اسحات ماەميروۆ, «قازاقكونتسەرت» مەملەكەتتىك كونتسەرتتىك ۇيىمىنىڭ ديرەكتورى: ۇلتتىڭ مادەني مۇراسىن ۇلىقتايمىز
الپىس جىلعا جۋىق تاريحى بار, قازاقتىڭ ءان-كۇي جانە بي ونەرىنىڭ نەبىر مايتالماندارى باستاۋىندا تۇرعان «قازاقكونتسەرت» بىرلەستىگى استانا تورىندە مەملەكەتتىك كونتسەرتتىك ۇيىم بولىپ قايتا قۇرىلعاندا وقىرماندارىمىزدى ونىڭ تىنىس-تىرشىلىگىمەن تانىستىرعانبىز. ونەر ۇجىمىنىڭ باستى ماقساتى – تامىرىن تەرەڭنەن تارتاتىن مۋزىكالىق ءداستۇردى ساقتاۋ, ونى دامىتۋ, قازاقستاندىق ونەردىڭ وزىق جەتىستىكتەرىن ناسيحاتتاۋ, جاس دارىندارعا قولداۋ كورسەتۋ. ونىڭ ءوزى مەملەكەت باسشىسىنىڭ «بولاشاققا باعدار: رۋحاني جاڭعىرۋ» باعدارلامالىق ماقالاسى ايقىنداعان مىندەتتەرمەن قابىسىپ جاتىر. وسى ورايدا كونتسەرتتىك ۇيىمنىڭ ديرەكتورى, قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى, ونەرتانۋ بويىنشا PhD دوكتورى اسحات ماەميروۆپەن الداعى جۇمىس باعىتى جانە ونەردىڭ وزەكتى ماسەلەلەرى جونىندە سۇحباتتاستىق.
ميۋزيكلدى مەملەكەت قولداماسا, ساحناعا شىعارۋ قيىنداۋ
– «قازاقكونتسەرت» ۇيىمى بىرنەشە ۇجىمنىڭ باسىن قوسىپ وتىرعانىن بىلەمىز. الدىمەن وسى ۇجىمدار تۋرالى, شىعارماشىلىق جوسپار جايلى اڭگىمە وربىتسەڭىز.
– ۇيىم قۇرامىنداعى نەگىزگى ۇجىمدار: «سوليستەر اكادەمياسى» سيمفونيالىق وركەسترى, ونىڭ كوركەمدىك جەتەكشىسى – قازاقستاننىڭ ەڭبەك ەرى ايمان مۇساقوجاەۆا; «Astana Musical» تەاترىنىڭ كوركەمدىك جەتەكشىسى – ءوزىممىن. قازىر بىزدە «استانا سازى» جانە «نوماد» اتالاتىن ەتنو-فولكلورلىق توپتار جۇمىس ىستەپ جاتىر. سونىمەن قاتار, جيىرماعا جۋىق ءارتىسىمىز الماتى قالاسىنداعى فيليالدا ەڭبەكتەنۋدە.
فيليال ديرەكتورى – قازاقستاننىڭ حالىق ءارتيسى التىنبەك قورازباەۆ. ال استانادا ديماش قۇدايبەرگەن باستاعان سوليستەرىمىز بار. ولاردىڭ سانى كوپ ەمەس, ءتورت-بەس ادام. اتاپ ايتساق, كورنەكتى كۇيشى-كومپوزيتور سەكەن تۇرىسبەك, ەرلان رىسقالي, الماس كىشكەنباەۆ جانە ادام اتتى ءانشى. نەگىزگى سوليستەرىمىز – الماتىدا.
وتكەندە ولار باتىس قازاقستان, اتىراۋ وبلىستارىن ارالاپ قايتتى. حالىقتىڭ ىقىلاسى ەرەكشە بولدى. كۇنىنە ەكى-ءۇش رەتتەن بەرىلگەن كونتسەرتتەردىڭ ءبارى انشلاگپەن ءوتتى. ارتىستەرىمىز اۋداندارعا, ەلدى مەكەندەرگە باردى. بۇل – وتە كەرەك دۇنيە. سەبەبى «قازاقكونتسەرتتىڭ» ءاۋ باستاعى ميسسياسى تەك قانا ەلىمىزدىڭ باستى قالالارى عانا ەمەس, ايماقتاعى جۇرتشىلىققا رۋحاني ءنار سىيلاۋ.
