پرەمەر-مينيستر ولجاس بەكتەنوۆتىڭ توراعالىعىمەن وتكەن ۇكىمەت وتىرىسىندا استانا اگلومەراتسياسىن دامىتۋدىڭ 2024-2028 جىلدارعا ارنالعان كەشەندى جوسپارى قارالىپ, بەكىتىلدى. جيىندا باس قالا مەن ونىڭ توڭىرەگىنىڭ الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق دامۋىنا جاعىمدى جاعىنان ىقپال ەتەتىن ماسەلەلەر, اتاپ ايتساق, جاڭا جۇمىس ورىندارىن اشۋ, كولىك-لوگيستيكالىق ينفراقۇرىلىم سالۋ, استانا نارىعىنا ينۆەستور تارتۋ, ازىق-تۇلىك قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋ ءىس-شارالارى تالقىلاندى.
وتىرىستا پرەمەر-مينيستردىڭ ورىنباسارى – ۇلتتىق ەكونوميكا ءمينيسترى نۇرلان بايبازاروۆ, استانا قالاسىنىڭ اكىمى جەڭىس قاسىمبەك, اقمولا وبلىسىنىڭ اكىمى مارات احمەتجانوۆ بايانداما جاسادى.
ءۇش مىڭ جۇمىس ورنى اشىلادى
ۇلتتىق ەكونوميكا مينيسترلىگى استانا قالاسىنىڭ جانە اقمولا وبلىسىنىڭ اكىمدىكتەرىمەن بىرلەسىپ استانا اگلومەراتسياسىن دامىتۋدىڭ 2024-2028 جىلدارعا ارنالعان كەشەندى جوسپارىنىڭ جوباسىن ازىرلەدى. قازىرگى ۋاقىتتا استانا اگلومەراتسياسىنىڭ اۋماعىنا استانا قالاسى (اگلومەراتسيانىڭ وزەگى) جانە وبلىس حالقىنىڭ 40%-ى تۇراتىن اقمولا وبلىسىنىڭ قوسشى قالاسىن قوسا العاندا, ارشالى, تسەلينوگراد, شورتاندى اۋداندارىنىڭ 46 ەلدى مەكەنى كىرەدى. سوڭعى 10 جىلدا استانا قالاسىنىڭ حالقى 46%-عا ءوستى, ال بولجامدى دەرەكتەر بويىنشا 2035 جىلعا قاراي 2,3 ملن ادامدى قۇرايدى. اگلومەراتسيا ەلدى مەكەندەرىنەن استاناعا كۇندەلىكتى ماياتنيكتىك كوشى-قون 200 مىڭنان استام ادامدى جانە 30 مىڭ اۆتوكولىكتى قۇرايدى.
«ەلوردادا ينفراقۇرىلىمنىڭ بارلىق تۇرلەرىنە جۇكتەمەنىڭ ۇلعايۋىنا, قالانىڭ شەت ايماقتارىنىڭ كەڭەيۋىنە, ىڭعايلى كولىك جۇيەسىنىڭ بولماۋىنا جانە الەۋمەتتىك نىسانداردىڭ تاپشىلىعىنا الىپ كەلەتىن بىرقاتار پروبلەمالار بار. جوعارىدا ايتىلعان ماسەلەلەردى شەشۋ ءۇشىن ازىرلەنگەن كەشەندى جوسپاردا جۇيەلى شارالار كوزدەلگەن. جالپى, قالا قۇرىلىسىن دامىتۋعا, الەۋمەتتىك جانە ينجەنەرلىك-كولىك ينفراقۇرىلىمىن جاڭعىرتۋعا, سونداي-اق ەكولوگيالىق تۇراقتىلىقتى, قوعامدىق قاۋىپسىزدىكتى جانە توتەنشە جاعدايلاردىڭ الدىن الۋدى قامتاماسىز ەتۋگە باعىتتالعان جالپى سوماسى 1,13 ترلن تەڭگەگە 329 ءىس-شارانى ىسكە اسىرۋ كوزدەلگەن» دەپ مالىمدەدى ن.بايبازاروۆ.
