كەڭەستىك داۋىردەن باستاۋ العان قازاق انيماتسياسى بۇگىندە قالىڭ كورەرمەننىڭ كوزايىمىنا اينالدى ما؟ بۇگىنگى تسيفرلى نارىقتىڭ قارىشتاپ دامىعان زامانىندا ساپالى ءارى تانىمدى دۇنيەلەردىڭ جارىققا شىعۋىنا جول اشىلدى. 1967 جىلى العاشقى قادامىن جاساعان مۋلتيپليكاتسيا ونەرىنە بيىل 54 جىل تولىپ وتىر.
بۇگىندە وتاندىق انيماتسيا قاتارى «مۇزبالاق», «ەر توستىك جانە ايداھار», «كۇلتەگىن», «قازاق ەلى», «تاريح كەرۋەنى» سىندى حالقىمىزدىڭ تاريحى مەن ۇلى تۇلعالاردىڭ ەرلىگىن ناسيحاتتايتىن تولىقمەتراجدى فيلمدەرىمەن تولىقتى. دەگەنمەن قازىرگى كەزدە كورسەتىلەتىن مۋلتفيلمدەردىڭ كوبىن پسيحولوگيالىق, پەداگوگيكالىق نەمەسە ەتيكالىق تۇرعىدان ساۋاتتى قۇرىلعان دەپ ايتۋ قيىن. ءتىپتى بالانىڭ ساناسىنا قاۋىپ توندىرەتىندەرى دە جوق ەمەس. قازىر كوك جاشىكتەن امەريكالىق جانە جاپوندىق مۋلتفيلمدەر ءجيى كورسەتىلەدى. وتاندىق كينو سالاسى ماماندارىنىڭ ايتۋىنشا, شەتەلدىك انيماتسيالىق ونىمدەر مۇلدەم باسقا مادەنيەتتىڭ ەلەمەنتتەرىن ناسيحاتتايتىن كورىنەدى. ۇستاز قاۋىمى دا بۇل ماسەلەگە الاڭداۋشىلىق ءبىلدىرىپ وتىر. ويتكەنى كەيبىر مۋلتفيلمدەردى كورگەن بالانىڭ بويىنان اگرەسسيانى بايقاۋعا بولاتىنىن ايتادى.
«شەتەلدىك انيماتسيادا اتىس-شابىس, زۇلىمدىق, كەيىپكەرلەردىڭ بۇزىقتىق كورسەتۋى, ۇلكەندى سىيلاماۋى سياقتى بالانىڭ پسيحولوگياسىنا كەرى اسەرىن تيگىزەتىن كورىنىستەر وتە كوپ. بۇل تۇستا اتا-انالارعا بالاسىنىڭ تەلەديداردان بولسىن, YouTube جەلىسىنەن بولسىن نە قاراپ جاتقانىن قاداعالاۋ ماڭىزدى. نەگىزى, 7 جاسقا دەيىنگى بالالارعا وتاندىق مۋلتفيلمدەردى كورسەتۋدى ۇسىنامىن. سول كەزدە بالادا قازاق ءتىلى مەن مادەنيەتىنە دەگەن قۇرمەت قالىپتاسادى» دەيدى كوكشەتاۋلىق پسيحولوگ-ۇستاز اينۇر ىبىراەۆا.
بالالار ورىس, اعىلشىن تىلىندەگى مۋلتفيلمدەردى كورەدى, وعان ءبىر-اق سەبەپ بار. ويتكەنى ونداعى انيماتسيا كورەرمەندى وزىنە باۋراپ الادى. نەگە؟ بوياۋى قانىق, دىبىستالۋى مەن مونتاجى دا تارتىمدى. قازاقستاندىق انيماتور ابدىقادىر سابىر سوڭعى جىلدارى بۇل جۇمىس بىزدە دە قارقىن العانىن ايتادى.
«كورەرمەن ەسەبىندە ايتار بولسام, قازاقستاندا ساناۋلى عانا انيماتسيا بار. ونىڭ ءوزىن ولمەستىڭ قامى ەسەبىندە قابىلدايمىن. سوندىقتان ءبىزدىڭ بالالار مەن نەمەرەلەر, سابيلەرىمىز شەتەلدىك انيماتسيانى ءجيى كورەدى. ەلىمىزدە انيماتسيا سالاسىنىڭ باسەڭدەپ قالۋىنىڭ ءبىر سەبەبى – نارىق پەن باسەكەلەستىك قالىپتاسپاعان. ۇكىمەتتەن ينۆەستيتسيا قۇيىلىپ, قولداۋ كورسەتىلۋى قاجەت. كوممەرتسيا جاعىنان ەسەپتەيتىن بولساق, قۇيىلعان اقشا كەمى ءوزىن-ءوزى وتەۋى كەرەك نەمەسە 10-15 پايىزدىق پايدامەن كەلۋى كەرەك» دەيدى مۋلتيپليكاتور ءارى انيماتور ابدىقادىر سابىر.