ونىڭ سىرتىندا مەملەكەتىمىزدىڭ مادەنيەتىن شەت ەلدەرگە دارىپتەۋ. ءدال قازىرگى ۋاقىتتا «سوليستەر اكادەمياسى» سيمفونيالىق وركەسترى يتاليا مەملەكەتىندە گاسترولدىك ساپاردا ءجۇر. ۇجىم سول ەلدىڭ قالالارىن 15 كۇندەي ارالاپ, يتاليالىقتارعا قازاقستاندىق كومپوزيتورلاردىڭ شىعارمالارىن تانىستىرادى. بۇل ەلباسىمىزدىڭ باعدارلامالىق ماقالاسىنداعى «جاھانداعى زاماناۋي قازاقستاندىق مادەنيەت» جوباسى اياسىندا جۇزەگە اسادى.
تىۆا ەلىندە بيىل ەكىنشى مارتە تۇركىتىلدەس مەملەكەتتەردىڭ ەتنو-فولكلورلىق مۋزىكا فەستيۆالى وتەدى. وعان ءبىزدىڭ ەلىمىزدىڭ اتىنان «نوماد» توبى قاتىسىپ جاتىر.
– «Astana Musical» تەاترىنىڭ تۇساۋكەسەر قويىلىمى – «دوستار سەرتى» ميۋزيكلىن تاماشالاعانىمىز بار. ءوز باسىم ءساتتى شىقتى دەپ ايتا الامىن. جۋىردا الەمگە تانىمال فرانتسيا كومپوزيتورى جەرار پرەسگۋرۆيكتىڭ «رومەو مەن دجۋلەتتا» قويىلىمىن ساحنالادىڭىز. وسىعان تولىعىراق توقتالساڭىز.
– الدىمەن مىنانى ايتۋ كەرەك: كەز كەلگەن ميۋزيكلدى مەملەكەت قولداماسا, ساحناعا شىعارۋ قيىنداۋ. سەبەبى ونىڭ كيىمى, دەكوراتسياسى, 3D, گالوگرافيالىق سۋرەتتەرى, اندەردى وڭدەۋ, مۋزىكالىق شىعارمالاردى وركەسترگە ءتۇسىرۋ, اۆتورلىق قۇقىققا ءبىر رەتتىك ليتسەنزيا ساتىپ الۋ قىرۋار قارجىنى تالاپ ەتەدى.
قالانىڭ بيۋدجەتىنە عانا قاراپ وتىرعان تەاترلار بۇعان قول جەتكىزە المايدى, ويتكەنى بەلگىلى ءبىر ليميت بار. ال قازاقستان رەسپۋبليكاسى مادەنيەت جانە سپورت مينيسترلىگى «ەكسپو-2017» حالىقارالىق مامانداندىرىلعان كورمە شەڭبەرىندە ءبىزدىڭ ەكى ميۋزيكلىمىزدى ارنايى قارجىلاندىرىپ وتىر.
ونىڭ العاشقىسى – «رومەو مەن دجۋلەتتانى» قويدىق. ول حالىقتىڭ ىستىق ىقىلاسىنا يە بولدى. ءبىر جارىم ايدا بۇل ميۋزيكلدى 30 رەت كورسەتتىك. تامىز ايىنىڭ ورتاسىندا وسى ميۋزيكل كورەرمەندەرگە قايتادان جول تارتايىن دەپ وتىر.
ميۋزيكلدى قازاق تىلىنە اۋدارىپ, ولەڭمەن ورنەكتەگەن – بەلگىلى اقىن, مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ لاۋرەاتى گۇلنار سالىقباي. «رومەو مەن دجۋلەتتا» وسىعان دەيىن 12 مەملەكەتتە قويىلدى. ءبىز رەسمي تۇردە ون ءۇشىنشى مەملەكەت بولىپ وتىرمىز.
استانا دا ماحابباتتىڭ شىنايى مەكەنىنە اينالادى
– ەكىنشى ميۋزيكل تۋرالى دا ايتا وتىرساڭىز؟
– ول «استانا – مەنىڭ ماحابباتىم» دەپ اتالادى. ميۋزيكلدىڭ ليبرەتتوسىن بەلگىلى اقىن باقىت قايىربەكوۆ جازدى. كازاقستاندىق كومپوزيتورلاردىڭ شىعارمالارى قولدانىلاتىن قويىلىمنىڭ نەگىزگى مۋزىكاسىن – ۋۆەرتيۋرالارىن, جەكە اريالاردى, حور پارتيالارىن ارتۋر ورەنبۋرگسكي جازىپ شىقتى. قازىر مۋزىكانى وركەسترگە ءتۇسىرۋ, حور پارتيالارىن وڭدەۋ سەكىلدى شىعارماشىلىق پروتسەسس قىزۋ ءجۇرىپ جاتىر. ارتىستەر ميۋزيكلدىڭ حورەوگرافيالىق كومپوزيتسيالارىن ۇيرەنۋدە.
