وتكەن عاسىردىڭ توقسانىنشى جىلدارىنىڭ باسىندا ءبىر اۋقاتتى ادامنىڭ قولىنان ءتورت بۇرىشتى كىرپىشكە ۇقساعان تەلەفوندى كورگەندە سول كەزدە وتىزدىڭ اينالاسىنداعى ەكى-ءۇش جىگىت «اۋزىمىزدى اشىپ, كوزىمىزدى جۇمىپ» تاڭعالعانىمىز بار-دى. سول كاسىپكەر اعامىز سالماعى شامامەن ءۇش-ءتورت كەلى تارتاتىن ۇيالى بايلانىسىن قولىنان تاستامايتىن. قىزىعۋشىلىعىمىز ويانىپ: «بۇل نە تەلەفون؟» دەپ سۇراعانىمىزدا: «بۇعان سەندەردىڭ شامالارىڭ جەتپەيدى. باعاسى ءبىر قۇناجىن تۇرسا, ۇستاپ ءجۇرۋ شىعىنى ءۇش قۇناجىننىڭ قۇنىنا تەڭ ۇيالى بايلانىس» دەپ شىرەنە جاۋاپ بەرەتىن. كەلە-كەلە زامان وزگەردى. قازىر ودان ون ەسە جەتىلگەن قالتا تەلەفونىن شىرەنگەن شەنەۋنىك قانا ەمەس, مەكتەپكە ەندى بارعان اۋىل بالاسى دا ۇستاپ ءجۇر. ءتىپتى قالتا تەلەفونىسىز كۇندەلىكتى تىرلىگىن ەلەستەتە المايتىن ۇرپاق ءوسىپ جەتىلدى.
تاريف ءوسىپ بارادى…
ۇيالى بايلانىس – جاقسى. بۇكىل شارۋاڭدى بىتىرەسىڭ. ايشىلىق الىس جەرلەردەن كوزدى اشىپ-جۇمعانشا جىلدام حابار الاسىڭ. دەگەنمەن, «ءاي» دەيتىن «اجە» بولماعاندىقتان, وسى سالاداعى مونوپوليستەر قىزمەت باعاسىن شامادان تىس قىمباتتاتا باستادى. ماسەلەن, Activ ۇيالى بايلانىس وپەراتورى وتكەن جىلدىڭ ناۋرىز ايىندا قىزمەت قۇنىن 1800 تەڭگەدەن 2590 تەڭگەگە كوتەرىپ ەدى. قاراشا ايىندا ءوز ابونەنتتەرىنە «ءسىزدىڭ تاريف جوسپارىڭىز 3290 تەڭگە بولدى» دەگەن تاعى حابارلاما جىبەردى.
الايدا باعانى وسىرگەننەن ولاردىڭ قىزمەت ساپاسى جاقسارىپ كەتىپ جاتقان جوق.
ال ۇيالى بايلانىس وپەراتورلارى مۇنى «قازاقستان رەسپۋبليكاسى كاسىپكەرلىك كودەكسىنىڭ 116-بابى مەن «قر بايلانىس تۋرالى» زاڭىنىڭ 20-بابىنا سايكەس بايلانىس وپەراتورى ۇيالى بايلانىس قىزمەتى ءتاريفىن ءوزى بەلگىلەۋگە قۇقىلى. وسىعان بايلانىستى ءبىز ابونەنتتەرگە كەم دەگەندە 30 كۇن بۇرىن حابارلاما جىبەرىپ, ەسكەرتىپ, تاريفتەردى نارىق تالابىنا ساي قىزمەت كولەمى مەن ساپاسىنا سايكەس كوتەرە الامىز» دەپ تۇسىندىرەدى.
