان ادام قازاسىمەن كوپتەگەن زاڭدى ماسەلەلەر بايلانىستى. بىزگە ادام ءولىمىنىڭ شىنايى سەبەپتەرىن بىلۋگە مۇددەلى ساقتاندىرۋ قوعامدارىنىڭ وكىلدەرى دە ءجيى كەلەدى. ادامداردىڭ كوبى ءىسىمىزدىڭ كەرەكتىگىن تۇسىنبەگەندىكتەن, ولارعا كوپ ماسەلەنىڭ باسىن اشىپ تۇسىندىرۋگە تۋرا كەلەدى. مىسالى, اقيقات انىقتالماسا, مۇرادان دا ايى­رىلىپ قالۋىڭىز مۇمكىن دەپ تۇسىندىرەمىز. بۇدان بولەك, بىزدە ارحيۆ بار. ماسەلەن, شەتەلگە كەتكەن, ياعني باسقا مەملەكەتتە تۇراتىن ادامدار ءبىراز جىل وتكەن سوڭ دا بىزدەن مالىمەت الا الادى. جالپى, دەنەنى اشۋعا رۇقساتتى پاتسيەنتى قايتىس بولعان ەمحانا بەرەدى. سودان كەيىن عانا بىزگە الىپ كەلەدى. ءبىز – تەك ورىنداۋشىلارمىز. بىزبەن كەلىسۋ مۇمكىن ەمەس.

3,5 مىڭ ادام اعزا اۋىستىرۋعا ءزارۋ

– جالپى, ءمايىتحانادا ولگەن ادامنىڭ ىشكى اعزاسى ۇرلانۋى مۇمكىن دەگەن ۇرەيدىڭ بارى جاسىرىن ەمەس. قازاقستاندا ولىكتىڭ اعزاسى قولدانىلا ما؟ سەبەبى اقش پەن ەۋروپادا بۇل كەڭ تارالعان قۇبىلىس دەپ ايتىلادى.
– مۇنداي وقيعالار بىزدە سيرەك بولادى. ءبىزدىڭ بيۋروعا كەلەتىن بولساق, وكىنىشكە قاراي, بىزگە ءارتۇرلى سەبەپتەرگە بايلانىستى دونور بولۋعا مۇمكىنشىلىگى جوق دەنەلەردى اكەلەدى. بۇعان قوسا, ءبىزدىڭ ەلدىڭ ازاماتتارى وسى ماسەلەنىڭ وزەكتىلىگىن ءجىتى تۇسىنبەيدى. مىسالى, رەسمي مالىمەتتەرگە سۇيەنسەك, قازىر 3,5 مىڭنان استام قازاقستاندىق اعزا مۇشەلەرىن اۋىستىرۋعا ءزارۋ. ءبىزدىڭ قوعامعا ءالى دە بولسا ءبىراز ءتۇسىندىرۋ جۇمىستارىن جۇرگىزۋ كەرەك. دامىعان ەلدەردىڭ بارلىعى وسى اۋىر كەزەڭدى باستان كەشتى.
– دۇنيەجۇزىندە ادامداردىڭ كوبى ءدىني, مادەني جانە الەۋمەتتىك سەنىمدەرىنە قاراماستان ولگەن دەنەنى ورتەپ جىبەرۋدى قالايدى ەكەن. وسى قانشالىقتى راس؟
– جاقىن بولاشاقتا استانامىز­دا كرەماتوري سالىنۋى ابدەن مۇمكىن. ونى سالۋدىڭ قاجەتتىلىگىن ءبىز بۇرىننان بەرى ايتىپ كەلەمىز. سەبەبى كرەماتوري بولسا, قايتىس بولعان شەتەلدىك ازاماتتاردى ۇيلەرىنە تابىتقا سالماي جەتكىزۋدىڭ ماسەلەسى شەشىلەر ەدى. بارلىعى كرەماتوريدىڭ قىزمەتىنە سۇيەنەتىن بولادى. سەبەبى كرەماتسيا – تازا, ەستەتيكالىق, ۇنەمدى جانە قولايلى. قالاسا, كۇلدى سودان كەيىن تەڭىزگە اپارۋعا نەمەسە ۇيدە ساقتاۋعا, بولماسا جەلمەن ۇشىرىپ جىبەرۋگە بولادى. ايتارىم, كوپتەگەن مەملەكەتتەردە كرەماتسيا كۇننەن كۇنگە جاقتاۋشىلارىن ارتتىرىپ كەلەدى. مىسالى, قازىر شكافقا ۇقساعان ۇلكەن قۇرىلىستار تۇرعىزىلعان. سول قۇرىلىستارعا كۇل سالىنعان كىشكەنە قۇمىرالارى قويىلعان تۇتاس زيراتتار بار. جاقىندا مەككەگە قاجىلىق ساپارمەن بارىپ قايتقان مۇسىلمان ارىپتەسىم مۇسىلمانداردىڭ باس قالاسىنىڭ جەر استىندا تۇتاس الەمنىڭ بار ەكەنىن ايتتى. وندا پاتولوگواناتوميالىق ورتالىق كرەماتوريامەن بىرگە ورنالاسقان ەكەن. قاجىلىق كەزىندە كوپ ادام قايتىس بولاتىنى بەلگىلى. قارت ادامدار ورازانىڭ اۋىرلىعى مەن كۇننىڭ ىستىعىنا شىداي الماي كوز جۇمىپ جاتادى. سوندىقتان ارابتار قايتىس بولعان ادامدى سول كۇنى ءىشىن جارىپ, ورتەپ جىبەرەدى ەكەن. سودان كەيىن تۋىستارىنا قايتىس بولعانى تۋرالى قورىتىندىنى كۇلىمەن قوسىپ ۇستاتادى. جىلدام, ىڭعايلى ءارى مادەنيەتتى.

