اقىلى اۆتوتۇراقتىڭ ارتىقشىلىعى نەدە؟

بيىل نۇر-سۇلتان قالاسىندا 10 مىڭ اقىلى اۆتوتۇراق ىسكە قوسىلادى. دەنى سول جاعالاۋداعى قوناەۆ, دوستىق كوشەلەرى مەن وڭ جاعالاۋداعى كەنەسارى, بەيبىتشىلىك, سەيفۋللين, جەلتوقسان, جەڭىس كوشەلەرىندە بولاتىن بۇل اقىلى اۆتوتۇراقتار كولىكتەردىڭ جول بويىندا بەي-بەرەكەت قويىلۋىنىڭ الدىن الىپ, «نۇرجول» جەلەكجولىن جاياۋ جۇرگىنشىلەر ءۇشىن قاۋىپسىز ەتۋگە سەپتىگىن تيگىزەدى.

ەلوردادا 2018 جىلى 15 قاڭتاردان باس­تاپ اقىلى اۆتو­تۇراقتار ىسكە قوسىلدى. سودان بەرى جارتى ميلليوننان استام جۇرگىزۋشى پايدالانىپ, قالا بيۋدجەتىنە 20 ملن تەڭگە مولشەرىندە كىرىس كىرگەن. تۇراق ەرەجەسىن بۇزعانى ءۇشىن تولەنگەن ايىپپۇلدان تۇسكەن قارجى دا از ەمەس.
الايدا باس قالادا اقىلى اۆتوتۇراقتار پايدا بولعانىنا ءبىر جىلدان اسسا دا, تۇرعىنداردىڭ ونى پايدالانۋ مولشەرى ءالى دە تومەن. اتاپ ايتقاندا, قازىرگى ۋاقىتقا دەيىن اقىلى تۇراقتى پايدالاناتىنداردىڭ كورسەتكىشى بارلىق جۇرگىزۋشىلەردىڭ 15 پايىزىنا جەتكەن. كورسەتكىشتىڭ مۇنداي تومەن بولۋىنداعى باس­تى سەبەپ قالا تۇرعىندارى مەن قوناقتارىندا اقىلى تۇراقتاردى پايدالانۋ مادەنيەتى مەن اقىلى اۆتوتۇراققا بولعان تانىمىنىڭ تومەندىگى دەپ ايتۋعا بولادى. سونىمەن قاتار, پاركومات ارقىلى اقشا تولەۋدى اۋرە كورەتىن تۇرعىندار دا جوق ەمەس.
شەتەلمەن جانە بۇگىنگى نارىق باعاسىمەن سالىستىرعاندا ەلورداداعى اقىلى اۆتوتۇراقتاردىڭ باعاسى تىم قىمبات تا ەمەس. ساعاتىنا – 100 تەڭگە. دەي تۇرعانمەن بۇل باعا كولىكتى ءبىر ورىنعا قويسا, ءبىر كۇن قوزعامايتىن ادەت قالىپتاستىرعان جۇرگىنشىلەر ءۇشىن ءتيىمسىز ەكەنى شىندىق. وسى ماسەلەلەرگە بايلانىستى باس قالادا كولىك جۇرگىزۋشىلەرىنە تيىمدىلىك جاساۋ ماقساتىندا ابونەمەنتتەر ۇسىنۋ جوباسى دا ويلاستىرىلىپ جاتىر. بولاشاقتا شەتەلدىڭ وزىق تاجىريبەلەرىن پايدالانىپ, اقىلى اۆتوتۇراقتاردىڭ تولەمىن تولەۋدىڭ ەڭ وڭاي, ەڭ قولايلى جولدارى دا ۇسىنىلۋى مۇمكىن.

تيىمدىلىگى قانداي؟

الەمدە اقىلى اۆتوتۇراقتىڭ قولدانىسقا ەنگەنىنە 80 جىلداي بولعان ەكەن. ەڭ الدىمەن اقش-تان باستالعان بۇل ءۇردىس الەم ەلدەرىندە وتە تەز قالىپتاستى. سەبەبى بۇل كولىك جۇرگىزۋشىلەرىنىڭ كولىك قوياتىن ورىن تاپپاي, ۋاقىتىن ىسىراپ قىلۋىنىڭ الدىن السا, ەكىنشى جاعىنان, كولىكتى بەي-بەرەكەت قوياتىن جۇرگىزۋشىلەردى بارىنشا تارتىپكە شاقىرادى.
ال ءىرى قالالار ءۇشىن تومەندەگىدەي 3 ۇلكەن تيىمدىلىگىن اتاۋعا بولادى:

