(جالعاسى.باسى №82,85)
1998 جىل ەلوردا دامۋىنىڭ تاريحىنا ايرىقشا بەتتەر قوستى. استانالىق گازەتكە باس رەداكتور بولىپ جۇماگۇل ساۋحات تاعايىندالدى. وبلىستىق گازەتتە ەداۋىر قىزمەت اتقارعان بىلىكتى جۋرناليستكە گازەت قۇرىلتايشىلارى, ياعني, قالا باسشىلىعى تاراپىنان جاڭا ماقساتتار قويىلدى. ارينە, ەڭ باستى مىندەت استانالىق مارتەبەگە ساي جۇمىس جۇرگىزۋ, گازەتتى رەسپۋبليكالىق دەڭگەيگە كوتەرۋ بولىپ تابىلدى. ال سول كەزدەگى رەداكتسيا باسىنداعى ون اداممەن مارتەبەلى مىندەتتى ورىنداۋ مۇمكىن ەمەس ەدى. دەگەنمەن, رەداكتسيا تىزگىنىن قولعا العان كۇننەن باستاپ ج.ساۋحات الدىمەن گازەتتىڭ مازمۇنى مەن كوركەمدىك بەزەندىرىلۋىنە اسا كوڭىل ءبولدى. ول ءۇشىن الدىمەن قالامى جۇيرىك جۋرناليستەر, ءباسپاسوزدىڭ بەساسپاپ ماماندارىن گازەتكە تارتۋ قاجەت بولدى. ءدال وسى جاۋاپتى تۇستا الماتىدان اقمىلتىق جۋرناليست جانبولات اۋپباەۆ استانالىق گازەتتىڭ شاقىرۋىن قۇپ الىپ, جاس ەلوردا گازەتىنىڭ جاڭا سيپاتتا دامۋىنا ايرىقشا ۇلەس قوستى. ەلىمىزدىڭ ءار ايماعىنان اعىلىپ كەلىپ جاتقان جاڭا استانالىقتاردىڭ قاتارىندا جۋرناليستەر قاۋىمى دا بولعانى ايقىن. مىنە, سول ارمان قۋعان قالامگەرلەردىڭ كوپشىلىگى باس قالانىڭ باس باسىلىمىنا قىزمەتكە كىرىسىپ جاتتى. جىلدىڭ العاشقى جارتى جىلىندا-اق رەداكتسياعا ەلىمىزدىڭ شىعىسىنان دا, باتىسىنان دا, وڭتۇستىگىنەن دە, سولتۇستىگىنەن دە كەلگەن باس-اياعى ون بەس جۋرناليست گازەت ءتىلشىسى كۋالىگىن الدى. بۇل بىرىنەن ءبىرى وتكەن جۇيرىك تە, جۇردەك جۋرناليستەردىڭ اراسىندا رەداكتسيا تابالدىرىعىن العاشقى بولىپ تالدىقورعاندىق تالعات باتىرحان اتتادى. سودان كەيىن اتىراۋلىق تەمىرحان رامازانوۆ, اقتوبەلىك ءورىس ياشۇكىرقىزى, ورالدىق تاڭاتار تولەۋعاليەۆ, جەزقازعاندىق ايتقادىر تىلەۋوۆ, الماتىلىق ەرعازى اسەمبەكوۆ, مونعوليادان كەلگەن بەكەن قايراتۇلى مەن جاندوس بادەلۇلى, كوكشەتاۋلىق جانعالي حاسەنوۆ, جامبىلدىق ماقسات جانقۇليەۆ, قىزىلوردالىق امانگەلدى قياس, وڭتۇستىكقازاقستاندىق ەرلىباي قادىرباەۆ, اقمولالىق گۇلبارشىن مامىرايىموۆا مەن ساعات وشاقباەۆ, تالدىقورعاندىق اسقار قۇمارباي, الماتىلىق عابيت ابزالبەك, تورعايلىق ازامات ەسەنجولوۆ سىندى جۋرناليستەر قوسىلدى. جوعارى ءبىلىمدى, كوزى قاراقتى كوررەكتورلار روزا تۇگەلباەۆا مەن شىنار جاقىپوۆا دا گازەتتىڭ قاتەسىز شىعۋىنا قالتقىسىز قىزمەت كورسەتە باستادى. بۇل قۇرامداعى قىز-جىگىتتەر استانالىق گازەتتىڭ قالىڭ وقىرماننىڭ ءسۇيىپ وقيتىن باسىلىمىنا اينالۋىنا ايرىقشا ۇلەس قوسقانىن ەرەكشە اتاپ وتكىم