جاقىن كۇندەرى قالادا اقىلى كولىك قوياتىن ورىندار سانى كۇرت ارتپاق. بۇل كىمگە ءتيىمدى: جەرگىلىكتى بيۋدجەتكە مە, قىزمەت كورسەتۋشى كومپانياعا ما, جوق الدە اۆتوجۇرگىزۋشىلەرگە مە؟
قالا اكىمدىگى مەن «پاركوۆوچنوە پروسترانستۆو استانى» جشس اراسىنداعى مەموراندۋمعا سايكەس, جىل اياعىنا دەيىن قالا ىشىندە كولىك قوياتىن ورىنداردىڭ سانىن 10 مىڭعا جەتكىزۋ جوسپارلانعان. قازىرگى كۇنى قولدانىستاعى اقىلى ۋاقىتشا اۆتوتۇراقتاردىڭ قىزمەت اياسىن كەڭەيتىپ, جاڭادان ورىندار اشۋ ماسەلەسى تۋىنداپ وتىر. وسىعان وراي, سول جاعالاۋدا – سىعاناق, سارايشىق كوشەلەرىندە, ماڭگىلىك ەل, تۇران داڭعىلدارىندا, ال وڭ جاعالاۋدا رەسپۋبليكا, سارىارقا, بوگەنباي باتىر داڭعىلدارى جانە جاعالاۋ شاعىن اۋدانىندا اقىلى كولىك قوياتىن ورىندار پايدا بولادى دەپ جوسپارلانىپ وتىر.
اتالعان اۋدانداردا جەرگىلىكتى اتقارۋشى ورگاندار, ءتۇرلى قىزمەت كورسەتۋ كاسىپورىندارى كوپ, سوندىقتان مۇندا قاتىنايتىن اۆتوكولىكتەر ءنوپىرى قالىڭ. قۇزىرلى مەكەمەلەردىڭ شاعىن الاڭدارىنا كولىك قاپتاعاندا, ءتىپتى ينە شانشار جەر تابۋ ماشاقاتقا اينالادى. سوسىن جۇمىسپەن جۇرگەن جۇرت كولىگىن قوياتىن قالتارىس ىزدەپ اۋرە-سارساڭعا تۇسەدى. ال زاڭدى تۇردە اقىلى كولىك قوياتىن ورىندار جاسالسا, بۇل پروبلەما تۇبەگەيلى جويىلىپ كەتپەسە دە, ايتارلىقتاي وڭالار ەدى. سوندا جۇرگىزۋشى قاۋىمى ءبىر ۋايىمنان قۇتىلادى. ايتپەسە, كەيبىرەۋلەر تەمىر تۇلپارىن بايلايتىن «كەرمە»
تاپپاي, ونى رۇقسات ەتىلمەگەن جەرلەرگە قالدىرادى. بۇل – جاياۋ جۇرگىنشىلەردىڭ ەركىن ءجۇرىپ-تۇرۋىنا كەدەرگى. ايتپەسە, جول ينسپەكتسياسىنىڭ قۇرىعىنا ىلىگىپ, ايىپپۇل تولەپ, باسى شاتىلىپ جاتادى.
قالادا اقىلى كولىك ورىندارىنىڭ كوپتەپ پايدا بولۋى قوزعالىس ءنوپىرىن رەتتەۋگە, كوشە-جول تورابىنىڭ جۇكتەمەسىن جەڭىلدەتۋگە جاعىمدى اسەر ەتەتىنى ءسوزسىز. بۇل – ماسەلەنىڭ ءبىر جاعى عانا. ال ول نارىققا قاتىسۋشى تاراپتاردىڭ قارجىلىق جاعدايىنا قالاي اسەر ەتەدى؟ جۇرگىزۋشىنىڭ قالتاسىن قانشالىقتى قاعادى؟ قالا بيۋدجەتى ءۇشىن ونىڭ ەكونوميكالىق ناتيجەسى قانداي بولماق؟
– بىردەن ايتا كەتەيىن, اكىمدىك اتالمىش جوبا ارقىلى جۇرگىزۋشىلەردىڭ قالتاسىن قاعىپ الايىن دەپ وتىرعان جوق. ارينە, قارجى قۇيىلعان كەز كەلگەن ءىستىڭ قايتارىمى, ەكونوميكالىق ناتيجەسى بولۋى ءتيىس, بىراق بۇل جاعدايدا ول ەڭ ماڭىزدى ماسەلە ەمەس. ەگەر اكىمدىك و باستا باسقارۋشى كومپانيانىڭ الدىنا وسىنشا قارجى تابۋى ءتيىس دەگەن مىندەت قويسا, وندا ءتۇرلى قۇرالداردى, اتاپ ايتقاندا, سارالانعان تاريفتەردى قولدانار ەدىك, – دەدى «پاركوۆوچنايا پروسترانستۆو استانى» جشس باسشىسى شىڭعىس دوسىباەۆ. – ياعني تەك ءتاريفتى رەتتەۋ ارقىلى عانا كولىك اينالىمىنا قول جەتكىزۋگە بولاتىن ايماقتار بار. قوزعالىس اعىسى تولاسسىز جۇرەتىن اۋدانداردا كولىك قوياتىن ورىنداردى اشۋ, ەڭ قۇرىعاندا ۋاقىتشا تۇراقتار ۇيىمداستىرۋ ءتيىمدى.