«كسەلل» بايلانىس وپەراتورىنىڭ جاۋاپتى قىزمەتكەرى نينا پلەتنەۆانىڭ ايتۋىنشا, تاريف كوتەرىلگەلى ولارعا ءمان-جايدى بىلگىسى كەلىپ كەلۋشىلەر مەن ارىز-شاعىم ايتۋشىلار بىرنەشە ەسە كوبەيگەن كورىنەدى. «الايدا دەيدى ول – ءبىز ءبارىن نارىق زاڭىنا ساي ىستەپ وتىرمىز. كەيىنگى كەزدە بىزدە ابونەنتتەر سانى التى ەسە ءوستى. وسىعان بايلانىستى جەلىگە تۇسەتىن جۇكتەمە دە ارتتى. قىزمەت ساپاسى مەن جىلدامدىعىن ارتتىرۋ ءۇشىن قوسىمشا جابدىقتار ساتىپ الۋعا تۋرا كەلدى. ال مۇنداي قىمبات جابدىقتاردى تەك الىس شەتەلدەردەن جەتكىزەمىز. ونىڭ بارىنە قوماقتى قارجى جۇمسالىپ وتىر».
استانا قالاسىنىڭ تۇرعىنى قازۋرا سەرىكوۆا ءوزىنىڭ ون بەس جىلدان بەرى Beeline ۇيالى بايلانىسىنىڭ ابونەنتى ەكەنىن ايتادى. «جاقىندا وتكەن جىلدىڭ اياعىندا ۇيالى تەلەفونىما ولاردىڭ قىزمەت قۇنىن ايىنا – 3500-3700 تەڭگەگە دەيىن كوتەرەتىنى تۋرالى حابارلاما كەلدى. ءوزىمنىڭ نارازىلىعىمدى ءبىلدىرىپ ورتالىق كەڭسەسىنە بارىپ ەدىم «وكىنىشكە قاراي, ءتاريفتى قىمباتتاتۋ – ءبىزدىڭ شاراسىزدان ىستەپ وتىرعان ارەكەتىمىز. ەگەر بۇلاي ىستەمەسەك, ءوزىمىز شىعىنعا باتامىز. مۇنىڭ سەبەپتەرى كوپ. كىرىستەرىمىزدىڭ كوپ بولىگىن ينفلياتسيا جەپ قويىپ وتىر. كەيىنگى كەزدە ءموبيلدى ينتەرنەتتىڭ سۇرانىسى ءوسىپ, بۇل باعىتتاعى جۇكتەمەلەردى ازايتۋ ءۇشىن قوسىمشا جابدىقتاردى ىسكە قوستىق. ەگەر ءبىزدىڭ ۇيالى بايلانىس قيىندىق كەلتىرسە, باسقا ارزانداۋ وپەراتورعا اۋىسۋىڭىزعا بولادى» دەپ كەڭەس بەردى» دەيدى.
جونسىزدىكتەر رەتتەلە مە؟
قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ باسەكەلەستىكتى قورعاۋ جانە دامىتۋ اگەنتتىگى 2023 جىلدىڭ 27 جەلتوقسانىندا ۇكىمەتتىڭ gov.kz سايتىندا ۇيالى بايلانىستار وپەراتورلارىنىڭ نارىقتىق قىزمەتى تۇرعىسىندا تەكسەرۋ باستالعانى تۋرالى اقپارات تاراتتى.
كوپتەگەن ابونەنتتەردىڭ قىزمەت باعاسىنىڭ وسۋىنە نارازىلىق تانىتقان ارىز-شاعىمىنان كەيىن ۇيالى بايلانىس قىزمەتىنىڭ تاريفتىك جوسپارىنا تالداۋ جاسالىپ, جۇزەگە اسىرىپ وتىرعان ءىس-شارالاردىڭ زاڭدىلىعى باقىلاندى.