«ەل بولام دەسەڭ, بەسىگىڭدى تۇزە» دەگەن مۇحتار اۋەزوۆ. بۇگىندە سونداي بەسىكتىڭ ءبىرى, ياعني تانىم مەن تاربيە قاينارى مۋلتفيلمدەر ەكەندىگى داۋسىز. كەشەگى بالالار ورىستىڭ «قاپ, بالەم, تۇرا تۇرىن» قىزىقتاعان بولسا, بۇگىنگى بالالار – «ماشا مەن ايۋدى» كورىپ ءماز. ولارمەن وتاندىق انيماتورلارىمىزدىڭ قاي تۋىندىسى باسەكەلەسە الادى؟ راسىندا دا, تەلەديدار مەن ينتەرنەتتە كورسەتىلىپ جۇرگەن وتاندىق مۋلتفيلمدەردىڭ كوركەمدىك دەڭگەيى كوڭىل كونشىتپەيدى. «الدار كوسە» مۋلتفيلمىندە حالقىمىزدىڭ اۋىز ادەبيەتىندەگى سۇيىكتى كەيىپكەرىنىڭ وبرازدارى بۇرمالانىپ, ۇلتتىق قۇندىلىقتارىمىز اياققا باسىلعان بولىپ شىقتى. مىسالى, «الدار كوسە» مۋلتفيلمىندە ءبىر كەمپىر ۇيىنە كوڭىلدەسىن كىرگىزىپ الىپ, شالىن ۇرىپ-سوعىپ قۋىپ جىبەرەدى. بۇل ويدان شىعارىلعان, ۇلتىمىزدىڭ داستۇرىنە جات قىلىق ەمەس پە؟ ونى كورگەن بالا قانداي ءتالىم الادى؟
ساننان ساپا تۋىندايتىنى بەلگىلى. وتاندىق مۋلتفيلمدەردىڭ سانى دا, ساپاسى دا كوڭىل كونشىتپەيدى. كەيبىر مۋلتفيلمدەردىڭ اتاۋى دا جاعاڭدى ۇستاتادى. YouTube جەلىسىنە «قازاقشا مۋلتفيلمدەر» دەپ جازساڭ, «تاياق جەيتىن بالا», «ماقتانشاق قىز», «ءتىرىلىپ كەتكەن تاۋلار», «شارشاعان ەسەك» سىندى اتى دا, زاتى دا ويعا قونىمسىز مۋلتفيلمدەر شىعا كەلەدى. بۇدان وتاندىق انيماتورلار بالانىڭ پسيحولوگياسىنا, تاربيەسىنە نەمقۇرايدى قارايدى دەگەن وي تۇيەسىڭ.
وتاندىق مۋلتفيلمدەردىڭ بارلىعىنا بىردەي توپىراق شاشپايمىز. «بالاپان» تەلەارناسىنان كورسەتىلىپ جۇرگەن: «دانىشپان قارعا», «بالاپان جانە ونىڭ دوستارى», «ءالي مەن ايا», «عاجايىپستانعا ساياحات» سياقتى كوڭىلىڭە جىلۋ ۇيالاتاتىن مۋلتفيلمدەر دە بار. بەس جاسقا دەيىنگى بالالاردىڭ وي-ءورىسىن, ويلاۋ قابىلەتىن دامىتىپ, قازاقتىڭ ۇلتتىق ونەرى مەن مادەنيەتىن دارىپتەپ, اينالاداعى بولىپ جاتقان قۇبىلىستارعا تۇسىنىكتەمە بەرەتىن تانىمدىق مۋلتفيلمدەر. وسى ورايدا «ساق» كينوستۋدياسىن تىلگە تيەك ەتسەك. جۇرەك جۇتقان باتىرلاردى, ءادىل بيلەردى, اقىن-جازۋشىلاردى جاس ۇرپاققا ناسيحاتتاپ ءجۇر. ۇلتىمىزدىڭ ۇلاعاتتى تۇلعارى تۋرالى مۋلتفيلم تۇسىرگەنى ماقتاۋعا تۇرارلىق.
قورىتا ايتقاندا, بۇلدىرشىندەردىڭ اقىل-ويىنىڭ دامۋى مەن ءتالىم-تاربيەسىنە وتاندىق مۋلتفيلمدەردىڭ اسەرى زور. «بالا كورگەنىن قايتالايدى. سوندىقتان وتاندىق انيماتسيانى دامىتۋ قاجەت. بۇل تۇرعىدا مەملەكەت تاراپىنان قوماقتى قولداۋ بولسا…» دەيدى سالا ماماندارى.
كاميلا ءابدىلمانوۆا,
ل.گۋميلەۆ اتىنداعى ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ستۋدەنتى