بۇگىندە كولىك تۇراعىنىڭ قىزمەتىن پايدالانۋشىلاردىڭ تەك 15 پايىزى عانا ونىڭ اقىسىن تۇراقتى تولەپ تۇرادى. «بۇل كورسەتكىشتىڭ ءتومەندىگى اۆتوسۇيەر قاۋىم اراسىندا اقى تولەۋ مادەنيەتىنىڭ ءالى قالىپتاسىپ بولماعانىن بىلدىرسە كەرەك» دەيدى كاسىپكەر. البەتتە, مۇنداي كەلەڭسىزدىكتەر ۋاقىت وتە دۇرىستالاتىنى ءسوزسىز. ال كولىك قوياتىن ورىنداردىڭ كوپتەپ اشىلۋى وسى مادەنيەتتى قالىپتاستىرۋعا ازدى-كوپتى ىقپال ەتە تۇسەرى انىق.
ەلوردادا دا كولىكتەر ۇدايى شوعىرلانىپ قالاتىن جەرلەر از ەمەس. ەگەر قالا كوپ قارجى تابۋعا مۇددەلى بولسا, ول جەرلەرگە ساعاتىنا 500 تەڭگەدەن تاريف بەلگىلەپ تاستار ەدى. بىراق قالالىق اكىمدىك, كەرىسىنشە, بارلىق تۇرعىندارعا ارنالعان جانە ساعاتىنا 100 تەڭگە بولاتىن تۇراقتى ءتاريفتى بەكىتتى. قازاقستاننىڭ جاعدايىندا ول قىمباتشىلىق ەتپەيدى. ونىڭ ۇستىنە تولەم بويىنشا جەڭىلدىكتەر بەرىلەتىن ازاماتتار ساناتى بار. سوندىقتان اكىمدىك ءبىرىنشى كەزەكتە كولىك قوياتىن ورىنداردىڭ اينالىمىن, جەكە اۆتوقۇرالدار اعىستارىنىڭ ازايۋىن, قوعامدىق كولىكتى پايدالانۋعا ىنتالاندىرۋدى شەشۋگە كوڭىل بولەدى.
«قازىرگى كەزدە كولىك ورىندارىنان تۇسەتىن پايدا قوماقتى ەمەس. ويتكەنى بۇل جۇيە ازىرشە تولىققاندى جۇمىس ىستەپ كەتكەن جوق, ءالى جەتىلدىرۋ ۇستىندە. ناقتى تسيفردى جوبا تولىقتاي ىسكە قوسىلعاندا, استانادا 10 مىڭ كولىك قويۋ ورىندارى جۇمىس ىستەپ تۇرعاندا ايتۋعا بولادى. قازىر ءبىزدىڭ كومپانيا ايىنا 1,5 ملن تەڭگە وندىرەدى» دەدى «پاركوۆوچنوە پروسترانستۆو استانى» جشس باسشىسى.
تاعى ءبىر باسا ايتا كەتەتىن جاعداي, اتالعان جوبا مەملەكەتتىك-جەكەمەنشىك كاسىپورىن نەگىزىندە قۇرىلعانىمەن, وعان مەملەكەت قارجىسى قۇيىلمادى. ول تولىقتاي ينۆەستيتسيالىق قاراجات ارقىلى جۇزەگە اسىرىلادى. جوبانىڭ جۇمىسىنا جەكە ينۆەستور, ياعني جەكە ارىپتەس جاۋاپتى.
مەملەكەت 20 جىل بويى جەكە ارىپتەسكە ءبىر تيىن دا تولەمەيدى. ياعني بيۋدجەتكە ەشقانداي سالماق تۇسپەيدى.
جوبانىڭ قۇنى كەلىسىمشارت بويىنشا 1,8 ملرد تەڭگەنى قۇرايدى. قازىرگى كۇنى ونىڭ 800 ملن تەڭگەسى اينالىمعا جىبەرىلدى. ەگەر باسقارۋشى كومپانيامەن اراداعى كەلىسىمشارت مەرزىمى اياقتالعان بولسا, بۇل جوبا تولىقتاي قالانىڭ يەلىگىنە كوشەدى.
قۋانتارلىعى, قالالىق اكىمدىك قاندايدا ءبىر جاڭاشىلدىق جاساسا دا, الدىمەن ونىڭ حالىققا قالاي اسەر ەتەتىنىن تالداپ-تارازىلاپ الىپ, ىسكە ءبىر-اق كىرىسەدى. ونداي باستامالاردىڭ قاي-قايسى دا قالا تۇرعىندارىنىڭ حال-احۋالىن ارتتىرۋعا, ءومىر ءسۇرۋ جاعدايلارىن جاقسارتۋعا باعىتتالعان. ءماسەلەن, قازىر كولىك قوياتىن ورىندارعا ابونەمەنتتىك تولەم جۇيەسىن ەنگىزۋ جوباسى ازىرلەنىپ جاتىر. ونى قولدانۋ وتە قولايلى – ادامنىڭ ۋاقىتى مەن اقشاسىن ۇنەمدەيدى.
داۋلەت اساۋوۆ