اگلومەراتسيانى اۋماقتىق دامىتۋ ماقساتىندا ەلوردا مەن اقمولا وبلىسىنىڭ دامۋ جوسپارلارىن ۇندەستىرۋگە مۇمكىندىك بەرەتىن بىرىڭعاي قالا قۇرىلىسى ساياساتىن ازىرلەۋ جوسپارلانعان. سونداي-اق وسى باعىتتا اگلومەراتسيا قۇرامىنداعى ەلدى مەكەندەردىڭ اكىمشىلىك شەكارالارىن بەلگىلەۋ جوسپارلانعان, بۇل ءوز كەزەگىندە قالا ماڭى ايماعىنداعى جەر قاتىناستارىن دامىتۋدا وڭ اسەر ەتەدى. ۆيتسە-پرەمەردىڭ مالىمدەۋىنشە, جالپى اۋدانى 940 گەكتاردان اساتىن ەكوقالاشىقتار قۇرۋ كوزدەلىپ وتىر, ولاردىڭ اۋماعىندا شاعىن بيزنەس جۇرگىزۋگە ارنالعان ءۇي-جايلارى بار تۇرعىن ۇيلەر سالىناتىن بولادى. حالىقتى الەۋمەتتىك ينفراقۇرىلىم نىساندارىمەن قامتاماسىز ەتۋ ماقساتىندا قوسشى قالاسىندا 1 200 ورىندىق مەكتەپ, 280 ورىندىق بالاباقشا جانە 350 توسەك-ورىندىق كوپبەيىندى اۋرۋحانا سالىنادى. سونداي-اق ەلوردادا ينۆەستورلاردىڭ ءوز قاراجاتى ەسەبىنەن 900 ستۋدەنتكە ارنالعان تاۋ-كەن تەحنيكالىق كوللەدجىن جانە بالالاردى وڭالتۋ ورتالىعىن سالۋ جوسپارلانىپ وتىر. سونىمەن قاتار اۋىلدىق جەرلەردە 9 مادەنيەت ءۇيىن, 3 دەمالىس ورتالىعىن, 2 مادەني ويىن-ساۋىق كەشەنىن جانە 50 كەلۋشىگە ارنالعان العاشقى مەديتسينالىق-سانيتارلىق كومەك كورسەتۋ ورتالىعىن سالۋ جوسپارلانۋدا.
اگلومەراتسيانىڭ كولىك-لوگيستيكالىق ينفراقۇرىلىمى ماسەلەلەرىن شەشۋ ماقساتىندا كەشەندى جوسپاردا 6 لوگيستيكالىق كەشەن, ەلەكتروۆوزدارعا قىزمەت كورسەتۋ جانە قالا ماڭىنداعى تۇراقتى مارشرۋتتاردى سۋبسيديالاۋ جونىندەگى سەرۆيستىك ورتالىق سالۋ جونىندەگى ءىس-شارالار كوزدەلگەن. اگلومەراتسيانىڭ ەلدى مەكەندەرىندە 400 شاقىرىمنان استام جول جوندەلىپ, 300 شاقىرىم جول جانە 4 كوپىر سالىنادى. 70 كم كارىز جۇيەسىن, 500 كم سۋمەن جابدىقتاۋ جانە سۋ بۇرۋ جانە 800 كم ەلەكتر بەرۋ جەلىلەرىن, 3 قازاندىقتى, 30 كم جىلۋ جەلىلەرىن جانە 1 100 كم گاز قۇبىرىن سالۋ, رەكونسترۋكتسيالاۋ جوسپارلانعان. «ازىق-تۇلىك بەلدەۋىن دامىتۋ جانە ينۆەستيتسيالار تارتۋ ءۇشىن 25 ازىق-تۇلىك ءوندىرۋ نىسانى, 12 ونەركاسىپتىك تاۋارلار ءوندىرۋ كاسىپورنى سالىنادى جانە ارشالى اۋدانىندا جالپى اۋدانى 300 گەكتار يندۋستريالىق ايماق قۇرىلادى. كەشەندى جوسپاردا قاۋىپسىزدىكتى قامتاماسىز ەتۋ جانە توتەنشە جاعدايلاردىڭ الدىن الۋ جونىندەگى ءىس-شارالار كوزدەلگەن. 2028 جىلدىڭ سوڭىنا دەيىن 7 ءورت ءسوندىرۋ دەپوسى سالىنادى جانە حالىقتى حاباردار ەتۋ جۇيەسى قۇرىلادى» دەدى ۆيتسە-پرەمەر.