كەلەدى. ءبارى دە ءبىر-بىرىمەن جارىسىپ, قىزىقتىرىپ, قىزعاندىرىپ جازاتىن جۋرناليستەر بولدى. جەلتوقسان كوشەسىندەگى ەكى قاباتتى عيماراتتا ورنالاسقان رەداكتسيا ۇيىنە قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ەڭبەك جانە حالىقتى الەۋمەتتىك قورعاۋ مينيسترلىگى كوشىپ كەلدى. ءوزىمىز ەركىن سيا الماي وتىرعان جەرگە مينيستر تاتيانا كورجوۆا مەن جۇزدەگەن ادامنىڭ قالاي سيعانىن قازىر ەسىمە تۇسسە قايران قالامىن. بىراق بۇل استاناعا ۇلى كوشتىڭ باستالعان شاعى ەدى, سوندىقتان بارىنە توزەتىن, كوشىپ كەلۋشىلەرگە قولىمىزدان كەلگەنشە كومەك كورسەتەتىن كەزىمىز ەدى.
«اقمولا اقيقاتى» گازەتى 1998 جىلدىڭ 10 ءساۋىر كۇنى وقىرمان قولىنا «اقمولا اقشامى» دەگەن جاڭا اتاۋمەن ءتيدى. گازەتتىڭ جاڭا تالاپتارعا ساي جاندانىپ شىعۋىنا استانا اكىمىنىڭ ورىنباسارلارى, جاس ەلوردانىڭ قالىپتاسۋ كەزەڭىندە وتە جاۋاپتى مىندەتتەردى اتقارعان احمەتوللا شاكىروۆ, تولەگەن مۇحامەدجانوۆ, نۇرلان نىعماتۋلين, قايرات نازارباەۆ, اسقار مامين, اكىمنىڭ ءباسپاسوز حاتشىسى سادىبەك تۇگەلدىڭ, اۋدان اكىمدەرى, باسقارما باسشىلارى نيكولاي تيحونيۋك, مۇحتار ەركەتاەۆ, ساپار احمەتوۆ, اسحات اكچۋرين, ەرمەك امانشاەۆ, ءامىرحان راحىمجانوۆ, ورازكۇل اسانعازى, تىلەۋعالي قىشقاشباەۆ, ءاسيما بيمەندينا, ءسابيلا مۇستافينا سىندى ازاماتتاردىڭ قولداۋى مەن جاناشىرلىعى شەكسىز بولدى.
الاشتىڭ ارداقتى تۇلعاسى احمەت بايتۇرسىنوۆتىڭ «گازەت حالىقتىڭ كوزى, قۇلاعى ءھام ءتىلى» دەگەن قاناتتى ءسوزىن ەسكە الساق, «اقمولا اقشامى» گازەتىنە وسى ءبىر كەزەڭدە ەلگە تانىمال كورنەكتى جازۋشىلار مەن اقىندار, ساياساتكەرلەر مەن ونەر تارلاندارى جان-جاقتى رۋحاني كومەك كورسەتكەنىنە كۋا بولدىق. ءابىش كەكىلباەۆ, ولجاس سۇلەيمەنوۆ, تۇرسىنبەك كاكىشەۆ, دۇكەنباي دوسجانوۆ, فاريزا وڭعارسىنوۆا, مۇزافار الىمباەۆ, مىرزاتاي جولداسبەكوۆ, مۇحتار شاحانوۆ, نۇرلان ورازالين, قالداربەك نايمانباەۆ, اقسەلەۋ سەيدىمبەك, الدان سمايىل, ۋاليحان قاليجان, ءسابيت دوسانوۆ, ارعىنباي بەكبوسىن, ەربول شايمەردەنوۆ, سەيىت كەنجەاحمەتۇلى, قونىسباي ءابىل, سەرىك تۇرعىنبەكۇلى, ديحان قامزابەكۇلى, تولىمبەك ءابدىرايىم, ءشاربانۋ بەيسەنوۆا, روزا باعلانوۆا, بيبىگۇل تولەگەنوۆا, ايمان مۇساقوجاەۆا سىندى ادەبيەت جانە ونەر قايراتكەرلەرى ازات ەلدىڭ ەلورداسىنان العاشقى اقپاراتتاردى تاراتاتىن استانالىق گازەتكە تىلەۋقور بولىپ, ىزگى نيەتتى ماقالالارىن بەرىپ, رۋحاني دەمەۋ كورسەتتى. وسىنداي كورنەكتى تۇلعالاردىڭ شىعارمالارىن وقىعان وقىرماننان تالاي العىس ەستىدىك.