پاتولوگواناتوميالىق ورتالىق – مەديتسينا عىلىمىنىڭ ءبۇتىن سالاسى

– اناتولي ياكوۆلەۆيچ, ءبىراز ۋاقىتتان بەرى پاتولوگواناتوميالىق بيۋرونىڭ جاڭا عيماراتىن سالۋعا قولقا سالىپ جۇرگەنىڭىزدى بىلەمىز. قانداي دا ءبىر ناتيجە بار ما؟
– وتكەن جىلى اكىمدىككە بارىپ, بىرىڭعاي, تاۋەلسىز جانە ورتالىقتاندىرىلعان پاتولوگواناتوميالىق بيۋرونىڭ تۇجىرىمداماسى مەن بيزنەس-جوسپارىن ۇسىندىق. الەۋمەتتىك جوبا ەنگىزىپ قويدى. بۇل, ارينە, ءبىزدى قاتتى قۋانتىپ وتىر. قايتالاپ ايتامىن, مەديتسينالىق كلاستەردەگى پاتولوگواناتوميالىق ورتالىق سياقتى تاۋەلسىز قۇرىلىم كەز كەلگەن قالادا بولۋى كەرەك. ۇلگىلى مەملەكەتتەردە پاتولوگواناتوميالىق ورتالىق – مەديتسينا عىلىمىنىڭ ءبۇتىن سالاسى. كۇن سايىن داميتىن عىلىمنان قالىس قالماۋ ءۇشىن ۇنەمى قۇرال-جابدىقتاردى, زەرتحانالاردى, زەرتتەۋ بازاسىن جاڭارتىپ وتىرۋ كەرەك. سوندىقتان جاڭا ورتاق جۇيە بولمايىنشا بۇعان قول جەتكىزۋ مۇمكىن ەمەس. ياعني ءبىزدىڭ ماقسات – 26 جىل بۇرىن قۇلاپ قالعاندى قايتا جاڭعىرتۋ. جاڭا پاتولوگواناتوميالىق ورتالىقتا 197 مامان جۇمىس ىستەيتىن بولادى. ول استانالىق مەديتسينالىق كلاس­تەردىڭ اۋماعىنان – ۇلتتىق كارديوحيرۋرگيالىق ورتالىقتىڭ جانىنان ورىن تابادى. ازىرگە ءبىزدىڭ بيۋرو بۇرىنعى وبلىستىق ەمحانانىڭ پاتولوگواناتوميا­لىق بولىمشەسىندە جۇمىس ىستەپ تۇر. 5-6 دارىگەر, جىلدان جىلعا وسە بەرەتىن جۇمىس كولەمىنە قاراماستان, كىشكەنتاي, تار بولمەلەردە وتىرادى. مىسالى, 2015 جىلى گيستولوگيالىق زەرتتەۋلەردىڭ سانى 236 000 بولسا, 2016 جىلى 286 000-عا جەتتى. 3 جىل بۇرىن 613 دەنە اشۋ وقيعالارى تىركەلسە, 1 جىلدان كەيىن ولاردىڭ سانى 900-دەن استى.

