جىل باسىنداعى ەسەپ بويىنشا ەلىمىزدە 5 ملن ادامنىڭ كرەديتى بار. حالىقتىڭ بانك الدىنداعى قارىزى 6 ترلن تەڭگەدەن استى. ال تولەنبەگەن كرەديتتىڭ كولەمى 600 ملرد تەڭگەدەي ەكەن. مۇنىڭ استارىندا قاراپايىم حالىقتىڭ قارجى ۇستاۋعا كەلگەندە ساۋاتسىزدىعى مەن قامسىزدىعى جاتىر.
ءيا, «ساۋىپ ىشەر ءسۇتى جوق, ءمىنىپ كورەر كۇشى جوق, اقشا دەگەن مال شىقتى» دەگەلى ءبىر جارىم عاسىرداي ۋاقىت ءوتىپتى. ودان بەرى كوپ نارسە وزگەرە قويمادى. بۇگىنگى قازاقتىڭ زامانىنا قاراي پيعىلى دا اۋىسىپ, «اقشاڭ بولسا قالتاڭدا…» دەگەنىنەن تانار ەمەس. قالتاداعى ەمەس, كوكەيدەگى ساعىمعا جەتەمىز دەپ نەسيەگە ۇرىنىپ جۇرگەنىمىز وسى. ول دا ءبىر جاۋ. ىشپەي-جەمەي تاپقان-تايانعانىمىزدى ۋىستاپ بانككە اۋدارىپ, قالتامىزدىڭ تۇبىندە قالعان تيىن-تەبەننىڭ جىلۋىن سەزىنە الماي-اق قويدىق.
مۇنىڭ ءوزى اياق-قولىمىزدى شىرماپ, اقشا اتتى نەمەنىڭ قۇلاق كەستى قۇلىنا اينالدىرىپ جىبەرگەندەي. جۇمساعان جەرىڭە ۇندەمەي كەتەتىن اقشا وسىلايشا بيلىگىن بارشامىزعا جۇرگىزىپ تۇر.
تۇپتەپ كەلگەندە, مۇنىڭ ءبارى – اقشانى الاقانىمىزدا ۇستاي الماۋىمىزدىڭ سالدارى. اقشا ۇستاۋ دا ونەر. سول ونەرىمىز كەمدىگىنەن جاسىمىزدان تيىننىڭ قادىرىنە جەتپەي, ەسەيە كەلە ماڭداي تەرمەن كەلگەندى كوبەيتۋدىڭ جولدارىن بىلمەي داعداردىق. نەسيەگە بەلشەمىزدەن باتقانىمىز دا سوندىقتان. العاندا بىرەۋدىڭ اقشاسىنداي كورەسىڭ, بەرگەندە ءوز اقشاڭ بولعان سوڭ قينالامىز.
جالپى, ەسەپشىلەردى وقىتاتىنداي, الدىمەن ازعانتاي اقشانى, سوسىن قارجىنى باسقارۋدى مەكتەپ جاسىنان ۇيرەتكەن ءجون سياقتى. ول ءۇشىن تۇرمىس-تىرشىلىكتەگى نارسەلەردىڭ ۇنەمىن بىلگەننىڭ ەشكىمگە زيانى بولماس ەدى. تيىن سول ۇنەمنەن تۇسەدى, ۇقىپتىلىقتان باسى قۇرالادى. ول ۇيدەگى وشىرىلمەي قالعان جارىق, توقتان سۋىرىلماي قالعان قۋاتتاعىش, شۇمەكتەن تامشىلاپ تۇرعان سۋ, جەيتىنىڭنەن ارتىق ساتىپ الىنعاننان…
ەسەبىنە ءتۇزۋ بيكەلەردىڭ جانقالتاسىندا وتباسىنىڭ كىرىس-شىعىستارىن تۇگەندەپ جازاتىن داپتەرى بولۋى ءتيىس. وندا ايىنا تۇسەتىن كىرىستەردى ەسەپتەپ, «قاجەتتىلىك, كەرەك نارسە جانە اقشا جەتسە العانىمىز دۇرىس» دەپ جۇمسايتىن قاراجاتتى ۇشكە بولسە شارۋاسى دوڭگەلەنەدى. قاجەتتىلىك دەگەنىمىز نە؟ ونى نەگىزىنەن تولەمدەر قۇرايدى. كوممۋنالدىق قىزمەتتەر, جول اقىسى, پاتەر اقىسى, نەسيە, بايلانىس قۇرالدارىنىڭ تولەمى, ايعا جەتەتىن ازىق-تۇلىكتىڭ شامامەن العانداعى باعاسى تاعى بار. بۇل – تولەنبەسە بولمايتىن شىعىس. اراسىندا ايىپپۇل, سالىق سەكىلدى ورتادان قوسىلاتىن تولەمدەردىڭ تيىنى قالتاڭىزدا بولعانى ءجون. سونىمەن بىرگە الداعى جۇمسالاتىن قاراجاتتىڭ ەسەبىن رەتتەپ وتىرعان ءجون. بالانىڭ تۋعان كۇنى, اعايىن-تۋعانداردىڭ توي-تومالاعى دەگەندەي. بۇدان ارتىلعانىن جوق دەپ ەسەپتەڭىز. العاشقى كەزدە جالپى كىرىستىڭ 10 پايىزىن ارتتىرىپ الۋعا تىرىسىڭىز دا, ايدان-ايعا ونىڭ كولەمىن ۇلعايتا بەرىڭىز. «ايلىقتان ايلىققا زورعا جەتۋ» دەگەن نارسەنى باسىڭىزدان الىپ تاستاساڭىز دا بولادى. قالتاڭىزعا تۇسكەننىڭ ءبارىن جۇمساپ جىبەرەتىن ادەتتەن ارىلىڭىز.
