2017 جىلى ەلوردانىڭ تۇراقتى دامۋ تۇجىرىمداماسى «Smart Astana» قۇرىلدى. وسىعان سايكەس قالانىڭ نەگىزگى ماسەلەلەرىن «اقىلدى» تەحنولوگيالاردى ەنگىزۋ ارقىلى ەكى باعىتتا شەشۋ كوزدەلدى. بۇل – قالالىق رەسۋرستار مەن قىزمەتتەردى باسقارۋ جانە ينفراقۇرىلىمدى جاقسارتۋ. استانا قالاسىنىڭ اكىمدىگى ەل بويىنشا ءبىرىنشى بولىپ ەلوردانى «اقىلدى» قالاعا اينالدىرۋ مىندەتىن ايقىنداي وتىرىپ, قاۋىپسىزدىك ماسەلەسى, قالالىق قىزمەتتەردىڭ تيىمدىلىگى, كولىكتىڭ قولجەتىمدىلىگى, قالا تۇرعىندارىنا كورسەتىلەتىن قىزمەتتەردىڭ ساپاسى مەن ىڭعايلىلىعىن از ۋاقىتتىڭ ىشىندە جولعا قويدى.
جوبانى ازىرلەۋشىلەر «اقىلدى» قالالاردىڭ الەمدەگى ەڭ ءساتتى ىستەرىنىڭ حالىقارالىق تاجىريبەسىن زەرتتەپ, ەلىمىزدىڭ شىندىعىنا بەيىمدەلۋدى ەسكەرە وتىرىپ, ەڭ جاقسى شەشىمدەردى قابىلدادى. ودان ءارى قالا ءومىرىنىڭ بارلىق سالالىق بولىمدەرىمەن ماقساتتى جۇمىستار جۇرگىزىلدى. جالپى, قازىر استانا قالاسىندا قاۋىپسىزدىك, تۇرعىن ءۇي-كوممۋنالدىق شارۋاشىلىق, كولىك, حالىققا قىزمەت كورسەتۋدى اۆتوماتتاندىرۋ, سونداي-اق ءبىلىم مەن دەنساۋلىق ساقتاۋ سياقتى تۇجىرىمدامادا بەلگىلەنگەن بارلىق باعىتتار بويىنشا جۇمىستار جۇرگىزىلۋدە.
«اقىلدى» قالانىڭ باستى كريتەريىنىڭ ءبىرى – تۇرعىندار مەن بيلىك اراسىنداعى بايلانىستى ارتتىرۋ. سونىڭ جارقىن مىسالى – iKomek 109 بايلانىس ورتالىعى. دەنساۋلىق ساقتاۋ مەن ءبىلىم بەرۋ سالاسىنداعى قىزمەتتەردى وڭتايلاندىرۋ – «اقىلدى» قالا تۇجىرىمداماسى جۇمىسىنىڭ باسىم باعىتىنىڭ ءبىرى. ءاربىر تۇرعىننىڭ ءوزىنىڭ ونلاين-مەديتسينالىق كارتاسى بار, دارىگەردىڭ قابىلداۋىنا ونلاين جازىلادى, سونىمەن قاتار قاشىقتان كەڭەس الا الادى. «اقىلدى» قالالاردىڭ بۇل ارتىقشىلىعى ۇلتتىق دەڭگەيگە دەيىن كەڭەيدى.
بۇل جوبالاردى «تسيفرلاندىرۋ, عىلىم جانە يننوۆاتسيا ارقىلى تەحنولوگيالىق سەرپىلىس» ۇلتتىق جوباسى اياسىندا دامىتۋ جالعاسا بەرەتىن بولادى.
«اقىلدى» قالانىڭ نە ەكەنىن شەت-جاعاسى بولسا دا بىزگە جەتىپ, بىرتىندەپ ءتۇسىنىپ, يگىلىگىن سەزىنە باستاعان سياقتىمىز. پاتەرلەردىڭ دالىزىندە قيمىلداساڭىز شام جانىپ, ەشكىم بولماسا ءوشىپ قالاتىن «اقىلىنا» تاڭدانبايتىن بولدىق. كوشەلەردىڭ قيىلىسىن كەسىپ وتۋگە نەشە سەكۋند قالعانىن, ايالدامالاردا اۆتوبۋستىڭ قانشا مينۋتتان سوڭ كەلەتىنىن «اقىلدى» تاقتاعا قاراپ بىلە قويامىز. ەمحانالاردا, قوعامدىق كولىكتەردە, eGov تاعى بار, قالا تۇرعىندارىنىڭ كوپتەگەن تىرلىگى تەز ءبىتىپ, جەڭىلدەپ قالعانداي. اقىرىنداپ سمارتفونعا ءۇڭىلىپ, «اقىلدى» قالانىڭ اقىلدى تۇرعىنى بولىپ كەلەمىز.
