استانا – مەملەكەتتىڭ التىن بەسىگى, ەلدىڭ جۇرەگى, تاۋەلسىزدىكتىڭ ورداسى. سوعان سايكەس ول كۇننەن-كۇنگە اجارلانىپ, كوركەيە تۇسۋدە. ونەر, ءبىلىم, مادەنيەت پەن عىلىمنىڭ ورتالىعى – باس قالامىزدى بۇگىندە الەم تانىدى. عاسىرلار توعىسىندا ەركە ەسىلدىڭ جاعاسىندا بوي كوتەرگەن ساۋلەتتى شاھاردىڭ ەرتەڭى بۇگىنىنەن دە نۇرلى بولا تۇسپەك. ءبىز بۇگىن وسى باعىتتا ەلوردادا اتقارىلىپ جاتقان جۇمىستار تۋرالى, ونىڭ الداعى دامۋ جوسپارى مەن ءوسىپ-وركەندەۋى توڭىرەگىندە اڭگىمە ءوربىتۋ ماقساتىندا استانا قالاسى ساۋلەت, قالا قۇرىلىسى جانە جەر قاتىناستارى باسقارماسىنىڭ باسشىسى التىنبەك احمەتوۆتى اڭگىمەگە تارتتىق.
– التىنبەك جاناتۇلى, وتكەن جىل سىزدەر ءۇشىن نەسىمەن ەرەكشەلەندى؟
– 2023 جىل ءبىزدىڭ باسقارما ءۇشىن جەمىستى بولدى دەسەم ارتىق ايتپايمىن. ويعا العان كوپتەگەن شارۋا شەشىمىن تاپتى. سولاردىڭ ەڭ باستىسى – 2035 جىلعا دەيىنگى استانا قالاسىنىڭ باس جوسپارى بەكىتىلدى. بۇل – ءمان-ماڭىزى زور قۇجات. جاسىراتىنى جوق, بۇرىنعى جوسپار ەسكىرە باستادى. ۋاقىت ءبىر ورىندا تۇرمايدى عوي. كەيبىر ماسەلەلەر كەيدە ءبىز ويلاعاننان اناعۇرلىم تەز بولىپ جاتادى. مىنە, شاھاردىڭ ءوسۋ قارقىنى و باستاعى مەجەلەگەننەن كوپ ىلگەرى كەتىپ قالدى. سوندىقتان وعان ەلەۋلى وزگەرىس ەنگىزۋگە تۋرا كەلدى. ونىڭ بۇگە-شىگەسىنە توقتالسام, ۇزاق ۋاقىت الادى. تەك كەيبىر ماڭىزدى تۇسىن اتاپ وتەيىن. جوعارىدا ايتىپ وتكەنىمدەي, جاڭا باس جوسپاردا قالانى 2035 جىلعا دەيىن دامىتۋدىڭ جان-جاقتى مۇمكىندىگى قاراستىرىلدى. بۇل جەردە باسا ايتاتىن جاي – تۇرعىن ءۇي سالۋ مەن ونىڭ ينفراقۇرىلىمىن ۇيلەستىرۋ. باسىندا حالىقتىڭ ءوسۋى 700-800 مىڭ شاماسىندا بولادى دەپ بولجانسا, ءدال قازىر رەسمي دەرەك بويىنشا ەلوردا تۇرعىندارى 1 ميلليون 350 مىڭ ادامنان اسىپ كەتتى. ولاردىڭ باسپاناعا, بالاباقشا مەن مەكتەپكە, دەنساۋلىق ساقتاۋ نىساندارىنا سۇرانىسى بولادى. ونى قامتاماسىز ەتۋ مىندەتى قويىلادى. وسى نەگىزدە ءبىز قازاقستان رەسپۋبليكاسى يندۋستريا جانە ينفراقۇرىلىمدىق دامۋ ءمينيسترىنىڭ 2020 جىلعى 30 قىركۇيەكتەگى №505 بۇيرىعىنا سايكەس وتكەن جىلى تامىز ايىنان باستاپ جەلتوقسان ايىنا دەيىن بىرنەشە رەت قوعامدىق تالقىلاۋ وتكىزدىك. وندا تۇرعىنداردىڭ ءوتىنىشى بويىنشا كوپتەگەن نىساننىڭ ەگجەي-تەگجەيلى جوسپارلاۋ جوباسى الەۋمەتتىك نىساندارعا اۋىستىرىلدى. ديزاين-كودقا سايكەس ۇيلەردىڭ قاسبەتىن رەتكە كەلتىرۋ جۇمىسى باستالدى. بۇل قۇجاتتى 2019 جىلدىڭ جەلتوقسان ايىندا استانا قالاسىنىڭ ءماسليحاتى بەكىتكەن ەدى. جالپى ديزاين-كود – قالا وركەندەۋىنىڭ نەگىزگى بولشەگىنىڭ ءبىرى. قاراپايىم تىلمەن ايتقاندا, بۇل – قالانى, قالا كوشەلەرىن, ورامداردى, ورامدى ايماقتاردى بەزەندىرۋدىڭ بىرىڭعاي ساۋلەت ۇلگىسى. ول قالا مەكەمەلەرىنىڭ ماڭدايشالارىنا, جارنامالارعا, اباتتاندىرۋ ەلەمەنتتەرىنە, ناۆيگاتسياعا جانە كورنەكى اقپاراتقا دا تىكەلەي قاتىستى. بۇل رەتتە, جاسىراتىنى جوق, كەيبىر كاسىپكەرلەر ۆيترينالارعا ءارتۇرلى باننەر مەن ستيكەر جابىستىرادى. قالانىڭ كورنەكىلىك كەلبەتىن بۇزاتىن مۇنداي كورىنىستەرگە جول بەرمەۋ ءۇشىن اتالعان جۇمىستاردى جۇزەگە اسىراتىن «استانا جارناما» مەملەكەتتىك كوممۋنالدىق مەكەمەسى قۇرىلدى.
بۇدان بولەك, ەلوردادا 165 قوعامدىق جانە اۋلا كەڭىستىگى اباتتاندىرىلىپ, 1 ميلليوننان استام جاسىل جەلەك وتىرعىزىلدى. قۇرىلىس كومپانيالارى ءۇشىن «كوگالداندىرۋ جارعىسى» جاسالدى. استانا قالاسىنداعى مەموريالدىق كەشەننىڭ ۇزدىك ەسكيز-يدەياسىنا حالىقارالىق ساۋلەت بايقاۋى جاريالاندى. مىنە, ءبىر جىلدا تىندىرىلعان شارۋالاردى قىسقاشا تۇجىرىمداساق, وسىلاي بولدى.
– جاقىندا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ۇكىمەتى استانا قالاسىنىڭ 2035 جىلعا دەيىنگى باس جوسپارىن بەكىتتى. ەندى وسى قۇجاتقا كەڭىرەك توقتالا كەتسەڭىز.
– وتكەن جىلدىڭ 31 قاڭتارىندا مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆ ەلوردانى دامىتۋ ماسەلەلەرى بويىنشا كەڭەس وتكىزىپ, باس شاھاردىڭ دامۋ ستراتەگياسىنا سايكەس جاڭادان باس جوسپار دايىنداۋدى تاپسىرعانى ءمالىم. پرەزيدەنت ەلوردامىز دامۋدىڭ جاڭا ۇلگىسىنە كوشۋگە, استانا يننوۆاتسيالىق شاھار بولۋعا ءتيىس ەكەنىن اتاپ ءوتتى. الەمدە قالانى باسقارۋدىڭ جاڭا تسيفرلى تاسىلدەرى قارقىندى تۇردە ەنىپ جاتقانىن, ءبىز دە وعان باسا نازار اۋدارۋىمىز كەرەگىن قاداپ ايتتى. وسىعان وراي, جان-جاقتى قوعامدىق تالقىلاۋدان كەيىن تۇرعىنداردىڭ ۇسىنىس-پىكىرىن ەسكەرە وتىرىپ, «استانا قالاسىنىڭ 2035 جىلعا دەيىنگى باس جوسپارىنىڭ» جاڭا جوباسى ۇسىنىلدى. ول ۇكىمەتتە بەكىتىلدى.
