استانا-داستان

(پۋبليتسيستيكالىق پوەما)

ارقالى اقىن, حالىقارالىق «الاش» ادەبي سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى سەرىك تۇرعىنبەكۇلىنىڭ ءومىرى مەن شىعارماشىلىعى سوڭعى شيرەك عاسىردا ەلوردامىزبەن تىعىز بايلانىستى. الاتاۋدان ۇلى كوش ارقاعا قاراي بەت بۇرعاندا سونىڭ العاشقى لەگىنەن كورىندى. بيىل استانامىزعا 24 جىل تولسا, سەرىك اقىننىڭ دا باس قالا تۇرعىنى اتانعانىنا وسىنشاما ۋاقىت بولدى. استانانى ول سياقتى جىرلاعان اقىن دا كەمدە-كەم. ەلوردانى كوپتەگەن ولەڭدەرىنە, داستاندارىنا ارقاۋ ەتتى. ءالى دە تالماي جىرلاپ كەلە جاتىر. بيىلعى استانا كۇنىنىڭ قارساڭىندا دا رەداكتسيامىزعا پۋبليتسيستيكالىق پوەما مەن توپتامالارىن جولدادى. تانىسا وتىرىڭىزدار.     

 

الاشتىڭ

اسقاقتاسا

تۋى – شىڭدا.

اينالىپ

ايدىڭ دا ءوزى جۋىسۋعا.

كۇلىمدەپ

كۇننىڭ كوزى

شۋاق شاشىپ,

كەڭەيتىپ سالا بەرەر تىنىسىڭ دا.

اڭساعان

ارمانىڭا قول جەتكىزىپ,

سول بولار –

باقىتىڭ دا,

ىرىسىڭ دا.

ۇيىسىپ –

ۇلى بىرلىك,

ۇلان تىرلىك

قالا تۇر –

ۋىز نۇردىڭ

ۋىسىندا!

 

جاڭاعا ەسكى كۇندى اۋىستىرىپ,

تاعاتىن

تۋعان ەلدىڭ تاۋىستىرىپ.

قالا تۇر –

ەسىل وزەن جاعاسىندا,

ەلدىكتى

ەرلىكپەنەن قاۋىشتىرىپ.

 

ءبىر ساتكە ەسىنە الىپ وتكەندەرىن,

زىم-زيا,

زايا كەتكەن توككەن تەرىن.

شاپانىن قىزىل-قوشقىل لاقتىرىپ,

ۇستىنە كيىپ الدى كوك كويلەگىن.

 

كەڭەيتىپ بىرتە-بىرتە تىنىس-تىرلىك,

بالاسىن بارلىق ۇلتتىڭ ۇعىستىرىپ.

جاڭا جۇرت,

جاڭا قالا,

جاڭا قازاق

ەسكىنى بارا جاتىر ىعىستىرىپ.

كەلگەن جۇرت –

الىس-جاقىن

الىپ ۇشىپ.

كەرەمەت كۇي كەشەدى – ساعىنىسىپ.

اقوردا –

اق الماستاي جارقىلدايدى,

كۇمبەزى –

كۇن كوزىمەن شاعىلىسىپ,

 

جان-جاعى –

جاسىل قۇراق,

جاس قاراعاي,

جالعاندا –

قالا بارما,

استاناداي.

تىرباڭداپ ءتىرى جۇرگەن ءبىز تۇگىلى,

قارايدى تەبىرەنىپ,

تاستاعى –

اباي.

 

قارايدى قۇرمەتپەنەن تاس بولسا دا,

قالاسى –

قايتا تۋعان جاس بولسا دا.

عاسىردىڭ اۋىر جۇگىن تۇر كوتەرىپ,

قادامى جاڭا عانا باستالسا دا.

 

الساڭ سەن

وتكەن كۇندى ەسىڭە ەپتەپ,

بولساڭ سەن

تاريح سىرىن نەسىبە ەتپەك.

استىنا تۇلپار مىنگەن

كەنەسارى,

ويى بار –

كوك ەسىلدى

كەشىپ وتپەك.

 

اقوردا.

ارعى بەتتە –

حان شاتىرى.

ساۋساقتاي

سانسىز ۇيلەر

سامساپ ءىرى.

قايراۋلى اق سەمسەرى ءالى كۇنگە

جالعاننىڭ وتسە-داعى قانشا كۇنى.