اگلومەراتسيانىڭ ەكولوگيالىق جاعدايىن جاقسارتۋ ءۇشىن قۋاتتىلىعى جىلىنا 40 مىڭ توننا قاتتى تۇرمىستىق قالدىقتار سۇرىپتاۋعا ارنالعان 5 جابدىق ساتىپ الۋ, جىبەك جولى اۋىلىنداعى ەسىل وزەنىن كەڭەيتۋ مەن ءتۇبىن تەرەڭدەتۋ جانە بوزايعىر اۋىلىنداعى ورماندى قالپىنا كەلتىرۋ ءۇشىن كوشەت وتىرعىزۋ جوسپارلانۋدا. «كەشەندى جوسپاردى ىسكە اسىرۋ قورىتىندىسى بويىنشا 2029 جىلعا قاراي 3 مىڭنان استام تۇراقتى جانە ۋاقىتشا جۇمىس ورنىن اشۋ, 70 مىڭنان استام ادامدى مەديتسينالىق قىزمەت كورسەتۋمەن قامتاماسىز ەتۋ, وڭدەۋ ونەركاسىبىندە ءونىم شىعارۋ كولەمىن 120%-عا دەيىن ۇلعايتۋ, جاقسى جانە قاناعاتتانارلىق جاعدايداعى جولداردىڭ ۇلەسىن 55%-دان 70%-عا دەيىن ۇلعايتۋ جوسپارلانىپ وتىر» دەپ ءتۇسىندىردى ن.بايبازاروۆ.
كولىك رەتتەۋ بەكەتتەرى سالىنادى
ۇكىمەت وتىرىسىندا استانا قالاسىنىڭ اكىمى جەڭىس قاسىمبەك استانا قالاسىنىڭ ماڭىنا قىزمەت كورسەتەتىن مارشرۋتتىق جەلى مەن قوعامدىق كولىك سانى ۇنەمى وزگەرىپ, ارتىپ كەلە جاتقانىن ايتتى. ول وسى جىلدىڭ قاڭتار ايىندا قابىلدانعان جاڭا باس جوسپاردى ازىرلەۋ كەزىندە ەلوردا حالىق سانىنىڭ وسۋىمەن قاتار, اگلومەراتسياعا ءتيىستى ەلدى مەكەندەردىڭ تۇرعىندارىنىڭ كوبەيۋى دە ەسكەرىلگەنىن اتاپ ءوتتى. كوشى-قون اعىندارىن رەتتەۋ ءۇشىن جانە جول جەلىسىنە جۇكتەمەنى ازايتۋ ءۇشىن باس جوسپاردا ەلورداعا بارلىق راديالدى كىرەبەرىستەردە كولىك-رەتتەۋ بەكەتتەرىن ورنالاستىرۋ كوزدەلگەن.