ءىرى مەگاپوليس تۇرعىندارىنىڭ ءومىر ءسۇرۋ دەڭگەيىن جاقسارتۋ, ءتيىمدى باسقارۋ – ءتۇرلى اقپاراتتىق تەحنولوگيالاردىڭ ەنشىسىندە. جاڭا تەحنولوگيا, ءتۇرلى قوسىمشالار ارقىلى اكىمدىك قالالىق ينفراقۇرىلىممەن جانە قالالىق قاۋىمداستىقتارمەن بىرلەسە قيمىلداي الادى, سونداي-اق ءومىر ساپاسىن جاقسارتۋ جولدارىن ازىرلەۋ ءۇشىن قالا دامۋىن قاداعالاي الاتىن بولدى. جالپى ماماندار الداعى 10-15 جىلدا «اقىلدى» قالا جوباسىن جۇزەگە اسىرۋ قالا ءومىرىنىڭ كوپتەگەن سالالارىن ىلگەرىلەتۋگە ىقپال ەتەدى دەپ مالىمدەيدى. بۇل, الدىمەن, قالا تۇرعىندارى مەن قوناقتارىنىڭ جەكە باسىنىڭ قاۋىپسىزدىگى. بىزدەگىدەي جۇمىس ىستەمەيتىن ۆيدەوكامەرالار ەمەس, دامىعان ەلدەردە بەينە-اناليتيكاعا نەگىزدەلگەن قۇرىلعىلار, كۇدىكتى دىبىستار مەن شۋدى انىقتاۋعا, قالتارىستاعى قىلمىستى قالت جىبەرمەي قاداعالاۋ جۇيەلەرىن جەتىلدىردى. مۇنىڭ ءوزى ۇرلىق, توناۋ, كىسى ءولتىرۋ سياقتى قىلمىستاردى 30-40 پايىزعا ازايتۋعا مۇمكىندىك بەرىپتى. الەۋمەتتىك قىزمەتتەردى جەتىلدىرۋ وسى سالانىڭ باستى مىندەتىنە اينالادى. كولىك قوزعالىسى مەن كوشەلەردى جارىقتاندىرۋدى وڭتايلاندىرۋ ارقىلى جەدەل جاردەم, ءورت سوندىرۋشىلەر مەن پوليتسيانىڭ قاجەتتى جەرگە تەز جەتۋىن 20-35 پايىزعا قىسقارتۋعا بولادى ەكەن. اقىلدى قالانىڭ اسا ماڭىزدى تۇسى – رەسۋرستاردى ءتيىمدى تۇتىنۋ. جاڭا تەحنولوگيالاردى جەتىلدىرىپ, قۋات ۇنەمدەيتىن شامدارمەن قوسا, ىستىق سۋ, سۋىق سۋ مەن ەلەكتر ەنەرگياسىنىڭ قۇنىن ۇشتەن بىرىنە ازايتۋعا, اتموسفەراعا شىعارىلاتىن زياندى قالدىقتاردىڭ كولەمىن 10-15 پايىزعا ازايتۋعا قول جەتكىزەدى. قالا دامۋىندا تۇرعىنداردىڭ پىكىرى اسا ماڭىزدى. بۇل رەتتە ارنايى قوسىمشالار ارقىلى تۇرعىن ءۇيدى باسقارىپ, الەۋمەتتىك ءومىرىمىزدى تۇرلەندىرە الامىز. بۇگىندە قالىپتى جاعدايعا اينالىپ كەتكەنىندەي, ءار ۇيدە تۇرعىنداردىڭ ورتاق چاتى بار. سول ارقىلى ءبارىن ءبىلىپ, جاعدايدى تەكسەرىپ وتىرادى. بۇل دا – اقىلمەن كەلگەن نارسە. كوممۋنالدىق قىزمەتتىڭ تولەماقىسى, ونىڭ ەسەبىن اۆتوماتتى تۇردە قابىلداۋ, كولىك تۇراقتارىن اۆتوماتتى تۇردە انىقتاۋ, تاعى باسقا تولەمدەردى تابانىڭنان تاۋسىلىپ شارشاماي, ساۋساقتىڭ ۇشىمەن قيمىلداتىپ قانا تولەۋ. كەڭسەدە وتىرىپ, ۇيدە بولىپ جاتقان نارسەنى قاداعالاپ, توقتان اجىراتۋدى ۇمىتىپ كەتكەن ۇتىكتى ءوشىرىپ, كەلەرىڭىزدە ەرتەرەك تاماقتى جىلىتىپ الاسىز. مىنە, ايتا بەرسە «اقىلدىڭ» قىزمەتى شاش-ەتەكتەن. كۇندەردىڭ كۇنىندە جۇرگىزۋشىسى جوق تاكسي شاقىرتاتىن بولامىز.
