مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆ بيىلعى جولداۋدا ەرەكشە نازار اۋدارعان ماسەلەنىڭ ءبىرى – ەلەكتر قۋاتىنىڭ تاپشىلىعى. پرەزيدەنت مەملەكەتتىك قاۋىپسىزدىك ماسەلەسىنىڭ احۋالى ءماز ەمەس ەكەنىن اشىق ايتىپ: «تۇپتەپ كەلگەندە, قازاقستان ەلەكتر قۋاتىن باسقا جاقتان الماۋعا ءتيىس, ياعني كورشىلەس ەلدەرگە تاۋەلدى بولماۋى كەرەك. ءبىزدىڭ قازىرگى احۋالىمىز ءماز ەمەس. بۇل – ەڭ الدىمەن, مەملەكەتتىك قاۋىپسىزدىك ماسەلەسى. جالپى, قاي جاعىنان الىپ قاراساق تا, بۇعان مۇلدە جول بەرۋگە بولمايدى» دەپ ۇكىمەت پەن اكىمدەرگە ەسكەرتۋ جاسادى. قازىر استانادا دا جىلۋ تاپشىلىعى ايقىن سەزىلىپ وتىر. وتكەن جىلى ونىڭ كولەمى 440 گيگاكالوري شاماسىندا بولدى. استانا اكىمدىگى مەن ەل ۇكىمەتى بىرلەسە وتىرىپ, 3 قازاندىقتى ىسكە قوسۋعا كىرىسكەنى ءمالىم. ال استانا اكىمى جەڭىس قاسىمبەك پرەزيدەنت جولداۋىن ىسكە اسىرۋ جونىندەگى كەڭەستە ەلوردانى ەلەكتر قۋاتىمەن تولىق قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن 7 قوسالقى ستانتسيا سالۋ جوسپارلانعانىن ءمالىم ەتتى.
«قاتقان» قالالار اپاتىنان ساباق الدىق پا؟
وتكەن قىس ەلىمىزدە جىلۋ بەرەتىن ەلەكتر ستانتسيالارىنداعى الاپات اپاتتارمەن ەستە قالدى. ابدەن توزىعى جەتكەن ينفراقۇرىلىم ەنەرگەتيكالىق قاۋىپسىزدىگىمىزدىڭ ارتىن اشىپ بەردى. ۇكىمەتتەگى وتىرىك ەسەپ بەرگىش شەنەۋنىكتەر ەكىباستۇز بەن ريددەر, تەمىرتاۋ مەن رۋدنىيداعى اپاتتاردان ساباق الىپ, الداعى قىسقا قامداندى ما؟ ەلىمىزدەگى 37 ەلەكتر ستانتسيالارىنىڭ جارتىسىنان كوبىنىڭ ازىپ-توزعانىن مويىنداعان ەنەرگەتيكا مينيسترلىگى قانداي قارەكەت جاسادى؟ سول 37-ءنىڭ ىشىندە 7-ەۋى عانا «جاسىل ايماققا» كىرەدى ەكەن. جىلۋ بەرۋ ماۋسىمىنىڭ الدىندا اككى اكىمدەر ۇكىمەتكە جالعان اقپارات بەرىپ, قاراپايىم حالىقتى قاقاعان قىستا تاعى بۇرسەڭ قاققىزباسىنا كىم كەپىل؟