1998 جىلدى 6 مامىر كۇنى قر پرەزيدەنتىنىڭ جارلىعىمەن اقمولا قالاسىنىڭ اتاۋى استانا بولىپ وزگەرتىلدى. استانا قالاسىندا الماتى جانە سارىارقا اۋداندارى قۇرىلدى. وسى شەشىمگە وراي كوپ كەشىكپەي گازەت اتاۋى دا «استانا اقشامى» بولىپ اتالدى.
ەندىگى كەزەكتە كۇن ساناپ ساۋلەتى مەن داۋلەتى وركەندەپ, وتانىمىزدىڭ جۇرەگى بولىپ سوعا باستاعان باس قالامىزدى الەم الدىندا تانىستىرۋ ماقساتىندا استانا قالاسىنىڭ حالىقارالىق تۇساۋكەسەر ءراسىمىن وتكىزۋ ماسەلەسى كۇن تارتىبىنە قويىلدى. وسى ماقساتتا قالا باسشىسى ادىلبەك جاقسىبەكوۆتىڭ «استانانىڭ تۇساۋكەسەر راسىمىنە ازىرلەنۋ مەن ونى وتكىزۋ جونىندەگى شتابتىڭ جەدەل توبىن قۇرۋ تۋرالى» وكىمى شىقتى. ءسويتىپ, جاس استانامىزدىڭ تۇڭعىش تويىنا دايىندىق باستالىپ كەتتى.
«استانا اقشامى» گازەتى ءۇشىن بۇل وتە جاۋاپتى ناۋقان بولعانى ءسوزسىز. حالىقارالىق تۇساۋكەسەر مەرەكەسىنە شەتەلدەردەن مىڭداعان ارنايى مەيماندار مەن جۋرناليستەر كەلەتىنى الدىن الا بەلگىلى بولعاندىقتان استانالىق گازەتتەر نەگىزگى اقپارات كوزىنە اينالاتىنىن باسىلىم باسشىلارى تەرەڭ ءتۇيسىنىپ, جاڭا ايدارلار مەن يدەيالاردى ايقىندادى. ءسويتىپ ەلوردامىزدىڭ تۇڭعىش تويى – حالىقارالىق تۇساۋكەسەرىنە ارنالعان مەرەكەلىك ءنومىر التى ايقارا بەتپەن 9 ماۋسىم كۇنى «باستالدى!», «ەڭسەڭ بيىك بولسىن, ەل ورداسى!», «بۇگىننەن ماڭگىگە – باس قالا» ايدارلارىمەن جارىققا شىقتى. ال توي بارىسىن تىلشىلەر توبى تۇگەلدەي قامتىپ, استانا مارتەبەسىن بيىككە كوتەرىپ, مەيماندار الدىندا مەرەيىن ءوسىرىپ كورسەتتى. قازاق ەلىنىڭ جاڭا ەلورداسى استانا قالاسىنىڭ تۇساۋكەسەرىنە مەيمان بولىپ كەلگەن تۇركيا رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى سۇلەيمەن دەميرەل, قىتاي حالىق رەسپۋبليكاسى دەلگاتسياسىنىڭ باسشىسى حۋان چجەندۋن, رەسەي فەدەراتسياسىنىڭ وكىلى ي.رىبكين, تمد اتقارۋشى حاتشىسى بوريس بەرەزوۆسكي, ۋكراينا پرەزيدەنتى لەونيد كۋچما, ازەربايجان پرەزيدەنتى گەيدار اليەۆ, وزبەكستان پرەزيدەنتى يسلام كاريموۆ, قىرعىز رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى اسقار اقاەۆ, تۇركىمەنستان رەسپۋبليكاسى پارلامەنتىنىڭ توراعاسى ساحات مۋرادوۆ جانە باسقا دا ساياساتكەرلەر مەن قايراتكەرلەر استاناعا جانە ونىڭ باس ارحيتەكتورى نۇرسۇلتان نازارباەۆقا ىستىق لەبىزدەرىن جەتكىزدى. گازەتتىڭ تويتارقار نومىرىندە شەتەلدىك تۋريستەر مەن جۋرناليستەردىڭ تىلەكتەرى مەن ويلارى دا جاريالاندى.