پرەمەراسىن قىركۇيەكتىڭ باسىنا قويىپ وتىرمىز. وندا ەلوردانىڭ كەلبەتى كورىنىپ, استانا ارمانداردىڭ ورىندالىپ, ۇكىلى ۇمىتتەردىڭ اقتالاتىن قالاسى رەتىندە سيپاتتالادى. اسىرەسە, «بايتەرەكتىڭ» قاسيەتىن, كيەسىن اشىپ كورسەتكىمىز كەلىپ وتىر. ياعني, «بايتەرەككە» شىن نيەتىمەن الاقانىن جايىپ كەلگەن ادامنىڭ تىلەگى قابىل بولاتىنىن اشقىمىز كەلەدى.
جەلىسىن ايتسام, وتكەن عاسىردىڭ وتىزىنشى جىلدارداعى اشتىق كەزىندە جەر اۋىپ كەتكەن جاس بالا كەيىن اقساقالعا اينالادى. فرانتسيادا تۇراتىن ول جانار اتتى تۋعان نەمەرەسىن اتامەكەنىنە جىبەرەدى. جانار استاناعا كەلىپ, حالىقارالىق انشىلەر بايقاۋىنا قاتىسادى. جەڭىمپاز اتانىپ, وسى جەردە باتىل دەگەن ءوزىنىڭ ماحابباتىن كەزدەستىرەدى.
جاناردىڭ ماحابباتى جولى بولماي, ماماندىعىن انىقتاي الماي جۇرگەن جىگىتتى وزگەرتەدى. سودان باتىلدا ناعىز قازاق جىگىتىنە ءتان بۇكىل قاسيەتتەر اشىلا تۇسەدى, ول ءوزىن قالاي تۇلعاعا اينالىپ كەتكەنىن دە اڭعارماي قالادى. بۇل قويىلىمدا ەكى جاستىڭ ماحابباتىن ارقاۋ ەتىپ, سول ارقىلى ۇلتىمىز ساقتاعان وتباسىلىق قۇندىلىقتاردى ناسيحاتتاماقپىز.
جاناردىڭ اۋزىنا «ەيفەل مۇناراسىنىڭ قاسىندا ءجۇرىپ, پاريج عانا ماحاببات قالاسى دەپ ويلايتىنبىز. سويتسەك, ماحابباتتىڭ شىنايى مەكەنى, عاشىقتاردىڭ ولكەسى – استانا ەكەن عوي» دەگەن ءسوزدى سالىپ, جاستاردى شىنايى سەزىمنىڭ تەرەڭىنە بويلاتپاقپىز.
– الماس سەركەباەۆتىڭ «استانا» اتتى ميۋزيكلى بار ەمەس پە؟ ەلوردا تۋرالى تاعى ءبىر وسى جانرداعى شىعارما ارتىق بولادى دەپ ويلامايسىز با؟
– استانا تۋرالى سەرىك ەركىنبەكوۆتىڭ دە ميۋزيكلى بار. كەزىندە نۇرقانات جاقىپباي مۇنى قازاق ۇلتتىق ونەر ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ستۋدەنتتەرىمەن قويعان. ال الماس اعامىزدىڭ ميۋزيكلى جاپون جىگىتى مەن قازاق قىزىنىڭ ورتاسىنداعى ماحاببات جايلى سىر شەرتەدى. مەنىڭشە, ەلوردا تۋرالى وسىنداي مۋزىكالىق شىعارمالار قويىلا بەرۋى كەرەك
. پەسالار جازىلىپ, درامالار ساحنالانىپ, كينونى دا ءتۇسىرۋدى جالعاستىرا بەرۋىمىز قاجەت. ولار ارتىق ەتپەيدى. ا.سەركەباەۆتىڭ «استانا» ميۋزيكلى كورەرمەندەرىن ءتانتى ەتكەن دۇنيە. ال ءبىزدىڭ ءدال قازىر ساحنالاپ جاتقان تۋىندىمىز ءححى عاسىردىڭ 2017 جىلىنداعى جاستاردىڭ كوزقاراسىمەن قويىلادى.