ەرىكتىلەر قوزعالىسى تۋرالى, ءتۇرلى مادەني شارالار, سپورتتىق مەرەكەلەردىڭ قايدا, قالاي وتكىزىلەتىنىن دەر كەزىندە ءبىلىپ, قالا ومىرىنە بەلسەندى قاتىسۋعا كوبىرەك مۇمكىندىك الادى. كەز كەلگەن مەگاپوليستىڭ قان تامىرى – كولىك جۇيەسى. شاھارلىقتاردىڭ قىزمەتىنە تەز جەتىپ, ۇيىنە قايتا ورالۋ ۋاقىتىن 15-30 مينۋتقا قىسقارتا الادى. وسى يگىلىكتەرگە قورشاعان ورتانى قورعايتىن جاڭعىرتپالى قۋات كوزدەرى مەن ەكولوگيالىق تازا كولىكتى قوسىڭىز.
قارەكەت قاشان باستالدى؟
العاش رەت «اقىلدى» قالا ۇعىمى شەتەلدىك باسىلىمداردا 1980 جىلدارى تالقىلانا باستاپتى. العاشىندا «قالانىڭ دامۋىنىڭ تەحنولوگيالىق جانە باسقا دا يننوۆاتسيالارعا تاۋەلدىلىگىنىڭ ارتۋى» كورسەتكىشى رەتىندە 2000 جىلدارى بەت-بەينەسى ايقىندالىپ, اقىلدى قالا تۇجىرىمداماسى ناقتىلاندى. اقىلدى قالا تەرمينىنىڭ ءتۇرلى اتاۋى بار. كيبەر قالا, سىمدى كابەلدى قالا ء(تۇرلى سىمدار تارتۋ تەحنولوگياسىنا بايلانىستى) ءبىلىم قالاسى, «تسيفرلىق قالا», جاسىل قالا, ورنىقتى قالا, يننوۆاتسيالىق قالا. ەگەر وسى قاسيەتتەرىن ءبىرتۇتاس الىپ قاراساق, اقىلدى قالا شىعادى. ياعني وسى مۇمكىندىكتەر ارقىلى بارلىق تۇرعىندارعا قولايلى بارلىق بايلانىس قىزمەتى قولجەتىمدى ءارى وتە ءتيىمدى, جانعا جايلى جەر. زامان تالابىنا قاراي ينتەرنەت اقىسىز, بارلىق جەردە Wi-Fi تارتۋى اقىلدى قالاعا تەز جەتكىزەتىن جول.
بۇگىنگى كۇنى قالالىق ەلەكتر كولىگى, سۋدى قايتا وڭدەۋ جانە ت.ب. جۇيەلەرىن جاڭادان توسەپ, ىرگەتاسىن اقىلمەن قالاپ, قالا قۇرۋ ارەكەتتەرى ءجۇرىپ جاتىر. بۇل – قىتاي مەن سينگاپۋرداعى تيانتسزين ەكو-قالاسى (ونىڭ قۇرىلىسى ەكى مەملەكەتتىڭ بىرلەسكەن جوباسى) نەمەسە ءباا-دەگى ماسدار سياقتى جوبالار. الايدا ساراپشىلار ازىرگە ولاردىڭ ەشقايسىسىن ماقتاپ وتىرعان جوق. ولاردىڭ قۇرىلىسى باسەڭدەپ, قونىستانۋ قارقىنى جوسپارلانعاننان الدەقايدا ارتتا قالىپتى. جاڭادان تۇرعىزعاننان گورى, بايىرعى قالالاردى تولتىرىپ, سمارت تەحنولوگيالاردى جەتىلدىرۋ ءتيىمدى دەۋدە. بۇگىنگى تاڭدا ءارتۇرلى ەلدەردەگى بىرنەشە مەگاپوليستەردى وسىندا سىناقتان ءوتىپ, ەنگىزىلىپ جاتقان تەحنولوگيالاردىڭ ارقاسىندا اقىلدى دەپ جىكتەۋگە بولادى.