1999 جىلدىڭ 16 شىلدە كۇنى استانا مەرەيىن وسىرگەن تاعى ءبىر قۋانىشقا كەنەلدىك. وسى كۇنى بوليۆيا استاناسى لا پاس قالاسىندا وتكەن سالتاناتتى فورۋمدا يۋنەسكو-نىڭ «قالالار بەيبىتشىلىك ءۇشىن» حالىقارالىق سىيلىعىنىڭ قورىتىندىسى شىعارىلىپ, ازيا ايماعى بويىنشا بەرىلەتىن سىيلىق قازاقستاننىڭ جاس ەلورداسى استانا قالاسىنا بەرىلدى. وسى كۇننەن باستاپ استانا «بەيبىتشىلىك قالاسى» دەگەن اتاققا يە بولدى. مارتەبەلى سىيلىقتى قالا اكىمىنىڭ ورىنباسارى قايرات نازارباەۆ باستاپ بارعان دەلەگاتسيا استاناعا جەتكىزىپ, ەلوردالىقتار 6 تامىز كۇنى وسى مارتەبەلى قۋانىشتى سالتاناتپەن اتاپ ءوتتى. بۇل اقجولتاي جاڭالىقتى دا الدىمەن تاراتقان «استانا اقشامى» بولدى. تۇپتەپ ايتقاندا, ەلوردا گازەتى جاس ەلوردامىزدىڭ تورتكۇل دۇنيە الدىندا وتكەن تۇڭعىش تويىن دا, حالىقارالىق جۇلدەگە يە بولعان مەرەيلى تابىسىن دا تاريح جىلناماسىنا تۇگەندەپ جازىپ قويدى.