الداعى كۇندەرى قوزى مەن بايانعا ورالعىمىز كەلەدى
– ميۋزيكل – قازاق ساحناسىنا جاڭادان كەلىپ جاتقان جانر. وتكەن جىلدىڭ اياعىندا «Astana Musical» تەاترىنىڭ وسى جانرداعى اتاقتى شىعارمالاردان قۇرالعان «ميۋزيكل الەمىنە ساياحات» اتتى باعدارلاماسىن كورگەن ەدىك. ءوزىڭىز شەتەلدە ءبىلىم الدىڭىز, ميۋزيكلدى قويعاندا قاي ەلدەن ۇلگى الۋىمىز كەرەك دەپ ويلايسىز؟ اقش-تىڭ برودۆەيىنەن بە, الدە فرانتسيادان با؟
– ەۋروپا مەن امەريكانىڭ كينوسى دا, تەاترى دا, ميۋزيكلى دا, جالپى مۋزىكاسى, مادەنيەتى ءبىر-بىرىنە ۇقسامايدى. سوندىقتان سالىستىرۋدىڭ دا قيسىنى كەلە قويمايتىن بولار. ماسەلەن, فرانتسيا ميۋزيكلى رومانتيكاعا تولى. ميۋزيكل سازىنداعى ليريكالىق سەزىمدەرمەن ادامنىڭ جۇرەگىن باۋرايدى. وندا كورەرمەننىڭ ەموتسياسىنا اسەر ەتەتىن ەلەمەنتتەر كوپ بولادى. مىسال ءۇشىن «رومەو مەن دجۋلەتتانى», «نوتر دام-دە-پاري» سياقتى ميۋزيكلدەردى الۋعا بولادى.
ال امەريكاداعى قويلىمداردىڭ وزگەشەلىگى, وندا الەۋمەتتىك ماسەلەلەر ءجيى قوزعالادى. ولاردىڭ قاتارىندا «چيكاگونى» ايتساق تا جەتكىلىكتى. مۋزىكاسىندا دا ورشىلدىك بار, ەكسپرەسسيا بار. ونىڭ ولشەمى, ىرعاعى مۇلدە باسقا. ەۋروپادا رومانتيكا باسىم بولسا, امەريكادا دجاز ەلەمەنتتەرى كوبىرەك كەزدەسەدى. سوندىقتان قويىلاتىن ميۋزيكلدىڭ باعىتىنا, تاقىرىبىنا, يدەياسىنا, قۇرىلىمىنا بايلانىستى وزگەرىستەردى ەنگىزىپ جاتامىز.
ماسەلەن, «رومەو مەن دجۋلەتتانى» قويعانىمىزدا كەيىپكەرلەردى فرانتسۋز بوپ ويناڭدار دەپ ۇيرەتكەن جوقپىز. كەرىسىنشە, قازاقتىڭ قۇنارلى ءتىلىن, بەينەلى سوزدەرىن بويعا ءسىڭىرىپ, ءوز ۇلتىمىزعا ءتان قۇندىلىقتاردى تۋ ەتكەنىن قۇپ كوردىك. رەجيسسەر رەتىندە قويىلىمعا كەلگەن جاستار رومەو مەن دجۋلەتتا ارقىلى وزدەرىنىڭ جۇرەكتەرىندەگى اسقاق ارماندى, اسىل سەزىمدى اكتەرلەر ويىنىنان كورە ءبىلۋى كەرەك دەگەن باعىت بەردىم.
– ميۋزيكلدى تاريحي تاقىرىپقا قويۋعا بولا ما؟ مىسالى, وسى جانر ارقىلى قازاق حاندىعى تاريحىن ساحناعا الىپ شىعارساق...
– مەنىڭشە, بولادى. قازىر قوزى كورپەش پەن بايان سۇلۋدىڭ تاعدىرىن, ليرو-ەپوستىق اڭىزداردى ارقاۋ ەتكەن, عابيت مۇسىرەپوۆتىڭ اق ولەڭىنىڭ نەگىزىندە جازىلعان كومپوزيتور ارمان دۇيسەنوۆتىڭ مۋزىكاسى بار. الداعى كۇندەرى قوزى مەن بايانعا ورالعىمىز كەلەدى. جالپى العاندا قازاقتا عاشىقتىق داستاندار كوپ قوي. مۇحتار اۋەزوۆ, عابيت مۇسىرەپوۆ درامالارى ارقىلى جەتكىزىپ كەتكەن «قارا قىپشاق قوبىلاندى», «ەڭلىك-كەبەك», «قىز جىبەك», «قاراگوز», «اقان سەرى-اقتوقتى» سياقتى شىعارمالاردى ميۋزيكلدىڭ زاڭدىلىعىنا سالىپ, ءارى قاراي ناسيحاتتاۋىمىز قاجەت.
بالالاردى دا ۇمىتپاۋىمىز كەرەك. وتكەندە «ەر توستىكتى» قويدىق. ونىڭ رەجيسسەرى ە.نۇرتازينمەن وسى شىعارمانىڭ ستسەنوگرافيالىق شەشىمىن قايتادان وزگەرتۋ جونىندە سويلەسىپ جاتىرمىن. بالدىرعانداردى كوبىرەك تارتۋ ءۇشىن ونى جاڭاشا قويۋ كەرەك, سەبەبى دەكوراتسياسىز بولمايدى. سول سياقتى, «الدار كوسە», «تولاعاي», «الپامىس باتىر» سىندى ەرتەگىلەردى زاماناۋي فورمالارمەن ساحنالاۋ ارقىلى بالالاردى ۇلتتىق قۇندىلىقتارىمىزعا قۇرمەتپەن قاراۋعا ۇيرەتۋ قاجەت.
