كورنەكتى قوعام جانە مەملەكەت قايراتكەرى, الاش قوزعالىسىنىڭ جەتەكشىسى, الاشوردا اۆتونوميالى ۇكىمەتىنىڭ توراعاسى, ۇلت كوسەمى ءاليحان نۇرمۇحامەدۇلى بوكەيحان: «قازاقتى اۆتونوميا قىلساق, قاراوتكەل – الاشتىڭ ورتاسى, سوندا ۋنيۆەرسيتەت سالىپ, قازاقتىڭ ۇل-قىزىن وقىتساق, «قوزى كورپەش-باياندى» شىعارعان, شوقان, اباي, احمەت, مىرجاقىپتى تاپقان قازاقتىڭ كىم ەكەنىن ەۋروپا سوندا بىلەر ەدى-اۋ» دەپتى. وسى جەردەگى قاراوتكەل – اقمولا ءوڭىرىنىڭ بايىرعى جەر اتاۋى, بۇگىنگى تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ استاناسى, باس قالاسى.
الاش كوسەمىنىڭ وسىدان 100 جىل بۇرىن ايتقان ءسوزى ەلىمىز ەگەمەندىگىن العان ۋاقىتتا جۇزەگە استى. راسىندا, استانادا ءتۇرلى ۋنيۆەرسيتەتتەر سالىنىپ, ءزاۋلىم عيماراتتار بوي كوتەرىپ, قازاقتىڭ ءاليحانى ايتقان شوقان, اباي, احمەت, مىرجاقىپ سىندى تاعى باسقا تاريحي تۇلعالاردىڭ ەسىمدەرى ۇلىقتالىپ, مۇرالارى جان-جاقتى ناسيحاتتالىپ جاتىر. وسى اتالعان نەگىزگى باعىتتاعى جۇمىستاردىڭ اتقارىلۋى استانانىڭ الاشتانۋ سالاسىنا قوسقان ۇلكەن ۇلەسى دەۋگە بولادى. حح عاسىر باسىنداعى قازاقتىڭ ساياسي ەليتاسى رەتىندە حالقىمىزدىڭ ساياسي تاۋەلسىزدىگى ءۇشىن كۇرەسكەن, ۇلتىمىزدىڭ مادەني-رۋحاني دەڭگەيىن كوتەرۋگە كۇش سالعان, مول شىعارماشىلىق مۇرا قالدىرعان ۇلت زيالىلارىنىڭ ونەگەسىن, تاربيەلىك ءمانى زور تاعىلىمدارىن دارىپتەۋ – تەك اتالمىش سالانى زەرتتەپ جۇرگەن عالىمداردىڭ عانا ەمەس, مەملەكەتتىك قىزمەتتە جۇرگەن مامانداردىڭ دا جانە جالپى قوعامنىڭ دا ءىسى.
الاش پەن ازاتتىق – ەگىز ۇعىم. وسىناۋ تاۋەلسىزدىك بىزگە – بۇگىنگى ۇرپاققا وڭايلىقپەن كەلە سالعان جوق. بۇل جولدا قازاقتىڭ نەشەلەگەن ۇلدارى باستارىن قاۋىپ-قاتەرگە تىگىپ, ۇلت-ازاتتىق جولىندا قۇربان بولدى. قانشاما ارىستارىمىز ەركىندىككە ۇمتىلىپ, باسىنان نەبىر زۇلمات قاۋىپ-قاتەرلەردى وتكەردى. ازاتتىقتىڭ اق تاڭى – اللادان بابالارىمىزدىڭ تىلەپ وتكەن تىلەۋلەرى, ارمان-مۇراتتارىنىڭ ورىندالۋى, قايسار رۋحتى قازاقتىڭ عاسىرلار بويعى كۇرەستەرىنىڭ جەمىسى.
تاۋەلسىزدىكتىڭ بويتۇمارى, سيمۆولىنا اينالعان استانا جانە تاۋەلسىزدىك ۇعىمدارى ءبىر-ءبىرىن تولىقتىرىپ تۇراتىن ۇعىمعا اينالعانىن بۇگىنگى استانا قالاسىندا اتقارىلىپ جاتقان ىستەردەن كورۋگە بولادى. استانادا ءار جىلداردا قازاق حالقىنىڭ تاۋەلسىزدىگى مەن تۇتاستىعىن ساقتاۋ ءۇشىن كۇرەسكەن كەرەي-جانىبەك, ابىلاي حان, بوگەنباي باتىر, قابانباي باتىر, كەنەسارى باستاعان ۇلى تۇلعالار, باتىرلار, باۋىرجان مومىشۇلى, راحىمجان قوشقاربايۇلىنداي ۇلى وتان سوعىسىنىڭ باتىرلارى, اقتامبەردى جىراۋ, ءبىرجان سال, اباي, مۇحتارداي ادەبيەت پەن ونەر وكىلدەرى, عالىمدار, بالۋان شولاق, قاجىمۇقانداي قازاقتىڭ سپورت شەبەرلەرى, سماعۇل سادۋاقاس, جۇمابەك تاشەنۇلىنداي بەلگىلى تۇلعالار, مەملەكەت جانە قوعام قايراتكەرلەرى, الەمدىك تۇلعالار, ادەبي كەيىپكەرلەر, انالار, كاسىبي, ءداستۇرلى, جەر-سۋ اتاۋلارىمەن اتالاتىن داڭعىل, كوشە, تاسجول, قىسقا كوشە, ورامدار بارشىلىق.