«جىل سايىن ەلوردا حالقى 50-60 مىڭ ادامعا كوبەيەدى. سونىمەن قاتار كۇن سايىن قالاعا وبلىستىڭ 200 مىڭعا جۋىق تۇرعىنى جانە 30 مىڭنان استام اۆتوكولىك كىرەدى. قازىرگى ۋاقىتتا ەلوردانىڭ قالا ماڭىنداعى ايماقتارىنا 26 مارشرۋت قىزمەت كورسەتەدى. وتكەن جىلى قالادا قوسىمشا 400 اۆتوبۋس جۇمىس ىستەي باستادى, جالپى بىلتىر قالاعا 900 اۆتوبۋس شىقسا, قازىر ءبىر كۇندە 1300 اۆتوبۋس شىعادى. اۆتوپاركتەگى كولىكتەر سانىن بيىل تاعى 300 اۆتوبۋسقا كوبەيتەمىز دەپ جوسپارلاپ وتىرمىز جانە 15-20 جاڭا مارشرۋت اشىلادى. بۇل بىزگە قالا ماڭىنداعى مارشرۋتتاردىڭ سانىن كوبەيتىپ, ەلدى مەكەندەر ىشىندەگى مارشرۋتتاردى ۇزارتۋعا جانە اگلومەراتسيا تۇرعىندارىنىڭ ءجۇرىس-تۇرىسىن جىلدامداتۋعا مۇمكىندىك بەرەدى» دەدى ج.قاسىمبەك.
استانا قالاسى مەن اقمولا وبلىسىنىڭ اكىمدىگى بىرلەسە وتىرىپ, اگلومەراتسياعا كىرەتىن اۋدانداردى سينحروندى دامىتۋ بويىنشا بەلسەندى ءىس-شارالار قابىلدادى. استانا قالاسى وبلىستىڭ اگروونەركاسىپتىك كاسىپورىندارى ءۇشىن جاقىن ماڭداعى ەڭ ءىرى وتكىزۋ نارىعى بولعاندىقتان, كەشەندى جوسپاردا 63 ءىرى جوبانى ىسكە اسىرۋ كوزدەلگەن, ونىڭ ىشىندە جىلىجاي كەشەنى, ەكى كوكونىس قويماسى, وندىرىستىك كەشەن, ءۇش ءىرى قويما جانە لوگيستيكالىق ورتالىق قۇرىلىسى بار. قازىرگى ۋاقىتتا ولاردىڭ 7-ءۋى ىسكە قوسىلۋ دەڭگەيىندە تۇر.
جاقىن ماڭنان كەلۋشىلەر كوپ
اقمولا وبلىسىنىڭ اكىمدىگىمەن استانا نارىعىنا جۇمىس ىستەيتىن ينۆەستورلار ءۇشىن جەر تەلىمدەرىن باسىمدىق بەرە وتىرىپ ءبولۋ تۋرالى كەلىسىمگە قول جەتكىزىلدى. ينۆەستورلار تارتا وتىرىپ زاماناۋي قوقىس جاعۋ زاۋىتىن سالۋ بويىنشا كەلىسسوزدەر اياقتالۋدا. بۇل زاۋىت جىلۋ جانە ەلەكتر ەنەرگياسىن قوسىمشا وندىرەتىن بولادى. اتالعان زاۋىت تاۋلىگىنە 1500 توننا قاتتى تۇرمىستىق قالدىقتاردى قايتا وڭدەۋگە مۇمكىندىك بەرەدى. سونىمەن قاتار اگلومەراتسيا قۇرامىنا كىرەتىن ەلدى مەكەندەردەگى كوممۋنالدىق قالدىقتاردى جيناۋ مەن اكەتۋ ەسكەرىلدى.