جول كەپتەلىسىن ازايتادى

قالا تۇرعىندارىنىڭ تۇرمىس-تىرشىلىگىنىڭ جوعارىلاۋىنا ساي, وتباسى سايىن جەڭىل ماشينا جالپىلاستى. كەيبىر وتباسىلاردا 2-3 كولىكتەن بار. كولىكتىڭ كۇرت كوبەيۋى قالاداعى كولىك قوزعالىسى اعىنىن ارت­تىر­دى دا, كەپتەلىس ماسەلەسى كەلەلى تاقىرىپقا اينالدى. سونىمەن, دامىعان ەلدەر جولداردى كەڭەيتۋ, قوسقابات كوپىرلى جولدار جاساۋ, بىرجاقتى قوزعالىس ورناتۋ سياقتى تۇزىمدەرمەن قاتار, قالا ورتالىقتارىندا, ساۋدا ورتالىقتارىنىڭ توڭىرەگىندەگى اۆتوتۇراقتاردا اقى الۋ ءتۇزىمىن اتقاردى. بۇل ءادىس تە ماشينا اعىنىن ازايتىپ, قالا ورتالىعىنىڭ قىسىمىن سەيىلتۋگە ۇلكەن سەپتىگىن تيگىزدى.

الەۋمەتتىك ءتارتىپتى كۇشەيتەدى

ءداستۇرلى كولىك تۇراعى تۇرعىندار ءۇشىن پايدالى بولعانىمەن, تۇراقتىڭ تازالىعىن, ءتارتىبىن ساقتاۋ تۇرعىسىنان كەمشىلىگى كوپ. ال اۆتوتۇراق ءۇشىن الىنعان تولەمدەر قالاداعى اۆتوتۇراقتاردى كوبەيتۋ, قۋاتىن ارتتىرۋ سياقتى ينفراقۇرىلىمداردى كەمەلدەندىرۋگە جۇمسالادى.

قالا كىرىسىن كوبەيتەدى

پايدالانۋ جيىلىگى تۇرعىسىنان العاندا, تەگىن تۇراقتاردىڭ اينالىسى وتە اقىرىن. ياعني كولىك يەلەرى ءوز قالتاسىنان شىعىن شىقپاعاننان كەيىن تەگىن تۇراققا قويعان كولىگىن قوزعاۋعا اسىقپايدى دا, تۇراقتىڭ پايدالانۋ جيىلىگىن تومەندەتەدى. ال اقىلى تۇراقتار جۇرگىنشىلەردىڭ اقىلى اۆتوتۇراقتان پايدالانۋ اينالىمىن ارتتىرىپ قانا قويماي, قالا بيۋدجەتىنە دە ۇلكەن سۇيەۋ.

شەتەلدە قالاي؟

جاپونيادا:
اقىلى اۆتوتۇراقتار 15 مينۋت بويىنشا اقى الاتىن توكيودا الدىن الا تولەنگەن كارتالار مەن ايلىق بيلەتتەردى پايدالانسا, ماشينا قويۋ اقىسىن تولەگەندە جەڭىلدىك جاسالادى. ونىڭ ۇستىنە, كۇندىزگى جانە تۇنگى اقىدا ايىرماشىلىق بار. كۇندىز (تاڭعى 8-دەن 22-گە دە­يىن) اقىلى اۆتوتۇراقتاردا 100 جاپون يەنىنە 15 مينۋت ماشينا قويۋعا بولسا, تۇندە بۇل اقشاعا ءبىر ساعات توقتاۋعا بولادى. جاپونيادا ۋاقىتقا قاتتى قۇرمەت ەتەدى. سوسىن دا كوپ ورىنداردا 15 مينۋت بويىنشا اقى الادى. بۇل كولىك يەسىنىڭ جۇمىستى تەز بىتىرۋىنە تۇرتكى بولىپ قانا قويماي, اۆتوتۇراق اينالىسىن تەزدەتىپ, ءبىر ورىندى كوپ ادامنىڭ پايدالانۋىنا مۇمكىندىك تۋدىرادى. جاپونيادا جول شەتىنە بەتالدى كولىك قويۋدىڭ الدىن الۋ ءۇشىن كوپىرلەردىڭ استىنا اۆتوتۇراقتار سالعان. بۇل ارادا كولىكپەن جارتى ساعات تەگىن توقتاۋعا بولادى.

اقش-تا:
نيۋ-يوركتە ماشينا قويۋ ورنىنا ينتەرنەت ارقىلى الدىن الا تاپسىرىس بەرۋگە بولادى. قالاداعى ارقانداي اۆتوتۇراقتىڭ مەكەنجايى, باعاسى جانە قانشا ورىن – بارلىعىن ينتەرنەت ارقىلى بىلۋگە بولادى. جۇرگىنشىلەر جولعا شىعۋدان بۇرىن باعاسى لايىقتى, جۇمىس بىتىرەتىن ورنىنا جاقىن ماڭداعى اۆتوتۇراقتى تاڭداعاننان كەيىن ۋاقىتىن بەلگىلەپ قويا­دى دا, بارعان كەزدە ەش ويلانباستان كولىگىن قالدىرىپ كەتەدى. بۇل قالادا اۆتوتۇراق اقىسىن تولەپ بولعان سوڭ, بەس مينۋت ىشىندە ورىندى بوساتىپ, كەتىپ بولۋى شارت, ەگەر ۋاقىتتى سوزىپ, ءجۇرىپ السا, وندا ايىپپۇل تولەيدى. نيۋ-يوركتە مۇمكىن بار قالا ورتالىعىنا كولىك ايداپ بارماۋعا تىرىسادى, سەبەبى قالا ورتالىعىندا اۆتوتۇراق اقىسى وتە قىمبات. سوسىن دا قالا تۇرعىندارى قالا ورتالىعىنا الەۋمەتتىك كولىكپەن بارۋعا ادەتتەنگەن.