 

ەسىلدىڭ

ەكى جاعى –

اباتتانىپ,

كورگەن جان

تۇرا المايدى

تاعات تاۋىپ.

دايىن تۇر –

تىنىشتىعى قىبىر ەتسە,

شىعۋعا –

شابۋىلعا

تاعى اتتانىپ…

 

باسىنا اۋمايتىنداي

باق تۇنعاسىن,

بىلەدى ەل –

مۇنداي قالا تاپتىرماسىن.

بوگەنباي –

ول دا ءوزىنىڭ

داڭعىلىمەن

دايىن تۇر –

جىبەرۋگە اتتىڭ باسىن.

 

باعىتى

ەرەيمەنتاۋ –

جەر كىندىگى.

ەلەڭ عىپ –

ەرەك ەردى

ەل تىرلىگى.

قولىندا –

قوس تىزگىنى

ارعىماقتىڭ,

ەجەلدەن ارمانداعان –

ەركىندىگى!

 

ەل ريزا باتىرلاردىڭ جورىعىنا,

استانا –

اسقاق قونعان ورنىنا.

داڭعىلى

قابانبايدىڭ زۋلاپ بارىپ,

تىرەلەر ءوزى جاتقان قورىمىنا.

 

اقوردا –

اينالاسى –

ات شاپتىرىم.

ءوزىنىڭ تانىتىپ تۇر اسقاقتىعىن.

ءبىر باتىر,

تاۋەلسىزدىك تۋى قولدا,

بارادى –

تۋعان ەلدى باستاپ بۇگىن.

 

استانا –

تاسى جاۋھار, اسىل ءارى,

كەرەمەت كەلبەتىنە باس ۇرادى.

الاڭداپ «ماڭگىلىك ەل»

الاڭىنا –

كورۋگە  سول باتىردى اسىعادى.

 

ەسىلدىڭ ارعى جاعى,

بەرگى جاعى,

شابىتتىڭ تولاس تاۋىپ شەر-قۇمارى.

اقوردا –

كوك تۋىمەن قول بۇلعايدى,

قوسىلىپ

جەردىڭ – نۇرى,

ەلدىڭ – ارى.

 

اقوردا –

اسىل تۇلعا,

باق مەكەنىم,

جانىڭا جولامايدى جات-بوتەنىڭ.

جالعاندا وتتاي جانعان سەنى كورىپ,

سەزەمىن بۇل دۇنيە ءتاتتى ەكەنىن.

 

تاۋ قانداي,

دالا قانداي,

قيىر قانداي؟!

بار وزەن –

استاناعا قۇيىلعانداي.

جەردەگى –

مول بەرەكە,

قازىنا-قۇت,

قازاقتىڭ ماڭدايىنا بۇيىرعانداي.

 

استانا سىيماعانداي جەر توسىنە,

ەلىمنىڭ اينالىپ تۇر ەركەسىنە.

توبەسى –

كوك تىرەگەن

عيماراتتار,

ۇقسايدى

الاتاۋدىڭ وركەشىنە.

 

ۇشساڭ دا,

ايعا بارىپ,

كۇندى اينالا.

تاڭعالىپ,

تالىپ ءتۇسىپ,

ءتىل بايلانا…

عالامدى

قانشاما رەت شارلاساڭ دا,

تابىلماس دۇنيەدە مۇنداي قالا!

 

الاشىمنىڭ ارمانىسىڭ

 

شارىقتا,

شابىت شاقىر –

ارما, قۇسىم.

ارقالاپ تۋعان ەلدىڭ

ار-نامىسىن.

كوتەرىپ

تاۋەلسىزدىك الىپ كەلگەن

كەشەگى –

الاشىمنىڭ ارمانىسىڭ.

 

ايشىقتى

اتا-بابا مانەرىسىڭ.

وزىڭمەن ورنەكتەلگەن جان ءورىسىم.

قازاققا كوسەم بولىپ

قول باستاعان,

ازاتتىق –

ءاليحاننىڭ الەمىسىڭ.

 

قاپاسقا –

قيامەتكە بارىپ قيىن,

قورعاعان حالىق مۇڭىن,

حالىق كۇيىن.

احمەت ۇلاعاتتى ءىس قالدىرعان,

ۇلتىنىڭ جازىپ بەرىپ –

ءالىپبيىن.