ونەر تاقىر جەردەن تۋمايدى
– قازاق ونەرى تاريحىنا ەسىمدەرى التىن ارىپتەرمەن جازىلعان كوپتەگەن اڭىز تۇلعالار «قازاقكونتسەرتتىڭ» باستاۋىندا تۇر. قازىرگى تاڭدا سولاردىڭ اتتارىن جاڭعىرتۋدى قولعا العالى جاتقاندارىڭىزدى ەستىپ, قۋانىپ وتىرمىز. ەندى ارتقا قاراي ءسال شەگىنىس جاساساق…
– كەشەگىسىز بۇگىن جوق. تاريح – ءبىزدىڭ رۋحاني وزەگىمىز. الدا «قازاقكونتسەرتتىڭ» التىن قورىنداعى ۇندەردى ەستىرتىپ, حالىققا جەتكىزۋدى ماقسات ەتىپ وتىرمىز. بۇگىنگى ۇرپاق رابيعا ەسىمجانوۆا, جامال وماروۆا, عاريفوللا قۇرمانعاليەۆ, جۇسىپبەك ەلەبەكوۆ, روزا باعلانوۆا, تاعى وسى سياقتى ونەر ساڭلاقتارىنىڭ داۋىستارىن ەستۋى كەرەك. ەلباسىمىزدىڭ باعدارلامالىق ماقالاسىندا دا ۇلتتىق تامىرىمىزعا ءۇڭىلۋ, رۋحاني قۇندىلىقتاردى وسى زامانعا جەتكىزۋ جايلى ايتىلادى. بۇل – ۇلتتىڭ مادەني مۇراسى.
سوندىقتان وسىنداي ۇلتىمىزدىڭ ماقتانىشىنا اينالعان تۇلعالارىمىزدىڭ, قازىرگى تىلمەن ايتقاندا, برەندتەرىمىزدىڭ ونەرىن جاستارىمىزدىڭ بويىنا ءسىڭىرۋ كەرەك. ونەر تاقىر جەردەن تۋماعاندىعىن, ونىڭ باستاۋى ارعى جاعىندا جاتقانىن ۇعىندىرۋ قاجەت. ءبىر سوزبەن ايتقاندا, اتتارى اتالعان تۇلعالار كەشەگى جانە بۇگىنگى زامان اراسىنداعى التىن كوپىرىمىز. ولاردى ۇلىقتاۋ ارقىلى ۇلتتىڭ مادەني مۇراسىن ۇلىقتايمىز.
«موسكونتسەرت» ءوزىنىڭ بۇرىنعى قۇرىلىمىن ساقتاپ قالدى. ونىڭ قۇرامىندا ميحايل جۆانەتسكيدىڭ مينياتيۋرا, ەۆگەني پەتروسياننىڭ پاروديا, بالالارعا ارنالعان جانە وزگە دە ونەر ۇجىمدارىن قوسقاندا جەتىگە جۋىق تەاتر بار. ىشىندە بالەت جانە جاستاردىڭ ترۋپپالارى بار. ونىڭ سىرتىندا ورىس اندەرىنىڭ حالىق انسامبلدەرى سياقتى جيىرمادان استام توپتار, كلاسسيكالىق تريولار, كۆارتەتتەر جۇمىس ىستەيدى. بىزدە دە ماسكەۋدە جاقسى ساقتالىپ قالعان كاسىبي شىعارماشىلىق جۇيەنى جاڭعىرتۋ كەرەك. «ءداستۇردىڭ وزىعى بار, توزىعى بار» دەمەكشى, وزىعىن الىپ قالۋ قاجەت. قازىرگى نارىقتىق ەكونوميكا, بۇگىنگى ارت-مەنەدجمەنت تالاپتارىنا دا سۇيەنۋىمىز كەرەك.
– شەرتپە كۇيدىڭ شەبەرى ماعاۋيا حامزين دا «قازاقكونتسەرتتىڭ» قۇرامىندا ونەر كورسەتتى. ونىڭ وسىدان تۋرا جارتى عاسىر بۇرىن ەرمەك سەركەباەۆ ەكەۋى كانادا ەلىنىڭ مونرەال قالاسىندا وتكەن «ەكسپو-67» كورمەسىنە قاتىسقانى تۋرالى دەرەك كەزدەسەدى. كۇيشىنىڭ تۋعانىنا بيىل 90 جىل تولادى. وسى ورايدا ماعاۋيا اتامىزعا دا ارناپ كونتسەرت وتكىزسەڭىز دەگەن ۇسىنىسىمىز بار.