جەرلەۋ قىزمەتى – بىرەۋلەر ءۇشىن مايلى جەر

– قالا تۇرعىندارى جەرلەۋ قىزمەتىنە كوڭىلدەرى تولمايتىنىن ايتادى…
– بىزدە مونوپولياعا قارسى مەكەمەنىڭ رۇقسات بەرگەن باعا كورسەتكىشى بار. ولار: بالزامداۋ, جۋ. ولگەن ادامنىڭ دەنەسىن اكەلگەن كەزدە ءبىز قولايلى باعالاردى, ساپاسى جوعارى قىزمەتتى ۇسىنامىز. بيۋرونىڭ جانىندا سالت-جورا وتكىزەتىن بولمە بار, وندا ولگەن ادامدى مۇسىلمەن جانە حريستيان داستۇرىمەن اقتىق ساپارعا شىعارىپ سالۋعا بولادى. بۇل, مىسالى, مارقۇممەن قوشتاسۋ ءۇشىن 20-شى قاباتقا كوتەرىلۋدەن گورى الدەقايدا ىڭعايلى. سونىمەن بىرگە, قازىر زاڭسىز فيرمالار دا كوبەيىپ كەتتى. ولاردىڭ قىزمەت ساپاسى سەنىمسىز. كوبىرەك تابىس الۋدى كوكسەگەن بۇل زاڭسىز ۇيىمدار اۋىر قايعىدان قينالعان وتباسى مۇشەلەرىنەن كوپ اقشا تالاپ ەتەدى. سوسىن «كىردىڭ» ءبارى ءبىزدىڭ باسىمىزعا كەلىپ توگىلەدى. بىراق ءبىزدى ىلعي تەكسەرەدى, ءبىزدىڭ قىزمەتىمىز الاقانداعىداي ايقىن.
جاسىرىن ۇيىمداردىڭ ناقتى سانىن ەشكىم بىلمەيدى. قازىرگى جەرلەۋ ءراسىمىنىڭ نارقىن بەيبەرەكەت جايلاپ كەتتى. مۇندا اقشاعا ەرگەن تالاي ادام كەزىپ ءجۇر. بىرەۋلەر ولىك تاسيتىن كولىك ساتىپ الادى, ەكەۋىن جالدايدى دا وتىرىك-شىندى ارالاستىرىپ كليەنت جيناي باستايدى. بىراق بۇلار ءىستىڭ ماماندارى ەمەس. جالپى, مۇندا جەمقورلىق جايلاپ كەتكەن. جەرلەۋ قىزمەتىنىڭ اياسى – قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى ءۇشىن مايلى جەر. سول سەبەپتى دە استانا اكىمى اسەت يسەكەشەۆ پاتولوگواناتوميالىق بيۋرونى, جەرلەۋ ءراسىمىنىڭ بيۋروسىن جانە جاڭا زيراتتى ورتاق قىزمەتكە بىرىكتىرۋدى ۇسىندى. بۇل حالىققا دا, مەملەكەتكە دە وڭاي بولاتىن ەدى. ال باستىسى, جەرلەۋگە مەملەكەتتىك تەندەر ۇتىپ, كەيىن بىزگە كەلىپ بايبالام سالاتىن ءارتۇرلى زاڭسىز فيرمالار جويىلار ەدى.
كەلەشەكتە وسى سالادا ءتارتىپ ورنايدى دەپ ۇمىتتەنەمىز.

گۇلميرا
ايماعانبەت