وسىعان سايكەس 2023 جىلى ۇيالى بايلانىس وپەراتورلارىنىڭ تاريفتىك جوسپارلارى بويىنشا باعانىڭ 7,7-دەن 57,3 پايىزعا دەيىن كوتەرىلگەنى انىقتالدى. ماسەلەن, وتكەن جىلدىڭ مامىر-شىلدە ايلارى ارالىعىندا عانا ۇيالى بايلانىس وپەراتورلارى وزدەرىنىڭ رەسمي سايتتارىندا جاريالاعان اقپاراتتا اي سايىنعى ابونەنتتىك تولەم مەن 30-دان استام تاريفتىك جوسپاردىڭ قىزمەت قۇنى ارتقانى كورسەتكەن. بۇل شىن مانىندە, قاتتىراق ايتساق, بەتىمەن كەتۋشىلىك ەدى. وسىعان بايلانىستى قۇزىرلى ورگاندار قازىرگى ۋاقىتتا كاسىپكەرلىك كودەكستىڭ 199-بابىنىڭ 3-تارماعىن ەسكەرە وتىرىپ, باسەكەلەستىككە قارسى ءىس-ارەكەتتەردىڭ بەلگىلەرىن ساقتامادى نەمەسە كوپە-كورنەۋ بۇزدى دەگەن كۇدىكپەن «كسەلل» اق, «مت-س» جشس (Tele2/Altel) جانە «كار-تەل» جشس (Beeline) ۇيالى وپەراتورلارىنا قاتىستى كاسىپكەرلىك كودەكستىڭ 170-بابى بويىنشا تەرگەۋ جۇرگىزىپ جاتىر.
ەلوردالىق كاسىپكەر ايدار بەكجانوۆتىڭ پىكىرىنشە, Kcell دە, Beeline دە – نارىقتا ءوز ورىندارىن الدەقاشان ايقىنداپ العان ۇيالى بايلانىس مونوپوليستەرى. ولاردىڭ باعانى جىلىنا ەكى رەت كوتەرۋى تىپتەن ورىنسىز. ونى ايتاسىز, ولار بىلاي دا وزدەرىنىڭ تۇتىنۋشىلارىنان ەبىن تاۋىپ اقشا الۋدىڭ باسقا دا جولدارىن ابدەن مەڭگەرىپ العان. تاريفتىك جوسپار ءبىر ايعا جەتەدى دەپ جارنامالاعانمەن, شىن مانىندە جيىرما سەگىز كۇندە سىزدەن جاڭا ءتاريفتىڭ اقشاسىن الىپ وتىرادى. بۇدان بولەك, تەلەفونىڭىزدىڭ «بوگدە جۇكتەمەلەرگە قوسىلىپ كەتىپ» كۇن سايىن بىرلىك جەۋى دە ءجيى بولاتىنى جاسىرىن ەمەس. مىنە, وسىنداي جونسىزدىكتەردى رەتتەۋ ءۇشىن جاڭا جىل قارساڭىندا ەلىمىزدىڭ ۇيالى بايلانىس وپەراتورلارىنىڭ جۇمىستارى تەكسەرىلەتىن بولدى. ودان شىعاتىن قورىتىندى – حالىققا كورسەتىلەتىن وسى سالاداعى جۇمىستى وڭتايلاندىرىپ, بۇرىنعىدان دا جاقسارتادى دەگەن سەنىم مول.
ناتيجە قانداي بولماق؟
ۇيالى تەلەفون وپەراتورلارىنىڭ باعانى قىمباتتاۋداعى تاعى ءبىر ءۋاجى 5G جەلىسىن ەنگىزۋمەن بايلانىستى دەگەنگە سايادى. راس, بۇل تەحنولوگيا جەلىگە اۋقىمدى قۇرىلعىلاردى قوسۋعا مۇمكىندىك بەردى. مالىمەتتەردى بەرۋ جىلدامدىعىن ارتتىردى. ونىڭ سوڭعى يننوۆاتسيا جەتىستىگى ەكەنىن ەشكىم دە جوققا شىعارمايدى. قازاقستان 5G ەنگىزۋ جونىندە ورتالىق ازيادا كوش باسىندا كەلەدى. بۇل دا – ءبىزدىڭ اۋىز تولتىرىپ ايتار ناتيجەمىز.