استانا قالاسىنداعى ءاليحان بوكەيحاننان باستاپ احمەت بايتۇرسىنۇلى, مۇحامەدجان تىنىشپاەۆ, مۇستافا شوقاي, مىرجاقىپ دۋلاتوۆ, حالەل دوسمۇحاممەدۇلى, جاhانشا دوسمۇحاممەدۇلى, اعايىندى ءبىرىمجانوۆتار, ءالىمحان ەرمەكوۆ, ايدارحان تۇرلىباەۆ, ءۋاليتحان تاناشەۆ, سماعۇل سادۋاقاس, ماعجان جۇمابايۇلى, جۇسىپبەك ايماۋىتۇلى, حالەل عابباس, سۇلتانبەك قوجانۇلى, حايرەددين بولعانباەۆ, جاھانشا سەيدالين, قوشكە كەمەڭگەرۇلى, تەلجان شونانۇلى, عۇمار قاراش, جاقىپ اقباي, سۇلتانماحمۇت تورايعىرۇلى, اسپانديار كەنجين, مۇحامەدجان سەرالين, ءنازىر تورەقۇلۇلى, شايمەردەن قوسشىعۇلۇلى جانە الاش تاسجولى اتالاتىن كوشەلەر بار. استانادا جالپى قازىرگى ۋاقىتتا الاش قايراتكەرلەرىنىڭ اتىنا 1 داڭعىل, 26 كوشە جانە الاش دەپ اتالاتىن تاسجول بار.
وسىدان ەلوردادا الاش الىپتارى بارىنشا ۇلىقتالىپ جاتقانىن, استانا قالاسىنداعى ونوماستيكا سالاسىنىڭ كۇن تارتىبىندەگى الاش ماسەلەسىنىڭ ءتيىمدى شەشىلىپ كەلە جاتقانىن اڭعارۋعا بولادى. استانادا الاش قايراتكەرلەرىنىڭ ەسىمىنە كوشە بەرۋ ماسەلەسى ايتارلىقتاي ءتيىمدى جۇرگىزىلىپ جاتقانىن جوعارىداعى دالەلدى اقپاراتتاردان اڭعارۋعا بولادى.
باس قالامىزدىڭ تورىنە ۇلت ازاتتىعى جولىندا جانىن, بارىن قۇربان ەتكەن الاش الىپتارىنا ەسكەرتكىش, مەموريالدار ورناتىلسا, الاش اللەياسى اشىلسا, وقۋ ورىندارى مەن مەكتەپتەرگە ۇلىلاردىڭ ەسىمدەرى بەرىلسە, تاريحي تۇلعالار تولىق ۇلىقتالار ەدى. بۇل شەشىمىن تابۋدى تالاپ ەتەتىن اسا ماڭىزدى سۇراق دەپ ەسەپتەيمىن. ۇلتىمىزدىڭ, ەلىمىزدىڭ, جەرىمىزدىڭ ازاتتىعى جولىندا ۇلى ىستەر اتقارعان ۇلىلاردى بىلمەي, وقىماي, ولاردىڭ مۇرالارى مەن مۇراتتارىن ساناسىنا سىڭىرمەي وسكەن ۇرپاق ازاتتىقتىڭ باعاسىن, قۇنىن ەشقاشان تۇسىنە المايدى, ەگەمەن ەلگە قالتقىسىز قىزمەت قىلا المايدى.
بۇگىنگى كۇنى ەل وڭىرلەرىندە جانە استانا قالاسىندا الاش يدەياسى, الاش مۇراسى جانە الاش تاعىلىمىن ناسيحاتتاۋ ماقساتىندا كىتاپتار, وقۋ قۇرالدارى جانە باسقا دا باسپا ونىمدەرى شىعارىلۋدا. سان ءتۇرلى باعىتتاردا ءىس-شارالار ۇيىمداستىرىلۋدا.