ەكىنشى ءبىر ماڭىزدى نارسە – اقشانى اسا قاجەت مۇقتاجدىققا جۇمساپ ۇيرەنۋ. ەگەر «تەسىك قالتاڭىز» بولسا, ول دا جامان ادەت. تەسىك قالتا دەپ كۇندەلىكتى مايدا-شۇيدەگە جۇمسالاتىن ۇساق اقشالاردىڭ شىعاتىن جولىن ايتادى. اي سوڭىندا ەسەپتەي كەلسەڭىز, جالپى قاراجاتتىڭ 10-30 پايىزى تيىنمەن مايدالانىپ كەتكەنىن بىلەسىز. قاراجاتىڭىزدىڭ باسىن قۇراعىڭىز كەلسە, قالتاڭىزدىڭ تەسىگىن جاماڭىز. ايتپەسە ايلىعىڭىز شايلىعىڭىزعا جەتپەي, كۇيىڭىز ەش وزگەرىسسىز قالا بەرمەك.
ماقالانىڭ اتىن «اقشاڭ بولسا قالتاڭدا» دەپ بەكەر قويعان جوقپىز. قول جەتپەس ساعىمنىڭ سوڭىنا ەرىپ, كوپتەن قالعىمىز كەلمەيدى. «ول جاساعان تويدى مەن نەگە جاسامايمىن؟», «ول مىنگەن كولىكتى مەن نەگە مىنبەيمىن؟» دەيتىن باسەكە ءبىزدىڭ پايدامىزعا شەشىلىپ تۇرعان جوق.
مۇنىڭ ەمىن بىزدەن بۇرىندارى وتكەن بابالارىمىز «كورپەڭە قاراي كوسىل» دەپ ايتىپ كەتكەن. ياعني ءوزىڭىزدىڭ قارجىلىق مۇمكىندىكتەرىڭىزدى دۇرىس باعامداڭىز. العان كولىگىڭىزدىڭ باعاسى جىلدىق تابىسىڭىزدان اسىپ كەتپەۋى ءتيىس. قارىزعا باتىپ توي جاساۋدىڭ قانشالىقتى دۇرىستىعىن سالماقتاڭىز. بۇل تويدى شاعىن توپپەن, شامالاپ قوناق شاقىرىپ تا وتكىزۋگە بولادى ەكەن. بۇل رەتتە كەدەي بايعا, باي قۇدايعا جەتەم دەۋ مۇرات ەمەس.
قارجىڭىزدىڭ كولەمى مەن مۇمكىندىكتەرىڭىزدى بايىپپەن ساراپتاپ, الدىڭىزعا ناقتى ماقسات قويىڭىز. قارجىلىق تاۋەلسىزدىككە جەتۋ ءۇشىن ەڭ باستىسىن العا شىعارىڭىز. كوبىڭىز ءۇشىن الدىمەن نەسيەدەن قۇتىلۋ قاجەت بولسا, سول باعىتتا جۇمىس ىستەڭىز. ءتيىمدى جولى ارتىق شىعىندى ازايتۋ ەكەنىن ەسكە سالامىن.
التى ايعا سوزىلعان كارانتين كوپ نارسەدەن ۇنەمدەۋگە بولاتىنىن ۇيرەتتى. وسى كۇندەرى مەزگىلگە ساي كيىنەمىز دەپ ويلامادىق, شكافتاردى قاراساق ءالى ءبىراز جىلعا جەتەتىن كيىم-كەشەك جەتكىلىكتى. وسى كۇندەر بىزدەردى دۋمان-اسىرسىز ءومىر سۇرۋگە بولاتىنىن كورسەتتى. ونىڭ ەسەسىنە بالا-شاعاسىمەن باقتا سەرۋەندەپ, سالاماتتى ءومىر سالتىن ۇستانىپ, ءوز ومىرىمىزگە باسقا كوزبەن قاراي باستادىق.
ءار نارسەنىڭ ءبىر قايىرى بولسا وسى شىعار. الداعى ۋاقىتتا قارىز قامىتىن كيگەن بەس ميلليوننىڭ قاتارى سەيىلسە, ول دا ءبىزدىڭ قارجىلىق ساۋاتىمىزدىڭ ارتىپ, ءوز تەڭگەمىزدى قالاي جۇمساۋ كەرەكتىگىن ۇيرەنگەنىمىزدىڭ بەلگىسى بولار.