بۇل ماسەلەنىڭ ءبىر ۇشتىعى اقىلدى ادامدارعا دا بايلانىستى ەكەن. «اقىلدى» ادامدار دەگەنىمىز – جاڭالىقتارعا اشىق, جوعارى ءبىلىمدى, قالانىڭ قوعامدىق ومىرىنە بەلسەندى قاتىسۋشىلار.
جاڭا قالانىڭ جاقسى تۇرعىندارى عالامدىق يگىلىكتەردى اقىلمەن يگەرىپ, قولايىنا قاراي ۇستاپ, قايدا جۇرسە دە بايلانىستا بولۋى قاجەت. ەرتەمەن ۇيدەن شىققاندا قىزمەتىنە جەتكىزەتىن جولدىڭ ەڭ جىلدام جانە ەڭ جاقسى باعىتتارىن تاڭداپ الۋدى ءبىلۋى كەرەك. ارنايى باعدارلامامەن كوزدەگەن جەرىنە جاقىن جولىمەن تەز تابا ءبىلۋدى, دارىگەرگە الدىن الا جازىلىپ, بالانى مەكتەپكە, بالاباقشاسىنا تىركەۋدى تەز ۇيرەنۋى ءتيىس. ازىق-تۇلىكتى الدىرتقىڭىز كەلسە, كوممۋنالدىق تولەمدەردى تولەۋ دە ۇقىپتىلىقتى قاجەت ەتەدى. دەمەك, تۇرعىنداردىڭ دا جاڭا جاعدايعا ىقىلاسى مەن يكەمى بولماعاندا «اقىلدى» قالانىڭ قۋاتى تولىق پايدالانىلمايدى.
اقىلى اسقان قالالار
«اقىلدى» قالالاردىڭ تاجىريبەسىنە قاراپ, الدىڭعى ۇشتىكتىڭ دامۋ بارىسىن سارالاپ كورىنگەندە سينگاپۋر بارىنەن باسىپ وزىپ, وزدىگىنەن جۇرەتىن كولىكتەردى ىسكە قوسۋ ۇدەرىسىندە ەكەنىن بىلدىك.
بۇل ەلدە ءاۋ باستا باستى كۇشتى اقىلدى قالانىڭ نەگىزگى ەلەمەنتى – كولىك قوزعالىسىن قولعا الىپتى. ءارى قالا, ءارى مەملەكەتتىڭ كوشەلەرى كەپتەلىستەردى ازايتۋ ءۇشىن اقىلدى باعدارشامدارمەن جانە كولىك قوزعالىسىنىڭ تىعىزدىعىن ولشەيتىن جول سەنسورلارىمەن جابدىقتالعان. سينگاپۋر اۆتوتۇراققا قويىلعان كولىكتەردىڭ سانىن تىركەيتىن جانە قولدانباعان بوس ورىندار بار ەكەندىگى تۋرالى دەرەكتەردى جىبەرەتىن «اقىلدى» اۆتوتۇراقتار جەلىسىمەن تولىقتىرىلادى.
5 ملن استام حالىق بار بۇل ەلدىڭ كوشەلەرىندە كەپتەلىس بولمايدى. جانە «ۆيرتۋالدى» سينگاپۋر تۇجىرىمداماسى انىقتالىپ, ءتىپتى توتەنشە جاعدايدا قالانى قالاي ەۆاكۋاتسيالاۋدى دا جوسپارلاپ قويىپتى. مۇندا باسقان قادامىڭىزدى ساناپ تۇراتىن داتچيكتەر ءاربىر ۇيدە جوعارى جىلدامدىقتى ينتەرنەت بار, ءاربىر ەكى تۇرعىنعا ءۇش سمارتفوننان كەلەدى.
الەۋمەتتىك جاعىنان دا العا شىققان, مىسالى, قارت كىسىنىڭ ءۇيىنىڭ ەسىگىنە قويىلعان داتچيك ۇيدەگى ادامنىڭ قوزعالىسىن باقىلاپ تۇرادى, ەگەر ادام ءبىراز ۋاقىت قوزعالىسسىز قالسا, مەديتسينالىق جاردەم كورسەتۋ ءۇشىن دارىگەر شاقىرىپ نە تۋىستارىنا تەز حابار بەرەدى.