گازەت ۇجىمى ءۇشىن ۇلكەن سىناق بولعان 1998 جىلدىڭ سوڭىندا بارشامىز باۋىر باسىپ قالعان قادىرمەندى قالامگەر جانبولات اۋپباەۆ اعامىز ەل گازەتى «ەگەمەن قازاقستان» گازەتىنە شاقىرتۋ الىپ, الماتىعا قايتا ورالىپ كەتتى. قازاق ءباسپاسوزىنىڭ مايتالمان ماماندارىن جاقسى بىلەتىن جۇماگۇل ساۋحات قاراپ قالعان جوق, الماتىدان كورنەكتى جازۋشى ءارى بەلگىلى گازەتشى ديداحمەت ءاشىمحانۇلىن شاقىردى. وسىلايشا ءبىز قازاقتىڭ تاعى ءبىر تالانتتى قالامگەرىمەن قويان-قولتىق جۇمىس ىستەدىك. ءور مىنەزىمەن, ونەگەلى ىسىمەن ءبىزدى وزىنە تەز باۋراپ العان ديداعا دا گازەت تىرشىلىگىنە كوپتەگەن تىڭ باستامالاردى ەنگىزىپ, قايتالانباس قولتاڭباسىن قالدىردى. جايساڭ جايلاۋ, جاز پەيىل بولا وتىرىپ, جۇمىس بارىسىنداعى كەلەڭسىزدىكتەرگە توزبەيتىن ابزال اعا ءبىزدىڭ كوبىمىزگە ءسوز قۇدىرەتىن تەرەڭىنەن ءتۇيسىنۋدى ۇيرەتتى. جۇمىستان تىس كەزدە بارىمىزبەن ارالاس-قۇرالاس ءجۇردى. وسىنداي قابىلەت-مىنەزىمەن كوپشىلىككە جاققان جازۋشى اعامىز وكىنىشكە قاراي «استانا اقشامى» گازەتىندە بەس-اق اي جۇمىس ىستەگەن ەكەن. ءوزىنىڭ ەلوردادا, ونىڭ ىشىندە «استانا اقشامى» گازەتىندە جۇمىس ىستەگەن كەزەڭى جايلى 2010 جىلى «استانا» جۋرنالىنا بەرگەن سۇحباتىندا بىلاي دەپ ەسىنە الىپتى: «…99-دىڭ اقىرعان اقپانىندا, مىنا مەنىڭ ەكى اياعىمدى استاناعا توپ ەتكىزگەن. وبالى نەشىك, بۇعان تىكەلەي مۇرىندىق بولعان – سول كەزدە ءبىرى – التىنبەكتىڭ وڭ جاعىندا, ءبىرى – «ەگەمەننىڭ» ءتور باسىندا وتىرعان الىبەك پەن ساۋىتبەك ەدى. دالىرەگىندە بىلاي: مەنەن ءبىر جىل بۇرىن استاناعا جەتىپ العان بەلگىلى جۋرناليست جانبولات اۋپباەۆ 98-ءدىڭ اياعىنا قاراي «ەگەمەنگە» باس رەداكتوردىڭ ورىنباسارلىعىنا شاقىرىلىپ, «استانا اقشامىنداعى» ءبىرىنشى ورىنباسارلىعىنان بوساعان تۇستا, سول ورىنعا جاڭاعى دوستارىم مەنى تۋرالاپ جىبەرگەن عوي. ءسويتىپ الماتىداعى «تۇركىستاننىڭ» ءبىرىنشى ورىنباسارلىعىنان «استانا اقشامىنىڭ» ءبىرىنشى ورىنباسارلىعىنا قونجيدىم عوي. باس رەداكتور – مەن سوناۋ 75-ءتىڭ جەلتوقسانىنان بىلەتىن قازاقتىڭ بەلگىلى قالامگەر قىزى جۇماگۇل ساۋحاتوۆا. باسشى رەتىندە العاشقى كۇننەن بايقاعانىم – ەر مىنەزدى, ءبىرسوزدى, ءمارت ادام ەكەن. قول استىنداعىلارعا قولىنان كەلگەن جاقسىلىعىن ايامايدى. شىعارماشىلىق جۇمىسقا كەلگەندە, ءاربىر ءجۋرناليستى جىلى سوزىمەن, ءادىل باعاسىمەن ۇنەمى قاناتتاندىرىپ وتىرادى. وزىنەن كەيىنگى باسشى رەتىندە ماعان بارلىق ەرىكتى بەرگەن. يدەيا, ۇسىنىستارىمدى قولداپ قانا قويماي, ولاردى جۇزەگە اسىرۋعا بارلىق مۇمكىندىكتى جاساۋعا بارىن سالاتىن. سونىڭ ارقاسىندا ءوزىم دە قۇلشىنا جۇمىس ىستەۋگە ۇمتىلاتىنمىن. ال سول كەزدەگى رەداكتسيا قىزمەتكەرلەرى تۋرالى ءسوز ءتىپتى باسقاشا. مەن وسى ۋاقىتقا دەيىن قانشاما ۇجىممەن جۇمىس ىستەسەم دە, ءدال سونداعى «اقشامنىڭ» قىز-جىگىتتەرىندەي ايتقانىڭدى ايتقان كۇيىندە, تاپسىرماڭدى تاس-ءتۇيىن تۇرىندە ورىنداپ شىعاتىن ەلگەزەك تە ار-ۇياتتى جانداردى ەش جەردە كەزىكتىرمەگەن شىعارمىن. ارينە, ءاربىر جەردە ونداي ادامدار بولادى, بىراق ۇجىمنىڭ تۇتاستاي سونداي بولۋى سيرەك جاعداي عوي. سول «اقشامداعى» ءورىس, ەرعازى, تالعات, ايتقادىر, بەكەن, عالىم, ساعات, امانگەلدى سىندى قالامداستارىمدى مەن ءالى كۇنگە دەيىن ۇمىتا المايمىن. جانە ولاردى ىلعي دا ساعىنىپ جۇرەمىن. ءبىر قىزىعى, مەن ولارمەن نەبارى بەس-اق اي جۇمىس ىستەپپىن. الايدا, سول بەس ايدىڭ جاڭعىرىعى جادىمنان دا, جان-جۇرەگىمنەن دە ەشقاشان وشپەك ەمەس…».