«ەلوردا مەكتەپتەرى مەن كوللەدجدەرىندە استانا اگلومەراتسياسىنىڭ جاقىن ماڭداعى ەلدى مەكەندەرىنەن 10 مىڭنان استام بالا كۇندە كەلىپ كەتەدى. وقۋشى ورنىنىڭ تاپشىلىعى ماسەلەسىن شەشۋ ءۇشىن وبلىسپەن شەكتەسەتىن تۇرعىن الاپتاردا بيىل ارقايسىسى 2000 ورىنعا ارنالعان 3 مەكتەپتىڭ قۇرىلىسىن اياقتاۋ جوسپارلانىپ وتىر, ونىڭ ەكەۋى «جايلى مەكتەپ» جوباسى اياسىندا جۇزەگە اسىرىلماق. ستاتيستيكاعا سايكەس, قالالىق ستاتسيونارلارداعى ورىنداردىڭ 17%-دان استامىن باسقا وڭىرلەردەن كەلگەن ناۋقاستار پايدالانادى. ءبىز بۇگىندە قوسىمشا دەنساۋلىق ساقتاۋ نىساندارىنا قاجەتتىلىك بار ەكەنىن كورىپ وتىرمىز. سوندىقتان ءۇشىنشى كوپسالالى اۋرۋحانا مەن ەكى پەريناتالدىق ورتالىق سالۋ ماسەلەسى وزەكتى بولىپ تۇر» دەپ ءتۇسىندىردى ج.قاسىمبەك. قالا باسشىسىنىڭ ايتۋىنشا, ەكى پەريناتالدىق ورتالىقتىڭ قۇرىلىسىن جىل سوڭىنا دەيىن باستاۋ (1 – جەكە ينۆەستور ەسەبىنەن, 1 – سامۇرىق-قازىنا ەسەبىنەن) جوسپارلانىپ وتىر. ءۇشىنشى كوپسالالى اۋرۋحانا بويىنشا جوبالاۋ بيىل اياقتالادى, نىسان قۇرىلىسى 2025 جىلى باستالماق. قالا اكىمى بارلىق جوسپارلانعان ءىس-شارالاردى ىسكە اسىرۋ اكىمدىكتىڭ تۇراقتى باقىلاۋىندا بولاتىنىن جەتكىزدى.
اگلومەراتسيانىڭ نەگىزگى ماسەلەسى قانداي؟
بۇگىندە حالىق سانىنىڭ تۇراقتى ءوسۋى – استانا اگلومەراتسياسىنىڭ باستى ەرەكشەلىگى بولىپ وتىر. سوڭعى 10 جىلدا تۇرعىندار سانى ورتاشا 72%-عا ارتقان. «بۇل رەسمي ساناق بويىنشا, ال ناقتى جاعدايعا كەلەتىن بولساق, اۋىلدى مەكەندەر 6 ەسەگە ءوسىم كورسەتىپ وتىر. ماسەلەن, جىبەك جولى اۋىلىنىڭ حالقى 5,5 ەسە وسكەن, 2014 جىلى تۇرعىندار سانى 4 675 ادام بولسا, 2023 جىلى – 10 622 ادام, قازىرگى ناقتى ساناق بويىنشا 30 مىڭعا جۋىقتاپ وتىر. ال تالاپكەر اۋىلىندا 2014 جىلعى ساناق بويىنشا 6 882 ادام تىركەلسە, قازىر ناقتى 30 000 ادام تۇرىپ جاتىر. قوسشى قالاسىندا تۇراتىندار سانى 5 ەسە وسكەن, 2014 جىلعى ساناق بويىنشا – 21 000 ادام, 2023 جىلى – 54 000 ادام, قازىر ناقتى 112 000 ادام تۇرادى» دەدى ءوز سوزىندە اقمولا وبلىسىنىڭ اكىمى مارات احمەتجانوۆ.