ەلىمىزدە ەلەكتر قۋاتىن تۇتىنۋ كولەمى جىل سايىن ءوسىپ كەلەدى. Ranking اگەنتتىگىنىڭ دەرەگى بويىنشا قازىر تۇتىنۋ كولەمى 30,9 ملرد كۆت-ساعاتقا (جىل سايىنعى ءوسىمى – 1,4 پايىز) جەتىپتى. 2023 جىلدىڭ قاڭتارىندا قازاقستانداعى ەلەكتر قۋاتىنىڭ تاپشىلىعى 4,2 ملن كۆت-ساعاتتى, اقپاندا 23,3 كۆت-ساعاتتى قۇراپتى. وڭتۇستىك وڭىرلەردەگى ەلەكتر ەنەرگياسىنىڭ تاپشىلىعى ورناعانىنا 1 جىلدان استى. ناۋرىز ايىندا وڭتۇستىك قازاقستانعا قاجەتتى قۋاتتىڭ 57,2 پايىزى جەرگىلىكتى جەردە ءوندىرىلىپ, قالعانى باسقا ايماقتاردان تاسىمالداندى. شىندىعىن ايتساق, قازىر ءبىز كورشىلەس رەسەيگە ەلەكتر قۋاتى بويىنشا تاۋەلدى بولىپ وتىرمىز. مامانداردىڭ بولجامىنشا, 2029 جىلعا قاراي ەلدەگى تاپشىلىق 5,5 ملرد كۆت-ساعاتقا جەتۋى مۇمكىن. وندا نە ىستەيمىز؟
قاجەتتى ەلەكتر قۋاتىن ءوندىرۋ ءۇشىن جاڭا ەلەكتر ستانتسيالارىن سالامىز دەدىك. قۇزىرلى ۆەدومستۆونىڭ مالىمەتىنە سۇيەنسەك, قازاقستانداعى جىلۋ ەلەكتر ستانتسيالارىنىڭ 55 پايىزى, گيدروەلەكتر ستانتسيالاردىڭ 68 پايىزى 30 جىل بۇرىن سالىنعان. ەنەرگەتيكالىق نىسانداردىڭ تولىق قارجىلاندىرىلماي قالۋى سالانىڭ جاپپاي دەگراداتسياعا ۇشىراۋىنا اكەلىپ سوقتىردى. وعان ناقتى مىسال: ورال, ستەپنوگورسك, تاراز, قىزىلوردا, كەنتاۋ قالالارىنداعى جىلۋ ەلەكتر ستانتسيالارى جابدىقتارىنىڭ 80 پايىزعا توزعانى. وزگە وڭىرلەردەگى جاعداي دا وسىدان الىس ەمەس.
ەلەكتر قۋاتى ارزان ەلمىز
قازىرگە كەزدە قازاقستان ەلەكتر قۋاتىنىڭ قۇنى جونىنەن الەمدەگى ەڭ ارزان ەلدەردىڭ قاتارىنا كىرەدى. GlobalPetrolPrices.com-نىڭ دەرەگى بويىنشا وتكەن جىلى ەلدەگى ەلەكتر قۋاتىنىڭ 1 كۆت-ساعاتىنىڭ قۇنى 0,045 اقش دوللارىن قۇراعان. وسى كورسەتكىش بويىنشا ەلىمىز ەلەكتر ەنەرگياسى ارزان 147 مەملەكەتتىڭ اراسىنان 30-دىققا كىرەدى. بىزبەن كورشىلەس وزبەكستان (0,026 اقش دوللارى) مەن قىرعىزستان (0,01 اقش دوللارى) دا ارزان ەلەكتر قۋاتىن وندىرەتىن ەلدەرگە جاتادى. الايدا ورتالىق ازيا مەملەكەتتەرىنىڭ ىشىندە قازاقستان ەلەكتر قۋاتىن تۇتىنۋدان الداعى ورىندا تۇر. Index Mundi ساراپشىلارىنىڭ ايتۋىنشا, ورتالىق ازيا مەن تمد-داعى ەڭ جوعارعى تۇتىنۋ كورسەتكىشى بويىنشا رەسەي فەدەراتسياسى (جىلىنا ادام باسىنا شاققاندا 6,4 مىڭ كۆت-ساعات) مەن قازاقستان (جىلىنا ادام باسىنا شاققاندا 4,9 مىڭ كۆت-ساعات) كوش باسىندا ورنالاسقان. تۇتىنۋ دەڭگەيىنە ەلەكتر قۋاتىنىڭ ورتاشا تاريفتەرى مەن اتالعان ەلدەردىڭ ازاماتتارىنىڭ ورتاشا تابىسى اسەر ەتەدى.