ءار جىلداردا «الاش تاعىلىمى جانە تاۋەلسىزدىك مۇراتتارى», «ازاتتىق تۋى جەلبىرەپ…», «ازاتتىققا جەتتىك ءبىز», «ەلدىك باستاۋى», «الاش رۋحى جانە ەلباسى مۇراتى», «الاش ارداقتىلارى», «الاشتىڭ استاناسى», «ۇلت ارقاۋى», ت.ب. اتاۋلارمەن كوپتەگەن تاريحي-تاعىلىمدى, ادەبي-سازدى, مادەني-پاتريوتتىق جانە الاش قايراتكەرلەرىنىڭ مەرەيتويلارىنا باعىتتالعان ءتۇرلى ءىس-شارالار, الاش قايراتكەرلەرىنە بەرىلگەن كوشەنىڭ مەرەكەلەرى ۇيىمداستىرىلعان.
وسى ورايدا, ەكىنشى جالپىقازاق سەزى وتكىزىلىپ, الاشوردا ۇكىمەتى قۇرىلىپ, الاش اۆتونومياسى جاريالانعان جانە الاشوردانىڭ توراعاسى بولىپ ءاليحان بوكەيحان سايلانعان كۇللى الاش جۇرتى ءۇشىن تاريحي كۇندەر – 12, 13 جەلتوقسان – «الاش كۇنى» دەپ مەملەكەتتىك دەڭگەيدە بەكىتىلىپ, جىل سايىن وسى كۇندەردە ماڭىزدى شارالار وتكىزىلسە دەگەن تىلەك بار. الداعى ۋاقىتتا كەزەك كۇتتىرمەيتىن وزەكتى ماسەلەلەر دە جەتەرلىك.
– استانانىڭ نەگىزگى نىساندارىنا الاش جانە ءاليحان بوكەيحان اتاۋلارى بەرىلۋى ءتيىس;
– استانانىڭ سول جاعالاۋىنان الاش قايراتكەرلەرىنە ارنالعان «الاش» ساياباعى, الاڭى اشىلۋ قاجەت;
– استانادا «الاش قوزعالىسى» اتتى جانە ءاليحان بوكەيحان باستاعان بىرقاتار ۇلت قايراتكەرلەرىنە ەسكەرتكىشتەر ورناتىلۋ كەرەك;
– استاناداعى وقۋ ورىندارى مەن مەكتەپتەرگە الاش قايراتكەرلەرىنىڭ ەسىمدەرى بەرىلۋى ءتيىس;
– استانادا الاشتىڭ 100 جىلدىعىنا وراي جان-جاقتى ءتۇرلى شارالار ۇيىمداستىرىلۋ كەرەك;
– حح عاسىر باسىنداعى ۇلتتىق جاڭارۋ مەن جاڭعىرۋعا وزىندىك ۇلەس قوسقان بارلىبەك سىرتانۇلى,
ەلەۋسىن بۇيراۇلى (بۇيرين), مۇستاقىم مالدىباي, عابدولعازيز مۇساعالي, نىعمان مانايۇلى, سونىمەن قاتار قازاقتىڭ العاشقى اقجۇرەك ۇلت مەتسەناتتارى احمەت يشان ورازايۇلى, مامان اۋلەتى, قاراجان ۇكىباي, يكە ءادىل جانە تاعى وزگە دە تۇلعالاردىڭ ەسىمدەرى ۇلىقتاۋدى قاجەت ەتەدى.
ۇلت كوسەمى, الاشوردا جەتەكشىسى ءاليحان بوكەيحان: «ءبىزدىڭ ىزدەگەنىمىز –الاشتىڭ اتى بايگەدەن كەلگەنى. ءتىرى بولساق, الدىمىز – ۇلكەن توي. الاشتىڭ بالاسى بۇل جولى بولماسا, جاقىن ارادا ءوز تىزگىنى وزىندە بولەك مەملەكەت بولار» دەگەندەي, بۇگىنگى كۇنى الاشتىڭ اتى بايگەدەن كەلىپ, الاش بالاسى ءوز تىزگىنىن العانىنا 25 جىلدان دا مىنە اسىپ بارادى, وسى ۇلتتىق مۇرات, ۇلتتىق يدەيا, ۇلتتىق ماقساتتىڭ باستاۋىندا تۇرعان الاشوردا اۆتونوميالى ۇكىمەتىنىڭ قۇرىلعانىنا بيىل 100 جىل, الاش كوسەمى ءاليحان بوكەيحاننىڭ اتىلعانىنا – 80 جىل. سوندىقتان تاريحتى تاريح جالعاپ, ۇلى ىستەر جالعاسا بەرگەن ابزال. بيىلعى جىلى دا ەل بولىپ اتقارار ءىس از ەمەس. ورتاق ىستە جۇمىلايىق, اعايىن!
ەرجان ەڭسەباي