– وتە قۇپتارلىق ۇسىنىس. ون جاسىنان دومبىرانى جانىنا سەرىك ەتكەن ماعاۋيا حامزين – شەرتپە كۇيدىڭ كورنەكتى وكىلى. تاتىمبەت كۇيلەرىنە وزگەشە ءۇن بىتىرە ءبىلدى. 1961 جىلدان باستاپ «قازاقكونتسەرت»-تە ەڭبەك ەتتى. ونىڭ سىرتىندا توقا, دايراباي, ءابدى, اققىز, ت.ب. حالىق كومپوزيتورلارىنىڭ شىعارماشىلىق مۇراسىن ەلىمىزگە جەتكىزدى. سوندىقتان جەلتوقسان ايىنا ارنايى ونەر كەشىن وتكىزەمىز.
– ميۋزيكل جانرىنا قايتىپ ورالساق, درامالىق قويىلىمداردى ساحنالاپ جۇرگەن رەجيسسەرلەر ميۋزيكلدى قويا الا ما؟
– ەگەر رەجيسسەردىڭ مۋزىكالىق قارىم-قابىلەتى بولماسا, مۋزىكانىڭ زاڭدىلىقتارىن يگەرمەسە, قيىنداۋ بولادى. دراما رەجيسسەرلەرى دە وعان بارا قويمايدى. سەبەبى مۋزىكالىق پارتيتۋراسىندا جازىلعاندى اجىراتا ءبىلۋ كەرەك. تەنورعا بەرىلەتىن پارتيانى باريتونعا بەرىپ نەمەسە الت پارتياسىن سوپرانوعا بەرۋگە بولمايدى.
ەڭ الدىمەن رەجيسسەر داۋىستاردى تانيتىنداي جاعدايدا بولۋى ءتيىس. ەكىنشىدەن, درامالىق شىعارمالار سەبەپ-سالدارلىق جۇيەسىنەن تۋعان, ال ميۋزيكل قۇرىلىمدىق ويلاۋ جۇيەسىنەن قۇرالادى. كوبىنەسە ميۋزيكلگە, وپەراعا شارتتى تەاتردىڭ ەلەمەنتتەرى ءتان, ال دراما تەاترلارىنا نەگىزىنەن رەاليستىك تەاترلاردىڭ زاڭدىلىقتارى كەلەدى. سوندىقتان وسىنداي قاراما-قايشىلىقتاردىڭ ارا-جىگىن اجىراتا ءبىلۋ قاجەت. سونداي-اق, رەجيسسەرلىك تالاپ, ماقسات ارتىسكە قويىلعان كەزدە ناقتى بەرىلۋى ءتيىس.
ياعني, ميۋزيكلدە ۆوكالدىق پارتيالار, حور پارتيالارى جاتتالماي, دايىندىق باستالمايدى. دراما تەاترلارىندا دراماتۋرگيالىق وقىلىم بولسا, ميۋزيكلدەردە مۋزىكالىق وقىلىم بولادى. ول ۇزاق ۋاقىتتى تالاپ ەتەدى.
– مەنىڭشە, ميۋزيكل قوياتىن رەجيسسەرلەر جاعىنان تاپشىلىق سەزىلەدى. ماسەلەن, ەسلام ءنۇرتازيننىڭ اتىن اتاپ وتىرسىز, بۇل سالادا تاعى كىمدەر بار؟
– نۇرقانات جاقىپباي ميۋزيكل قويادى. سايلاۋ قاميەۆ ماگيستراتۋرانى مۋزىكالىق تەاتر رەجيسسەرى ماماندىعى بويىنشا ءبىتىردى. ول ءوزىنىڭ ديپلومدىق قويىلىمدارىن قويدى. سونداي-اق, شىعىس قازاقستاندا, قاللەكي تەاترىندا «قىز جىبەكتى» ساحنالادى. ەلىك نۇرسۇلتان مۋزىكالىق قويىلىمداردى الماتىدا قويىپ ءجۇر. راسىمەن, وسىعان ماماندانعان رەجيسسەرلەر ساناۋلى.
ول ءۇشىن كوپ وقىپ, ىزدەنۋ كەرەك. وزىمە كەلسەم, «نوتر دام-دە-پاري» ميۋزيكلىنىڭ اۆتورلىق قۇقىعىنا يە بولعان پروديۋسەرلىك ورتالىقپەن كەلىسىم جۇرگىزىپ جاتىرمىز. «ۆەستسايد وقيعاسى» ميۋزيكلى دە كەزەكتە تۇر. وسى سالانى قازىر زاڭدىلىق تۇرعىسىنان يگەردىك. ميۋزيكلدى الىپ, قويا سالۋعا بولمايتىنىن بىلدىك. ول ادامنان ۇلكەن قۇقىقتىق جاۋاپكەرشىلىكتى تالاپ ەتەدى.