استانالىقتار قىستا بۇرسەڭدەي مە؟
بيىل كۇز ەرتە تۇسەتىن سياقتى. الەۋمەتتىك جەلىلەردە «استانادا بيىل دا جىلۋدان جارىمايتىن شىعارمىز», «حالىق سانى ءوسىپ بارادى, ال كوپقاباتتى ۇيلەردەگى جىلۋ ازايىپ بارادى» دەگەن اڭگىمەلەر قازىردىڭ وزىندە ايتىلىپ جاتىر. راسىندا دا, وتكەن قىستا جىلۋ جۇيەسىندە اقاۋ بولماسا دا, كوپقاباتتى ۇيلەردە جىلۋ ءالسىز بولدى. ونىڭ ۇستىنە جىل سايىن ەلوردادا قانشاما جاڭا ۇيلەر پايدالانۋعا بەرىلىپ, جىلۋعا دەگەن سۇرانىس ارتىپ كەلەدى. قالا بيلىگى «جىلۋدان بيىل ەشقانداي تاپشىلىق بولمايدى» دەپ سەندىرۋدە. جۋىردا قالا اكىمى جەڭىس قاسىمبەك جيىن وتكىزىپ, 13 جىل بويى سالىنىپ بىتپەگەن №3 جىلۋ-ەلەكتر ورتالىعىنىڭ جانە گاز جىلۋ ستانتسيسىنىڭ قۇرىلىسى قارقىندى ءجۇرىپ جاتقانىن مالىمدەدى.
«قالانىڭ جاڭا قۇرىلىسىن سەنىمدى ەلەكتر قۋاتىمەن قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن 7 قوسالقى ستانتسيا سالۋ جوسپارلانىپ وتىر. سونداي-اق №3 جىلۋ-ەلەكتر ورتالىعىنىڭ جانە گاز جىلۋ ستانتسيالارىنىڭ قۇرىلىسى جۇرگىزىلۋدە, بۇل قالانى قوسىمشا جىلۋ قۋاتىمەن قامتاماسىز ەتەدى» دەدى اكىم.
بۇعان قوسا, جەڭىس قاسىمبەك 2023-2024 جىلدارداعى جىلۋ بەرۋ ماۋسىمىنا دايىندىق اياسىندا 110 كۆت ەلەكتر جەلىلەرىنە, 10 كۆت ەلەكتر جەلىلەرىنە كۇردەلى جوندەۋ جۇرگىزىلگەنىن, سول سياقتى كەرنەۋى 10-20 كۆت ەلەكتر تاراتاتىن ترانسفورماتورلىق قوسالقى ستانتسيالارداعى كۇردەلى جوندەۋ جۇمىستارى اياقتالۋعا جاقىن ەكەنىن حابارلاعانى ءمالىم.
«مىڭجىلدىق اللەياسى اۋدانىنداعى جاڭا نىسانداردى ەلەكترمەن جابدىقتاۋعا قوسۋ ءۇشىن 40 مۆا ترانسفورماتورلارىن 80 مۆا-عا اۋىستىرىپ, «جۇلدىز» 110/10 كۆت قوسالقى ستانتسياسىن قايتا قۇرۋ جۇمىسىن جۇرگىزەمىز. تەمىرجولشىلار ەلدى مەكەنىنىڭ تۇتىنۋشىلارىن قالانىڭ ەلەكتر جەلىسىنە قايتا قوسۋ ءۇشىن جاڭا «قازبەك» 110 كۆت قوسالقى ستانتسياسىنىڭ قۇرىلىسى باستالدى» دەپ ءتۇسىندىردى قالا باسشىسى ماسەلەنىڭ ءمانىسىن. قوش دەلىك.