ايتۋ كەرەك, قۇجاتتا قالانى كەشەندى تۇردە دامىتۋدىڭ نەگىزگى باعىت-باعدارى ايقىن كورسەتىلگەن. ول – قالا حالقىنا ساپالى قىزمەت كورسەتۋ جانە تىرشىلىكتى قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن جاسالعان 148 جوسپارلى سەكتور. سونىڭ ىشىندە بىرنەشە تۇرعىن ءۇي ورامىنان تۇراتىن ءىرى قالالىق اۋماقتى ايتۋعا بولادى. وندا جالپى ءبىلىم بەرۋ مەكتەپتەرىنىڭ, بالاباقشالاردىڭ جاياۋ باراتىن جەردە بولۋى, بالالاردىڭ كولىك قوزعالىسى قارقىندى جالپى قالالىق ماگيسترالداردى كەسىپ وتۋىنە جول بەرمەۋ, قالا تۇرعىندارىن, ونىڭ ىشىندە بالالار مەن قارتتاردى, تۇرعىنداردىڭ قوزعالىسى شەكتەۋلى توپتاردى قاۋىپسىز جاياۋ باراتىنداي راديۋستا قىزمەت كورسەتۋ مەكەمەلەرىمەن قامتاماسىز ەتۋ قاراستىرىلعان.
2017 جىلدىڭ 6 اقپانىندا استاناعا اقمولا وبلىسى تسەلينوگراد اۋدانىنىڭ 8719 گەكتار جەرى قوسىلدى. وسىلايشا, قالا اۋدانى 79,7 مىڭ گەكتار ۇلعايدى. ەلوردادان 30 شاقىرىم راديۋستا شامامەن 283 مىڭ ادام تۇراتىن 46 ەلدى مەكەن بار. دەمەك, قالاعا كۇن سايىن 85 مىڭ ادام كەلىپ-كەتەدى دەگەن ءسوز. وسىعان وراي, اتالعان قۇجاتتا ماياتنيكتىك كوشى-قون جاعدايىن جاقسارتۋ, استانا اگلومەراتسياسى ايماعىن دامىتۋ, قوسىمشا جۇمىس ورىندارىن اشۋ, ءومىر ساپاسىن جاقسارتۋ ماسەلەلەرى دە كوزدەلگەن.
بۇگىنگى تاڭدا ەلوردادا ورتا ءبىلىم بەرەتىن 133 مەكتەپ بولسا, 2035 جىلعا قاراي 164 جاڭا مەكتەپ سالىنباق. ونىڭ ىشىندە 2025 جىلعا دەيىن – 74, 2025 جىلعا قاراي 75 مەكتەپ پايدالانۋعا بەرۋ جوسپارلانۋدا.
بۇعان قوسا, قازىر مەكتەپكە دەيىنگى بالالارعا ارنالعان 429 مەكەمە بولسا, باس جوسپاردا 2035 جىلعا قاراي قوسىمشا 175 بالاباقشا سالۋ باستى ماقسات ەتىپ قويىلدى. ال قالاداعى 186 مەملەكەتتىك جانە جەكە مەنشىكتەگى دەنساۋلىق ساقتاۋ نىسانى, باس جوسپارعا سايكەس, 2035 جىلعا قاراي تاعى 93 نىسانعا ارتپاق.
ەلوردادا ەكىنشى اينالما جولدىڭ قۇرىلىسى ءبىتىپ قالدى. سونىمەن قاتار ءۇشىنشى اينالما جول سالۋ جوسپارلانىپ وتىر. ول كەنتتەنگەن اۋماق شەكاراسى ارقىلى وتەدى. ءارى قالاىشىلىك ترانزيتتىك قوزعالىستى قامتاماسىز ەتەدى. بۇل اينالما جول وندىرىستىك ايماق ارقىلى قالانىڭ شىعىس, وڭتۇستىك بولىكتەرىن قامتىپ, تەلمان ەلدى مەكەنىنەن تالدىكول ارقىلى يلينكا, ودان كەيىن كوكتالعا دەيىن جالعاسادى.
جاڭا باس جوسپارعا سايكەس, كەلەشەكتە ەلوردادا ىسكەرلىك اۋداندار جوباسى ىسكە اسپاق. وسىعان سايكەس, راديالدى-اينالما باعىتتاعى جولدار قيىلىسىندا كولىك-اۋىستىرىپ وتىرعىزۋ توراپتارى قۇرىلادى. مۇنداي توراپتار تەك كولىك ينفراقۇرىلىمىن, ياعني پاركينگتى, تەرمينالداردى, LRT, BRT ستانسالارىن عانا ەمەس, سونىمەن بىرگە, ساۋدا-ويىن-ساۋىق كەشەندەرىن, بيزنەس ورتالىقتاردى, ساۋدا زالدارىن قامتيدى.