جاس رەجيسسەرلەردىڭ فەستيۆال-فورۋمى وتەدى
– ءسىزدىڭ اتىڭىز دراما رەجيسسەرى رەتىندە تانىمال. اڭگىمەمىزدى وسى سالاعا بۇرساق.
– «قازاقستان تەاترلارى» اسسوتسياتسياسىنىڭ ۆيتسە-پرەزيدەنتىمىن. بۇل قىزمەتتە مەن قوعامدىق نەگىزدە ءجۇرمىن, ياعني ەڭبەكاقى المايمىن. قازاقستاننىڭ تەاتر ۇدەرىسىن رەتتەپ وتىراتىن ۇلكەن ۇيىم كەرەك بولىپ, ەۋروپانىڭ تەاتر كەڭىستىگىن تانىپ تاجىريبە جيناقتاعاننان كەيىن وسى قىزمەتكە كەلدىم.
اسسوتسياتسيا – جەكە تۇلعالاردىڭ ەمەس, تەاترلاردىڭ باسىن قوسادى. ءبىزدىڭ مەملەكەتىمىزدەگى تەاترلار التى تىلدە سويلەيدى. اسسوتسياتسيا پرەزيدەنتى – كورنەكتى ساحناگەر ءاسانالى ءاشىموۆ, مەن ءبىرىنشى ۆيتسە-پرەزيدەنپىن, ال ايماقتار بويىنشا ۆيتسە-پرەزيدەنت – ەرلان ءبىلال. ەتنيكالىق تەاترلار بويىنشا – ليۋبوۆ ني. بيىل حالىقارالىق تەاتر كۇنى قارساڭىندا «ساحناگەر» ۇلتتىق سىيلىعىن تاپسىردىق. بۇل ءداستۇرلى تۇردە تاپسىرىلاتىن سىيلىق بولادى.
مىسالى, رەسەيدە بىرنەشە ۇيىمدار مەن قوعامدىق بىرلەستىكتەر تاعايىنداعان سىيلىقتار بار. بىراق «التىن ماسكا» – ۇلتتىق تەاتر سىيلىعى. بىزدە بۇرىن كەيبىر وبلىس اكىمدىكتەرى مەن قوعامدىق بىرلەستىكتەر ۇسىناتىن سىيلىقتار ارا-تۇرا بوپ تۇراتىن. الايدا ارنايى ۇلتتىق تەاتر سىيلىعى جوق بولاتىن. سول ولقىلىقتىڭ ورنى تولدى. ەندى «ساحناگەر» ۇلتتىق تەاتر سىيلىعى بار.
بيىلدىڭ وزىندە بەس تەاتر فەستيۆالىن وتكىزگەلى وتىرمىز. ونىڭ ەكەۋى – ءاسانالى ءاشىموۆتىڭ 80 جىلدىعىنا ارنالعان «استانا» ءى دۇنيەجۇزىلىك تەاتر فەستيۆالى جانە ءىV رەسپۋبليكالىق ەتنيكالىق (ۇلتتىق) تەاترلاردىڭ فەستيۆالى ءوتتى.
ومىردەن ەرتە كەتكەن قايرات سۇگىربەكوۆ دەگەن ۇنەمى ىزدەنىستە جۇرەتىن, جاڭاشىلدىققا, يننوۆاتسياعا قۇشتار رەجيسسەر بولدى. قازىر سونىڭ ەسىمىن ماڭگى ەستە قالدىرۋ ماقساتىندا ونىڭ اتىندا ءى رەسپۋبليكالىق جاس رەجيسسەرلەردىڭ فەستيۆال-فورۋمىن وتكىزەيىن دەپ جاتىرمىز. وعان رەسەيدەن, گەرمانيادان اتتارى تانىمال ءبىر-ەكى رەجيسسەردى شاقىرعىم كەپ وتىر. بۇگىندەرى كەلىسسوزدەر جۇرگىزىلىپ جاتىر. ولار كەلىپ, شەبەرلىك ساباقتارىن وتكىزەدى جانە رەجيسسەرلەر لابوراتورياسىن جاساقتايدى.
سونداي-اق, كورنەكتى تەاتر سىنشىسى, مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ لاۋرەاتى اشىربەك سىعايدىڭ 70 جىلدىعىنا ارنالعان رەسپۋبليكالىق دراما تەاترلار فەستيۆالى قىركۇيەكتىك 8-13 كۇندەرى استانادا وتەدى.