وتكەن جىلى ەلوردادا ەلەكتر قۋاتىنىڭ تاپشىلىعى 440 گيگاكالوري بولعانىن ايتتىق. ال بيىل دەفيتسيتتەن پروفيتسيتكە شىعا الامىز با؟ تامىز ايىندا ۇكىمەت باسشىسى ءاليحان سمايىلوۆپەن بىرگە باس قالاداعى ينفراقۇرىلىم نىساندارىنىڭ قۇرىلىسىن ارالاعان استانا اكىمى جەڭىس قاسىمبەك جىلۋ بەرۋ ماۋسىمىندا كەزەڭ-كەزەڭمەن ىسكە قوسىلاتىن №3 جىلۋ-ەلەكتر ورتالىعى مەن «تۇران», «وڭتۇستىك-شىعىس» گاز جىلۋ ستانتسيالارىنىڭ قۋاتى 1100 گكال/ساع جىلۋ بەرىپ, پروفيتسيتكە شىعۋعا مۇمكىندىك تۋعىزاتىنىن مالىمدەدى. ول سونداي-اق, 3-گازبەن جىلۋ بەرەتىن ستانتسيانىڭ قۇرىلىسى جاقىن ارادا باستالاتىنىن حابارلادى. ارينە, جاقسى ءسوز – جارىم ىرىس. الايدا ايتىلعان ۋادە مەن شىن مانىندەگى اتقارىلعان ءىستىڭ ناتيجەسىن سۋىق تۇسكەندە كورەرىمىز انىق.
ساراپشىلار نە دەيدى؟
اسىلجان مۋسين,
ەنەرگەتيكا مينيسترلىگى ەلەكتر قۋاتىن دامىتۋ دەپارتامەنتى ديرەكتورىنىڭ ورىنباسارى:
«وتكەن جىلى بىزدە ەلەكتر قۋاتىنا تاپشىلىقتىڭ بولعانى راس. ەڭ الدىمەن, ماينينگ كوبەيدى. ەكىنشىدەن, ەكونوميكامىز ءوسىپ, قۇرىلىس قارقىنى ارتتى. ەنەرگوجۇيەمىز بۇعان دايىن ەمەس ەدى. بيىل تاپشىلىقتى بولدىرماس ءۇشىن ەلىمىزدەگى 19 جەو-ىن جوندەيمىز. بيىل 1 شىلدەدەن باستاپ ەلىمىزدە ەلەكتر قۋاتىن ساتىپ الاتىن بىرىڭعاي وپەراتور بەلگىلەندى. ول – ءجۇز پايىز مەملەكەتتىك كاسىپورىن. ونىڭ ىسكە قوسىلۋى ءبىر تاۋلىكتە قانشا ەنەرگيا ءوندىرىلدى جانە جۇمسالدى, سونىڭ كولەمىن تولتىرۋعا مۇمكىندىك بەرەدى».
ءجۇسىپ حايرۋشەۆ, ەنەرگەتيكا سالاسىنىڭ ساراپشىسى:
«بىزدە جىلۋمەن قاتار سۋدىڭ جانە كارىز نىساندارىنىڭ تاپشىلىعى دا بار. استانادا وسىنداي جاعدايدى كورىپ وتىرمىز. قالانىڭ ءبىر بولىگىن, يا بولماسا ءبىر نىساندى سالماي تۇرىپ, ينفراقۇرىلىمدىق قۋاتتارىن مىندەتتى تۇردە جوبالاۋىڭ كەرەك. ەگەر مۇنى ىستەمەسەڭ, قالادا تەك بوس قوراپتار تۇرادى, ول ۇيلەردى پايدالانۋعا بەرۋ ءۇشىن كەم دەگەندە 3-4 جىلۋ-ەلەكتر ورتالىعىن سالۋعا ءماجبۇر بولاسىڭ. بىزدە تاپشىلىق جويىلمايدى. ەرىكسىز رەسەيدەن جىلۋ ساتىپ الامىز. ونىڭ باعاسى دا ارزان ەمەس. بۇل ماسەلە ادامدار جىلۋدى تولىق ۇنەمدەۋگە كوشىپ, تسيفرلىق تەحنولوگيالاردى ەنگىزگەندە عانا شەشىلەدى».