قازىرگى ۋاقىتتا ماگيسترالدى كوشەلەر مەن جولداردىڭ قيىلىسىندا 21 جول ايىرىعى بار. ۇزاق مەرزىمدى كەلەشەكتە, ياعني 2035, 2050 جىلدارعا قاراي تاعى 69 جاڭا قۇرىلىس سالۋ جوسپارلانىپ وتىر. تاياۋ ۋاقىتتا شاعىن اينالما جولداردا بىرنەشە جول ايىرىعىن سالۋ كوزدەلگەن.
بۇعان قوسا, 2030 جىلعا دەيىن استانا قالاسىنىڭ ينجەنەرلىك-كولىك ينفراقۇرىلىمىن قامتاماسىز ەتە وتىرىپ, استانا قالاسىن سالۋ بويىنشا كەشەندى جوسپار ازىرلەۋ; استانا اگلومەراتسياسىن اۋماقتىق دامىتۋدىڭ وڭىرارالىق سحەماسىن تۇزەتۋ (وزەكتەندىرۋ); استانا اگلومەراتسياسىن دامىتۋدىڭ 2024-2028 جىلدارعا ارنالعان كەشەندى ءىس-شارالار جوسپارىن ازىرلەۋ قاراستىرىلعان.
– «استانا – جايلى قالا» تۇجىرىمداماسى تۋرالى نە ايتاسىز؟
– «استانا – جايلى قالا» جوباسىنىڭ ماقساتى – استانا قالاسىندا جايلىلىق پەن تۇراقتىلىقتى قالىپتاستىرىپ, ادامداردىڭ دەنساۋلىعىن نىعايتۋعا جاعداي جاساۋ.
جاڭا جاسىل ايماقتار مەن ساياباقتاردى, سكۆەرلەردى كوبەيتىپ, تازالىقتى ساقتاۋ, اينالانىڭ لاستانۋىن ازايتۋ جانە قالانىڭ ەكولوگيالىق قاۋىپسىزدىگىن ارتتىرۋ جونىندە قابىلدانعان جوبانى جۇزەگە اسىرۋ دا باستى نازارعا الىنۋدا. وسى نەگىزدە كوشەدە ءجۇرۋ ءتارتىبىن قاداعالاپ, قالادا جاياۋ جۇرگىنشىلەردىڭ قوزعالىسىن جەڭىلدەتۋ, عيماراتتاردىڭ ەنەرگيا تۇتىنۋىن ازايتىپ, اۋا رايىنا ىڭعايلى ينفراقۇرىلىمداردى جۇزەگە اسىرۋ, قالدىقتاردى قايتا وڭدەۋ, كومىرقىشقىل گازىنىڭ شىعارىندىلارىن ازايتۋ, بيوارتۇرلىلىكتى ارتتىرۋ ماستەر-جوسپارى قاراستىرىلعان. بۇعان ج.وماروۆ كوشەسىندەگى تاريحي كوشەلەر مەن امفيتەاترلاردى, «تەاتر بۋلۆارىن», بەيبىتشىلىك كوشەسى بويىنداعى ساۋلەت ونەرىنىڭ بەلگىلى نىساندارىن كوركەيتۋ مەن اباتتاندىرۋ جۇمىستارىن دا قوسۋعا بولادى.
– استانا ساۋلەتىنىڭ بولاشاعى جايلى نە ايتۋعا بولادى؟
– بولاشاقتا قۇرىلىس قارقىنىن مىڭجىلدىق اللەياسى, تەلمان تۇرعىن الابى مەن تۇران داڭعىلىنىڭ باتىسىندا جانداندىرۋ كوزدەلۋدە.
تۇرعىن ءۇي قورى وسى كەزەڭدە (2035 جىلعا دەيىن) ءار ادامعا 30 شارشى مەتردەن 68,2 ملن شارشى مەتر باسپانا سالۋدى مەجەلەيدى.
رەكرەاتسيالىق اۋماقتاردىڭ اۋدانى 42,6 مىڭ گەكتارعا ءوسىپ, 1 ادامعا ەسەپتەگەندە 18,7 ش.م-دەن كەلۋى كەرەك.