ۇلىبريتانيادا:
لوندوندا اۆتوتۇراق اقىسى SMS ارقىلى تولەنەدى. لوندوندا كولىك تۇراق اقىسى جوعارى, اسىرەسە قالا ورتالىعىندا زاردەن قىمبات. بىراق لوندوندا گۇلدەنگەن اۋماقتار مەن تۇرعىندار تۇراعى ماڭىنداعى اۆتوتۇراقتاردىڭ باعاسى قىمبات. سوسىن دا كولىك يەلەرى ءوزى تۇراتىن ماڭنان اۆتوكولىك ورنىن ۇزاق ۋاقىتقا جالعا الادى, ونىڭ جىلدىق اقىسى – 100 فۋنت ستەرلينگ. 2008 جىلدان باستاپ ۇلىبريتانيا اۆتوتۇراق قىزمەتى تەلەفون جەلىسىن ىسكە قوس­تى. كولىك يەلەرى تەلەفونمەن جانە SMS ارقىلى تۇراق اقىسىن تولەيدى.

قىتايدا:
بەيجىڭدە جەكە كولىكپەن ءجۇرۋ دە, ونى قويۋ دا قيىن. جولداعى كەپتەلىستىڭ كوپتىگىنەن كۇن بۇرىن جولعا شىقپاساڭىز, كوزەۋلى جەرگە ۋاقىتىندا جەتە المايسىز. كەپتەلىستى ازايتۋ ءۇشىن بەيجىڭ قالا ورتالىعىنداعى اۆتوتۇراقتاردىڭ اقى الۋ ولشەمىن جوعارىلاتتى. قىتايدا اۋەجاي, قالا ورتالىعى سياقتى كولىك شوعىرى كوپ ورىنداردا اۆتوتۇراق اقىسى وتە قىمبات. ساعاتى 6 يۋاننان (330 تەڭگە) باستالاتىن بۇل ورىنداردا بىرەر تاۋلىك ماشينا قويىپ, 150 مىڭ تەڭگە اقشا تولەگەندەر دە بار. قىتايدا اۆتوكولىك قويۋ­عا بولاتىن ورىنداردىڭ ءبارى اقىلى. قالا بيۋدجەتىن مولايتۋ ءۇشىن اقىلى اۆتوتۇراقتاردى مولايتىپ, ونى جەكە سەكتورعا دا بەرەدى. ولار تۇسكەن پايدانىڭ ءبىر بولىگىن ۇكىمەتكە تاپسىرىپ, ءبىر بولىگىن وزدەرى الادى. قىتاي سوڭعى كەزدەرى ءىرى قالالاردا كولىك كەپتەلىسىن ازايتۋ جانە قالا تازالىعىن قورعاۋ ءۇشىن اۆتوكولىكتەردى تاق, جۇپ نومىرلەر بويىنشا جۇرگىزۋ ءتۇزىمىن اتقارا باستادى. ماسەلەن, كولىك ءنومىرىنىڭ سوڭى جۇپ بولسا – اپتانىڭ جۇپ كۇندەرى, تاق بولسا – تەك تاق كۇندەرى عانا جۇرەدى. بۇل ءتۇزىمنىڭ وزىندىك ءرولى كورنەكتى بولعانىمەن, كەپتەلىس ماسەلەسىن تۇبەگەيلى شەشە العان جوق. سوسىن دا قىتايدىڭ ءىرى قالالارىندا جەڭىل ماشينا ساتىپ الۋ وڭاي, كولىك ءنومىرىن الۋ كۇن سايىن قيىنداپ بارادى.

P.S.  اقىلى اۆتوتۇراقتاردى كوبەيتۋ تۇرعىنداردىڭ قالتاسىنا سالماق سالعانىمەن, قالانىڭ دامۋىنا, كولىك قوزعالىسىنىڭ رەتتەلۋىنە وڭ سەرپىن بەرەدى. ەڭ ماڭىزدىسى, قالا قازىناسىنا سۇيەۋ بولىپ قانا قويماي, اقىلى اۆتوتۇراقتاردىڭ قىزمەت وتەۋ ساپاسىن جوعارىلاتادى. سوندىقتان بۇعان «ۇكىمەتتىڭ حالىقتان ەبىن تاۋىپ اقشا الاتىن ءتاسىلى» دەپ كەرى تولعاماي, ءىرى قالالاردىڭ ءۇردىسى رەتىندە قاراعان دۇرىس.