باياندامالاردى تىڭداعان پرەمەر-مينيستر كەشەندى جوسپاردى ىسكە اسىرۋ ءۇشىن ەلوردا مەن ءوڭىردىڭ ءوزارا بەلسەندى ءىس-قيمىلىنىڭ ماڭىزدىلىعىن اتاپ ءوتتى. ولجاس بەكتەنوۆ قالاعا جاقىن ماڭداعى ەلدى مەكەندەردە حالىق سانىنىڭ كۇرت ءوسۋى مەن ەلورداعا كۇندەلىكتى كەلىپ-كەتەتىن ادامداردىڭ لەگى اگلومەراتسيانىڭ نەگىزگى پروبلەماسى ەكەنىن اتاپ ءوتتى. «بۇل استانا قالاسىنىڭ ينفراقۇرىلىمى مەن ەكولوگياسىنا جانە قاۋىپسىزدىگىنە تۇسەتىن جۇكتەمەنى ەداۋىر ارتتىرادى. ادامدار ەلورداعا جاقىن ماڭدا تۇرعىسى كەلەدى. ونى تۇسىنۋگە بولادى. الايدا مۇنداي كوشى-قون ەڭبەك نارىعىنا اسەرىن تيگىزەدى, وبلىستا جۇمىسسىزدىقتىڭ وسۋىنە ىقپال ەتەدى. سوندىقتان اتالعان ماسەلەلەردى شەشۋ ءۇشىن اۋقىمدى جۇمىس ىستەۋگە تۋرا كەلەدى» دەدى پرەمەر-مينيستر.
ونىڭ ايتۋىنشا, ۇسىنىلىپ وتىرعان كەشەندى جوسپار وسى باعىتتاعى نەگىزگى باعدارلامالىق قۇجات بولادى. قالا ماڭىنداعى اۋىلداردىڭ سۋمەن قامتاماسىز ەتۋ, سۋ بۇرۋ, ەلەكترمەن جابدىقتاۋ, جولداردىڭ جاي-كۇيى سياقتى وزدەرىنىڭ پروبلەمالارى دا بارشىلىق ەكەنىن اتاپ ءوتتى. «جوسپاردى ىسكە اسىرۋ وسىنداي وزەكتى ماسەلەلەردىڭ دە شەشىمىن تابۋعا ءتيىس. سونىمەن قاتار ەلوردا ىرگەسىندەگى اۋىلداردا تۇراقتى جۇمىس ورىندارىن اشۋ قاجەت. استانا قالاسى اگلومەراتسيانىڭ وزەگى رەتىندە ىرگەلەس جاتقان اۋماقتاردىڭ ورنىقتى دامۋىنا نەگىز بولادى. بۇل ەلوردا مەن وعان جاقىن ماڭداعى ەلدى مەكەندەردىڭ تۇرمىس دەڭگەيىنىڭ اراسىنداعى تەڭگەرىمسىزدىكتى ازايتۋعا مۇمكىندىك بەرەدى» دەدى پرەمەر-مينيستر.
ۇكىمەت باسشىسى كەشەندى جوسپاردى ىسكە اسىرۋ كەزىندە ينۆەستيتسيالار تارتۋعا قولايلى جاعداي جاساۋ كەرەك ەكەنىن ايتتى. بۇل كولىك-كوممۋنيكاتسيا, ساۋدا-لوگيستيكا, ينجەنەرلىك-كوممۋنالدىق جانە الەۋمەتتىك ينفراقۇرىلىمنىڭ ءبىرتۇتاس كەشەنىن قۇرۋعا كومەكتەسەدى. وسىلايشا اگلومەراتسيانىڭ تىرەك قاڭقاسى قالىپتاسادى. «سونداي-اق 45 اۋىلدىق ەلدى مەكەننىڭ ارقايسىسىنا وزىندىك ەكونوميكالىق ەرەكشەلىك بەرۋ قاجەت. سول كەزدە اۋىلدارمەن قاتار, استانا قالاسى دا مال جانە وسىمدىك شارۋاشىلىعىنىڭ, قۇرىلىس يندۋسترياسىنىڭ, سونداي-اق باسقا دا سالالاردىڭ قاجەتتى ونىمدەرىمەن ءوزىن-ءوزى قامتاماسىز ەتۋگە قول جەتكىزە الادى» دەدى ولجاس بەكتەنوۆ. پرەمەر-مينيستر اتاپ وتكەندەي, جوسپارلانعان بارلىق ءىس-شارالاردى جاۋاپتى ءارى ساپالى ىسكە اسىرۋ ەلوردا مەن قالا ماڭىنداعى ايماقتاردىڭ ەكونوميكالىق دامۋ تيىمدىلىگىن ارتتىرۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.