باس جوسپاردا ەلوردانىڭ «جاسىل بەلدەۋىن» كەڭەيتۋ دە كوزدەلگەن. وعان بيىل قوسىمشا 2700 گەكتار جەر ءبولىندى.
2035 جىلعا قاراي قالانىڭ كوشە-جول جەلىسىنىڭ ۇزىندىعى 1000 كم-گە دەيىن ۇلعايادى دەپ جوسپارلانىپ وتىر. ال جالپى ۇزىندىعى 2586 كم-گە جەتپەك (قازىرگى ۋاقىتتا 1582,7 كم).
باس جوسپار جوباسى سونىمەن قاتار BRT جانە LRT سياقتى بالاما قوعامدىق كولىك تۇرلەرىن دامىتۋدى قاراستىرادى.
نەگىزگى ماگيسترالداردى ءتۇسىرۋ ءۇشىن اسىرەسە ەسىل اۋدانىندا 5 ءىرى كوپىر سالۋ قاراستىرىلعان.
بارشاعا ايان, وتكەن جىلدىڭ سوڭىندا ءال-فارابي داڭعىلىنان تاۋەلسىزدىك داڭعىلىنا وتەتىن جاڭا كوپىر اشىلدى. ەندى كەنەسارى كوشەسى مەن قورعالجىن تاسجولىن جالعايتىن تاعى ءبىر كوپىردىڭ قۇرىلىسى باستالدى. سونداي-اق 2035 جىلعا قاراي باس جوسپاردا 20 جاڭا كولىك ايىرىعىن ىسكە قوسۋ جوسپارلانسا, ونىڭ 2-ەۋى 2022-2023 جىلدارى پايدالانۋعا بەرىلدى.
– كوشەلەر مەن اۋلالاردى كوركەيتۋ جۇمىسى قالاي بولماق؟
– قالا اكىمدىگى ەلوردانى اباتتاندىرۋ مەن كوگالداندىرۋ تۇجىرىمداماسىن ازىرلەدى. وسىعان بايلانىستى شاھاردىڭ 5 اۋدانىندا دا تۇرعىندار ءوز يدەياسى مەن ۇسىنىسىن ورتاعا سالعان قوعامدىق تالقىلاۋلار وتكىزىلدى. وسى تۇجىرىمدامانى ازىرلەۋ كەزىندە قاراپايىم حالىقتىڭ بارلىق سۇرانىسى ەسكەرىلدى.
ايتالىق, 2023 جىلى 165 قوعامدىق جانە اۋلا كەڭىستىگى اباتتاندىرىلىپ, 1 ميلليوننان استام جاسىل جەلەك وتىرعىزىلدى. ەندى الداعى 3 جىلدا 600 قوعامدىق جانە اۋلا كەڭىستىگىن اباتتاندىرۋ جوسپارلانۋدا. ەڭ دۇرىسى, ءۇيىنىڭ تەرەزەسىنىڭ الدىندا ءاربىر ادام كەم دەگەندە 3 اعاش ەگۋى كەرەك. تۇرعىلىقتى جەرى كەم دەگەندە 30 پايىز جاسىل جەلەكپەن جابىلۋى كەرەك, ال ۇلكەن ساياباق نەمەسە جاسىل ايماق ۇيدەن 300 مەتردەن اسپاۋى كەرەك. كوشەلەردىڭ بىرىڭعاي ءستيلى, ۇلكەن جەمىس اعاشتارى مەن كوپجىلدىق بۇتالاردى وتىرعىزۋ ماسەلەسى قاراستىرىلادى. وسى ماقسات-مۇددەلەردى نەگىزگە الا وتىرىپ, قايتا قۇرۋ جونىندەگى بارلىق جوبا كەدەرگىسىز ورتا, ينكليۋزيا جانە كوگالداندىرۋ جارعىسى قاعيداتتارىندا ازىرلەنەتىن بولادى. بۇل – قازاقستان حالقىنىڭ سۇيىكتى مەگاپوليسى كەلەشەگىنىڭ كەڭ پىشىلگەن, تەرەڭ ويلاستىرىلعان باس جوسپارىنداعى اتقارىلار جۇمىستىڭ نەگىزگى تۇجىرىمدارى. ونى جۇزەگە اسىرىپ, بۇقارانىڭ كادەسىنە جاراتۋ بارشامىزدىڭ ازاماتتىق مىندەتىمىز بولۋى كەرەك.