گازەت بەتىندە جارىق كورگەن «گۇلجانعا سەنسەك – تۇران – بەيدەن تۇڭىلەسىز…», «وتىز ءۇيدىڭ ويبايى», «باعانا باسىندا جانعات جىگىت», «جات توسەگىن جاتسىنباي…» اتتى ماقالالار وزەكتىلىگى مەن وتكىرلىگى تۇرعىسىنان تەك قانا قالالىق وقىرمان ەمەس, رەسپۋبليكا جۇرتشىلىعىن دا تولعاندىرىپ, پىكىرسايىس تۋىنداتتى. ماسەلەن, ءتىلشى ت.تولەۋعاليەۆتىڭ قازاق قىزى گۇلجاننىڭ باسىنداعى پروبلەمانى, اتاپ ايتقاندا, تۇرىك قۇرىلىس كومپانياسى وكىلىنىڭ جۇمىسقا ەندى ورنالاسقان قىزعا قورلىق كورسەتپەك بولعان ارەكەتىن اشكەرەلەپ جازعان ماقالاسى تۇرتكى بولىپ, زاڭ ورگاندارىنىڭ ارالاسۋى ارقىلى شەتەلدىك ازاماتقا ايىپ سالىنىپ, ەلىمىزدەن شەتتەتىلگەن.
وكىنىشكە قاراي, استانالىق گازەتتىڭ قالىپتاسۋ كەزەڭىندە ايشىقتى ءىزىن قالدىرعان ديداحمەت اعا, سەكرەتارياتتىڭ قارا جۇگىن كوتەرگەن ەرعازى اعا, جازعانى مارجانداي تولەگەن اعامىز بۇل دۇنيەدەن ەرتە ءوتىپ كەتتى. بارىنەن ءتالىم العاندىقتان, سونداي-اق, سىيلاستىعىمىز جاراسىپ جۇرگەندىكتەن بولار وسى اعالارىم ەسىمە تۇسكەن كەزدە كوڭىلىم كادىمگىدەي قۇلازىپ سالا بەرەدى. جايساڭ ادامنىڭ جاقسىلىعى ۇمىتىلمايدى ەكەن-اۋ.
بىلە بىلسەك, قۋانىش پەن وكىنىش قاتار جۇرەتىن بۇل جالعاندا جان-جاعىڭداعى ادامدارعا, ءوزىڭ تىرشىلىك ەتىپ جۇرگەن قوعامعا تيتتەي دە بولسا جاقسىلىق جاساپ جۇرسەڭ, وندا ءومىرىڭنىڭ زايا وتپەگەنى. سوندىقتان ءوزىم شيرەك عاسىرعا جۋىق قىزمەت ىستەپ كەلە جاتقان «استانا اقشامى» گازەتىندە ءار جىلداردا ارىپتەس بولعان ازاماتتاردىڭ ءبارى دە مەن ءۇشىن ىستىق كورىنەدى.
عالىم قوجابەكوۆ
(جالعاسى بار)