ءوز قازانىمىزدا قايناپ جاتىرمىز
– استانادا «ساحنادان سالەم» رەسپۋبليكالىق تەاتر فەستيۆالىن وتكىزۋ داستۇرگە اينالدى. بيىل ول ساحنا ساڭلاعى ءازىربايجان مامبەتوۆتىڭ 85 جىلدىعىنا ارنالدى. بالكىم بۇل فەستيۆالدى تۇراقتى تۇردە ونىڭ اتىندا وتكىزۋ كەرەك شىعار, الدە جاقىپ وماروۆ سياقتى ەلوردانىڭ تەاتر ونەرىنە ەڭبەك سىڭىرگەن تۇلعالاردىڭ اتىنا بەرۋ كەرەك پە, قالاي ويلايسىز؟
– فەستيۆالدىڭ اتى ءاۋ باستان «ساحنادان سالەم» بولىپ اتالىپ كەتكەننەن كەيىن وزگەرتۋ قيىنداۋ بولادى دەپ ويلايمىن. بىراق ءبارى ۇيىمداستىرۋ القاسىنىڭ قولىندا. يدەياڭىز نەگىزى دۇرىس, ءازىربايجان مامبەتوۆتىڭ ەسىمىن ماڭگى ەستە قالدىرۋ ءۇشىن ءبىر فەستيۆال قاجەت-اق.
– قايرات سۇگىربەكوۆتىڭ ەسىمىن ايتتىڭىز. بىزدە قازىر جاستاردان دراما رەجيسسەرلەرى شىقپاي جاتقان سياقتى. مىسالى, ءوزىڭىز بەن گۇلسينا مەرعاليەۆادان باسقا ەشكىم ەسىمىزگە تۇسپەي تۇر. سوسىن ءوز قازانىمىزدا قايناپ جاتقان سياقتىمىز, بىزگە شەتەلدەن رەجيسسەرلەر كەلىپ جاتسا دا, ءبىزدىڭ رەجيسسەرلەردى ەشكىم شاقىرمايدى.
– ءوز قازانىمىزدا قايناپ جاتقانىمىزدى جوققا شىعارمايمىز. ەكىنشى ءبىر ماسەلە, رەجيسسەرلەر شەتەلدىك ارىپتەستەرمەن بايلانىستا بولۋى كەرەك. ەگەر ءازىربايجان مامبەتوۆتەن كەيىن ءبىزدى ەشكىم شاقىرماي جاتسا, وندا ويلانۋىمىز كەرەك. ول الداعى كۇندەردىڭ ەنشىسىندە شىعار, اقىرىنداپ وعان دا جەتە جاتارمىز. ماسەلەن, قازىر گۇلسينا مەرعاليەۆا ساحا رەسپۋبليكاسىندا قويىلىم قويعالى جاتىر.
2-8 قىركۇيەك ارالىعىندا وتەتىن فورۋم-فەستيۆالدە ەلىك نۇرسۇلتان, دينا جۇماباەۆا, فارحات مولداعاليەۆ, جانات تەلتاەۆ, فارحادبەك قانافين, بولات ءابدىراحمانوۆ جانە تاعى باسقا وننان استام جاس رەجيسسەرلەردى ەلدىڭ الدىنا شىعارىپ, تانىستىرعىمىز كەلىپ وتىر.
– ءسىز اتاعان ەسىمدەرگە قاراعاندا, جاس رەجيسسەرلەر بار بوپ تۇر عوي, ناسيحاتى از با سوندا؟
– راس, ناسيحاتى از بوپ تۇر… مىنە, ق.سۇگىربەكوۆ اتىنداعى رەسپۋبليكالىق جاس رەجيسسەرلەردىڭ فورۋم-فەستيۆالى كوپ ولقىلىقتىڭ ورنىن تولتىرۋعا سەپتىگىن تيگىزەتىنىنە سەنىمىمىز زور.
– دراماتۋرگيادا دا ءانناس باعداتتان باسقا جاستار جوق سەكىلدى…
– ءيا, ءانناس بار, سوسىن ءمادينا وماردىڭ ءتورت شىعارماسى قازىر تەاترلاردا ساحنالانىپ جاتىر. دۋمان رامازان تاريحي درامالاردى جازىپ ءجۇر, راس جاس دراماتۋرگتەر دە ساناۋلى. قازىر جاس رەجيسسەرلەرىمىزگە كوڭىل ءبولىپ جاتىرمىز. كەلەسى كەزەكتە جاس دراماتۋرگتەر لابوراتورياسىنىڭ جۇمىسىن جۇرگىزۋدى جۇيەلى تۇردە قولعا الۋ جوسپارىمىزدا بار.
– اڭگىمەڭىزگە راقمەت!
سۇحباتتاسقان:
امانعالي قالجانوۆ
