بۇگىن ارحيۆ دەرەكتەرى مەن فوتوسۋرەتتەردى سالىستىرا وتىرىپ, ەلوردادا العاشقى سالىنعان مەشىت تاريحىن باياندايمىز.
اقمولاداعى العاشقى («ەسكى مەشىت», «ءبىرىنشى مەشىت», «اعاش مەشىت» دەگەن اتاۋلارى بار) مەشىتتىڭ قۇرىلىسى اعا سۇلتان قوڭىرقۇلجا قۇدايمەنديننىڭ قاراجاتىنا 1838 جىلى اقمولا بەكىنىسىنىڭ ىرگەسىنەن بوي كوتەرەدى. مەشىتتىڭ جانىنان 1842 جىلى دىنگە سەنۋشىلەردىڭ قولداۋىمەن ءدىني وقۋ ورنى اشىلادى, شاعاتاي (تاتار), اراب تىلدەرىندە جازۋ,
وقۋدى ۇيرەتەدى, قاجەتتى وقۋلىقتار مەن كىتاپتاردى اتا-انالارى مەن تۋىسقاندارى قامتاماسىز ەتىپ تۇرادى. 1843 جىلى جەرگىلىكتى مۇسىلمان بالالاردى وقىتاتىن بۋرابي مولدا ءۇشىن كىشىگىرىم ءۇي
سالىنادى.
قالاعا كەزەكتى كەرۋەن كەلگەندە مەشىتتە قايىرىمدىلىق اس بەرۋ راسىمدەرى ۇيىمداستىرىلادى. «اعاش مەشىت» الىس-جاقىن اۋىلداردان دۇعا وقۋ ءۇشىن مۇسىلماندار جينالاتىن ورىنعا, اقمولانىڭ كورنەكتى عيماراتىنا اينالادى. ۋاقىت وتە كەلە قالا ماڭىنا ساۋداگەرلەر, قولونەرشىلەر جانە سىرتتان كەلگەندەر قونىستانا باستايدى. مەشىت تۇرعان جەر قالا اۋماعىنا كىرەدى, مەشىت (مەچەتنايا) كوشەسى پايدا بولادى. وكىنىشكە قاراي, بۇل مەشىت 1920 جىلى ورتەنىپ كەتەدى. سول ورىنعا كۇيدىرىلگەن قىزىل كىرپىشتەن قوسشىعۇلوۆتار باستاعان اۋقاتتى ادامداردىڭ, دىنگە سەنۋشىلەردىڭ قارجىسىنا مەشىت قايتا تۇرعىزىلادى. حالىق اراسىندا «تاس مەشىت» نەمەسە تۇسىنە بايلانىستى «قىزىل مەشىت» دەپ اتالادى. مەشىتتىڭ يمامى جابىلعانعا دەيىن – ابدراحيم يسماگيلوۆ, ازان شاقىرۋشى – ماحمۋد شارافۋتدينوۆيچ بايبەكوۆ (1865-1942) بولدى.
قازواك-ءنىڭ 1930 جىلعى 20 ناۋرىزداعى №43 قاۋلىسىمەن №1 مۇسىلمان مەشىتى جابىلىپ, مەشىت عيماراتى تاريحي-ولكەتانۋ مۋزەيىنە پايدالانۋعا بەرىلدى. 
«وكتيابر رەۆوليۋتسياسىنىڭ 3 جىلدىق مەرەكەسىنە وراي اقمولا قالاسىنداعى كوشەلەر مەن الاڭداردىڭ اتاۋىن وزگەرتۋ تۋرالى جوبا 1920 جىلى 16 قاراشاداعى اقمولا قالالىق اتقارۋ كوميتەتىنىڭ وتىرىسى №70 حاتتاماسىمەن (7 پۋنكت) بەكىتىلەدى. مەشىت كوشەسى – ۆاحيتوۆ كوشەسىنە (جوبادا سولاي), ودان بەرەگوۆوي كوشەسىنە, ال 1944 جىلعى 11 قىركۇيەكتەگى اقمولا قالالىق كەڭەسى اتقارۋ كوميتەتىنىڭ №22/1 شەشىمىمەن قازاقتىڭ حالىق باتىرى امانگەلدى يمانوۆ كوشەسى بولىپ اتالدى. تاريحي-ولكەتانۋ مۋزەيى 1940 جىلى كونستانتين-ەلەنا شىركەۋىنە كوشىرىلەدى, مۋزەيدىڭ ورنىنا «كازپيۆو» زاۆودى ورنالاستىرىلادى. 1970 جىلدارى مەشىت عيماراتىن الىپ تاستاپ, ونىڭ ورنىنا كوپپاتەرلى ءۇي سالىندى.
بيىل, ياعني 22 ماۋسىمدا قوڭىرقۇلجا قۇدايمەنديننىڭ (1794-1865) قاراجاتىنا اقمولا قالاسىندا سالىنعان تۇڭعىش مەشىتتىڭ ورنىنداعى ءۇيدىڭ (نۇر-سۇلتان قالاسى, ا.يمانوۆ كوشەسى, 2-ءۇي) قاسبەتىنە مەموريالدىق تاقتا ورناتىلدى.
دايىنداعان
عازيزا يساحان,
نۇر-سۇلتان قالاسىمەملەكەتتىك
ءارحيۆى عىلىمي-زەرتتەۋ ءبولىمىنىڭ باسشىسى