سينگاپۋر ۇكىمەتى سونىمەن قاتار سۋ شىعىندارىن وڭتايلاندىرۋعا جانە تۇششى سۋدى يمپورتتايتىن مالايزياعا تاۋەلدىلىكتى ازايتۋعا تىرىسۋدا. بۇل ءۇشىن ناقتى ۋاقىت رەجيمىندە ەلەكتر قۋاتىن, سۋدى جانە باسقا دا كورسەتكىشتەردى تۇتىنۋدى باقىلاي الاتىن سەنسورلارمەن جابدىقتالعان. مۇنىڭ ءبارى اقشا ەمەس, سونىمەن قاتار تابيعات قورلارىن ۇنەمدەۋگە ۇيرەتەدى.
بۇل تىزىمدە بارسەلونا دا بار ەكەن. وسى تىزىمدەگى باسقا قالالار سياقتى, بارسەلونا كەپتەلىستەردى باقىلاۋ ءۇشىن اقىلدى تۇراق پەن قوزعالىس جۇيەلەرىن پايدالانادى, بىراق قالا سونىمەن بىرگە كەرەمەت ەنەرگيا ۇنەمدەيدى. بارسەلونا كۇن ەنەرگياسىن بەلسەندى پايدالانادى. قالادا «اقىلدى» قوقىس جيناۋدىڭ جەتىلدىرىلگەن جۇيەسى ەنگىزىلدى: كونتەينەر تولعان كەزدە سيگنال بەرەتىن ۋلترادىبىستىق داتچيكتەرمەن جابدىقتالعان, بۇل قوقىس تاسيتىن كولىكتەرگە جانارمايدى جانە قالالىق قىزمەتتەردىڭ جۇمىس ۋاقىتىن ايتارلىقتاي ۇنەمدەۋگە مۇمكىندىك بەرەدى. سونداي-اق تۇرعىنداردىڭ كۇندەلىكتى ومىرىنە كومەكتەسەتىن بىرنەشە قوسىمشالار بار. ماسەلەن, سولاردىڭ ءبىرى ارقىلى ازاماتتار جولدارداعى شۇڭقىرلار مەن جارىق شامدارىنىڭ سىنۋى تۋرالى شاعىم تۇسىرە الادى. بۇل دەرەكتەردىڭ بارلىعى قالاعا بولاشاقتا كومەكتەسۋ ءۇشىن بەلگىلى ءبىر قۇرىلىمدارعا جىبەرىلەدى. لوندون حالقىنىڭ سانى بولجام بويىنشا الداعى ون جىلدا تاعى 1 ميلليون ادامعا ارتادى دەيدى. لوندون مەتروسى الەمدەگى ەڭ ۇلكەن مەترولاردىڭ ءبىرى بولىپ تابىلادى. ءوز سحەمالارىندا شاتاستىرماۋ ءۇشىن قالادا جولاۋشىلارعا ارنالعان بىرنەشە ونداعان قوسىمشالار مەن ونلاين قىزمەتتەر بار. ولار جەراستى جانە كوشە كولىگىنىڭ كۇردەلى سحەماسىن شارلاۋعا كومەكتەسەدى, ساپارلاردى ىڭعايلى جوسپارلاۋعا جانە پويىزدى جىبەرىپ الماۋعا كومەكتەسەدى.
سان-فرانتسيسكو ءارى ەڭ جاسىل, ءارى ەڭ اقىلدى قالالاردىڭ ءبىرى بولىپ سانالادى. زاڭناماعا سايكەس, قالاداعى سالىنىپ جاتقان عيماراتتاردىڭ توبەسىنىڭ 15 پايىزى كۇن باتارەيالارىنا ءبولىنۋى ءتيىس. قالا قالدىقتاردىڭ 100 پايىزىن قايتا وڭدەيدى. سونداي-اق قالادا ەلەكترلى كولىكتەردى قۋاتتاندىرۋ ينفراقۇرىلىمى قارقىندى دامۋدا.
قاراپ وتىرساڭىز, قاي باعىتتى السا دا «اقىلدى» قالالاردىڭ قاتارىنا قوسىلۋدا تاڭداۋ بار. ءبىزدىڭ استانادا وسىدان بىرنەشە جىل بۇرىن باستالعان ۇدەرىستىڭ ناتيجەسىن بۇگىندەرى كورىپ جاتىرمىز, ءالى دە قالا ءۇشىن باعىتىن ايقىنداپ, ءتيىمدى جاعىنا كۇش سالىپ, كوشتى تۇزەۋگە تولىق مۇمكىندىك بار. ونىڭ دامۋىن جەدەلدەتەتىن اقىلدى تۇرعىندارىمىز دا سول ءساتتى كۇندەردى اسىعا كۇتۋدە.