 

الاشتىڭ قاي كەزدە دە

ۇرانى – ارمان.

تاڭىردەن ازاتتىقتى سۇراپ العان.

ءوزى دە نويان قازاق,

«ويان, قازاق!» –

ماڭگىلىك مىرجاقىپتان

مۇرا قالعان.

 

ساتباەۆ –

بۇل دالانىڭ سىرىن بىلگەن,

ارناعان –

ءيمانجۇسىپ جىرىن بىردەن.

سەيفۋللين –

وسىندا وقىپ,

ءبىلىم الىپ,

قادىرىن

بارىنەن دە

بۇرىن بىلگەن.

 

شالقىعان وسى ارادا

ولەڭ – داستان.

وتپەدى دەيسىڭ دۇنيە نەلەر باستان؟!

دەپ سالعان

دەس بەرمەستەن

عازيز اقىن:

-«ءانشى جوق قاراوتكەلدە مەنەن اسقان…»

 

اڭىز كوپ

اقمولادا تولىپ تۇرعان.

ءان-جىرى اتالاردىڭ سونى ۇقتىرعان.

ءوزىنىڭ عالياسىن –

بالۋان شولاق,

قاراوتكەل بازارىندا جولىقتىرعان.

 

بولمادى ۋاقىتتان وزار تۇلعاڭ,

بوتەن وي,

بوگدە سوزدەن تازارتىلعان.

استانا –

قاراوتكەلدە ورناسىن دەپ,

قانشاما وڭدى پىكىر – ءسوز ايتىلعان.

 

بولعان جوق,

باياندى ىسكە مۇرشا مۇندا.

تەڭدىك جوق قازاق دەگەن ءبىر قاۋىمعا,

الاشتىڭ ايتقان ءسوزى ىسكە اسپادى,

تۇرعان سوڭ كومپارتيا قۇرساۋىندا.

 

بۇل ءىستىڭ كۇتۋ كەرەك ارتىن ەپتەپ,

ءبىر داۋرەن

قالاي ماڭگى شالقىپ وتپەك.

قان تامعان قىلىشىنان كومپارتيا

باساتىن بولدى اياعىن تالتىرەكتەپ.

 

وزدەرى ۇستاپ بەرىپ ءبىرىن-ءبىرى,

جينادى

جان-جاعىنا جىرىندىنى.

كەڭەستىڭ كەلە جاتتى

بىرتە-بىرتە,

قۇردىمعا كەتىپ مۇلدە

قۇرىر كۇنى.

 

ءوز ءارپىن

ورىسىڭنىڭ زورعا تانىپ,

جۇرگەندەر

شىعا كەلدى جورعا اتانىپ.

قازاقتى «جارىلقاماق» بولادى دا,

ارتىنان جىقپاق ەكەن

جارعا اپارىپ.

 

قاشاننان ۇلتىم – باتىر,

ەلىم – ەرەن,

قان جۇتتىم,

حالقىم ءۇشىن ەڭىرەگەن.

داق تۇسكەن نامىسىنا

قايران قازاق,

جەلپىندى –

جەلتوقساننىڭ جەلىمەنەن.

 

قاراماي

قىستىڭ قاتتى ىزعارىنا,

جاقتى الاۋ,

جەلتوقساننىڭ مۇزداعىنا.

قول سوقتى بۇكىل الەم,

رازى بوپ,

قازاقتىڭ جىگىتتەرى,

قىزدارىنا.

 

ەر قازاق ايامادى جان-جۇرەگىن,

تاپ باسىپ,

تاپپاسا دا زاڭدى جولىن.

اشىنىپ,

اقيقاتىن ايتپاق بولىپ,

كەڭەستىڭ كەڭىردەگىنە سالدى قولىن.

 

وزگەشە بولدى سوسىن ەندىگى ارىن,

بايقاتىپ,

ەلدىڭ قۇتىن,

جەردىڭ ءنارىن.

جالپ ەتىپ,

كومپارتيا قۇلادى دا

اقىرى –

تاۋەلسىزدىك جەڭدى ءبارىن.

 

قۇلپىرىپ تۋعان جەردىڭ ءتوسى مۇلدە,

جەتتىك ءبىز,

جەڭىمپاز بوپ – وسى كۇنگە.

ەلوردا,

ەلدىگىمنىڭ

استاناسى,

اينالدى –

تاۋەلسىزدىك بەسىگىنە!