وتكەن جىلدىڭ قازان ايىندا 35,9 مبيت/س-قا جەتكەن ەلدەگى ءموبيلدى ينتەرنەت جىلدامدىعىنىڭ جىل باسىنان بەرى 68,6 پايىزعا كوتەرىلۋى – سونىڭ ايعاعى. ال 2027 جىلعا دەيىن بۇل ءۇردىس بارلىق وبلىس ورتالىقتارىن جاڭا بۋىن ۇيالى بايلانىسىمەن قامتۋعا مۇمكىندىك بەرەدى دەپ وتىر ماماندار. ۇكىمەت بۇل جۇمىستى مەرزىمىنەن بۇرىن, 2025 جىلدىڭ سوڭىنا دەيىن اياقتاسا, ءتىپتى قۇبا-قۇپ, – دەيدى قوعامدىق ورتا.
الايدا اياق استىنان باعانى شارىقتاتىپ جىبەرۋ وسىنداي وڭ ناتيجەلەرگە كولەڭكەسىن ءتۇسىرىپ تۇرعانىن جاسىرۋعا بولمايدى.
«ۇناماسا, باسقا وپەراتوردى تاڭداڭىز» دەگەن جاۋاپتى قازىر اركىم دە ەستيدى. ءتىپتى كەيبىر قىزمەتكەرلەر «ءبىزدىڭ ەلىمىزدەگى ۇيالى بايلانىس دۇنيەجۇزىندەگى ەڭ ارزانى بولىپ وتىر. سوندىقتان ازداعان مولشەردە قىزمەت قۇنىن كوتەرگەنگە نارازىلىق ءبىلدىرۋ دۇرىس بولمايدى» دەپ كوپشىلىكتىڭ ءوزىن كىنالايتىنىن قايتەرسىز.
قازىرگى ۋاقىتتا قازاقستانداعى ۇيالى بايلانىس نارىعىنىڭ 80-85 پايىزىن Kcell مەن Beeline وپەراتورلارى يەلەنىپ وتىر. ۇيالى بايلانىس نارىعىندا حالىقتىڭ سۇرانىسىن قاناعاتتاندىرىپ وتىرعان جوعارىداعى ەكى بايلانىس وپەراتورلارىنىڭ باسەكەلەسى – تەلە 2 مەن التەل.
ايتسا ايتقانداي, كەيىنگى كەزدە اۋىلدىق جەرلەردەگى ابونەنتتەر مەن شاعىن قالالارداعى كەيبىر ۇيالى بايلانىس تۇتىنۋشىلارىنىڭ باسىم كوپشىلىگى تەلە 2 وپەراتورىنا اۋىسا باستادى. ونىڭ سەبەبى دە تۇسىنىكتى.
سونىمەن, ىبىراي اتامىز جىرلاعانداي, «ونەر-ءبىلىم بار جۇرتتار تاستان ساراي سالعىزىپ, ايشىلىق الىس جەرلەردەن جىلدام حابار العىزىپ» بەك قۋانتىپ ەدى. الايدا نارىق دەپ قالتاسىنىڭ قامىن كۇيتتەيتىندەر حالىقتىڭ بۇل قۋانىشىن كوپ كورە باستاعانداي…
بۇعان جول بەرمەۋدى كوزدەگەن قولىندا قۇزىرەتى بار ءتيىستى ورگاندار قازىر «Kcell» اق (Kcell جانە اسtiv ساۋدا ماركالارى), «كار-تەل» جشس (Beeline ساۋدا ماركاسى), «موبايل تەلەكوم-سەرۆيس» جشس (تەلە 2, Altel ساۋدا ماركاسى) جۇمىستارىن التى اي بويى تەكسەرمەكشى. ناتيجە كوپشىلىكتىڭ كوڭىلىنەن شىعارداي وڭ بولادى دەپ سەنگىمىز كەلەدى.
