قالا كۇنىنە وراي «قازانات» اتشابارىندا «ەلوردا بايگەسى» رەسپۋبليكالىق ءتۋرنيرى ءوتتى. نۇر-سۇلتان قالاسى اكىمدىگىنىڭ قولداۋىمەن, قالالىق دەنە شىنىقتىرۋ جانە سپورت باسقارماسىنىڭ ۇيىمداستىرۋىمەن وتكەن بۇل ايتۋلى شارانىڭ اشىلۋ سالتاناتىنا قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەمەر-ءمينيسترىنىڭ ورىنباسارى ەرالى توعجانوۆ قاتىسىپ, ىستىق ىقىلاستى لەبىزىن ءبىلدىردى.
– قازاق حالقىنىڭ رۋحىن كوتەرىپ, ارقاسىن قوزدىراتىن ۇلتتىق سپورتىمىزدىڭ ءبىرى بايگە بولسا, سول بايگەنىڭ ءسانىن كەلتىرەتىن, وسىناۋ ۇلان-عايىر دالاعا يەلىك ەتۋىمىزگە ەرەسەن ەڭبەك سىڭىرگەن ۇلتتىق برەندىمىز – قازاقتىڭ قازاناتى. ەلوردا كۇنىنە وراي وسىنداي الامان بايگە ۇيىمداستىرىپ, مەرەكە ءسانىن اسىرىپ جاتقانىمىزدىڭ ءوزى – ۇلكەن مەرەي. بارلىقتارىڭىزدى قالا كۇنىمەن قۇتتىقتايمىن, – دەدى پرەمەر-مينيستر ورىنباسارى.
نۇر-سۇلتان قالاسى اكىمىنىڭ ورىنباسارى بەرىك جاكەنوۆ اتشابارعا جينالعان قاۋىمدى قالا كۇنىمەن قۇتتىقتاپ, باس قالامىز ودان ءارى وركەندەي بەرسىن دەگەن اق تىلەگىن جەتكىزدى.
ەلوردانىڭ 24 جىلدىق مەرەيتويىنا ارناپ وتكىزىلىپ وتىرعان بۇل رەسپۋبليكالىق بايگەدە نۇر-سۇلتان, الماتى, شىمكەنت قالالارى مەن ەلىمىزدىڭ بارلىق وبلىسىنان 150-دەن استام سايگۇلىك دوداعا ءتۇستى. جارىستىڭ جالپى جۇلدە قورى – 20 ميلليون تەڭگە. بايگە ۇشقىر بايگە, قۇنان بايگە, كىشى الامان, الامان بايگە سىندى 7 ءتۇر بويىنشا ءوتتى.
بايگەنىڭ شىمىلدىعى 1400 شاقىرىمدىق ۇشقىر بايگەمەن اشىلىپ, جۇلدە سەيسەنبەك قابايۇلىنىڭ ريبەكا سايگۇلىگىنە بۇيىردى. 20 شاقىرىمدىق الامان بايگەدە كىلەڭ قازاق جىلقىسىنىڭ تۇقىمىنان باپتالعان 8 سايگۇلىك جارىس جولىنا شىعىپ, مارە سىزىعىن قوستاناي وبلىسىنان كەلگەن مۇرات يسماعامبەتوۆتىڭ ريبا ەسىمدى تۇلپارى كەستى. ال قۇنان بايگەدە جاندوس رىزدىقبايوۆتىڭ 6-ءنومىرلى تايفۋن ەسىمدى بايتالى ءبىرىنشى بولىپ مارەگە جەتتى.
قۇنان بايگەدەگى ءبىر ەرەكشەلىك, بايگەنىڭ ەرەجەسى بويىنشا شاباندوزدار قامشى سالۋىنا بولمايدى. ەگەر قامشىلاسا, جارىس جولىنان شىعادى.
«بۇل – جاستاردى زورلىق-زومبىلىقتان اۋلاق بولۋعا جانە جانۋارلاردى ۇرىپ-سوعاتىن جامان ادەتتەن اۋلاق بولۋعا باۋلۋ» دەيدى جارىس تورەشىلەرى.
بايگەدە قازاق جىلقىسىنىڭ اسىل تۇقىمى سانالاتىن قوستاناي جىلقىسىنىڭ تۇقىمى كوبىرەك بولدى.
قوستاناي جىلقىسى – بۇگىنگى تاڭدا جوعالۋدىڭ از-اق الدىندا تۇرعان جىلقى تۇقىمدارىنىڭ ءبىرى. 1889 جىلى پاتشالىق رەسەي وكىمەتى قازاقتىڭ قازاناتىن نەگىزگە الا وتىرىپ, قوستاناي جىلقى زاۋىتىن قۇرادى. ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىسقا, اشتىققا, رەپرەسسياعا قاراماستان, قوستاناي تۇقىمىنىڭ سەلەكتسياسى ۇزدىكسىز جالعاستى. 60 جىلعى سۇرىپتاۋ ناتيجەسىندە 1951 جىلى قوستاناي جىلقىسى زاۋىت تۇقىمى رەتىندە تانىلادى. كەڭەس وكىمەتى ۋاقىتىندا قوستاناي جىلقىسى كسرو-نىڭ ەڭ ۇزدىك جىلقى تۇقىمىنىڭ قاتارىنا قوسىلدى. بۇكىلوداقتىق جارىستاردىڭ بىرنەشە دۇركىن چەمپيونى بولعان اتتار دا وسى زاۋىتتان شىققان. 1969 جىلعى ساناق بويىنشا سانى 44000-عا جەتكەن قوستاناي جىلقىسىنىڭ قازىر سانى مۇلدەم ازايىپ, ساپاسى كەرى شەگىنە باستاعان.
قوستاناي جىلقىسىن ساقتاپ قالۋ جولىنداعى جۇمىستار وتكەن جىلى باستالعان. ۇلتتىق سپورت قاۋىمداستىعى قوستاناي جىلقى تۇقىمىن ساقتاۋ جانە دامىتۋ تۋرالى ارنايى جيىن وتكىزىپ, جينالىستىڭ شەشىمدەرى پرەمەر-مينيستر ورىنباسارى ەرالى توعجانوۆقا جەتكىزىلگەن بولاتىن. ناتيجەسىندە ەرالى لۇقپانۇلى دا بۇل ماسەلەگە ءجىتى نازار اۋدارىپ, ءتۇيىندى سۇراقتىڭ كۇرمەۋىن شەشۋگە بەلسەنە كىرىستى. از ۋاقىتتان كەيىن ۇكىمەتتە پرەمەر-مينيستر ورىنباسارىنىڭ توراعالىعىمەن قوستاناي جىلقىسى تۇقىمىن ساقتاۋ جانە دامىتۋ بويىنشا ۇلكەن جيىن ءوتتى. پارمەندى ارەكەتتەر ناتيجەسىندە قوستاناي جىلقىسىن ساقتاپ قالۋ, دامىتۋ ءۇشىن ارنايى جول كارتاسى بەكىتىلدى. بايگە كەزىندە ءبىز ەرالى توعجانوۆتى سوزگە تارتىپ, قازاق جىلقىسىنا جاسالعان وسى ءبىر قامقورلىق تۋرالى سۇرادىق.
– «جىگىتتە دە جىگىت بار, ازاماتى ءبىر بولەك, جىلقىدا دا جىلقى بار, قازاناتى ءبىر بولەك» دەگەندەي, قازاق جىلقىسىنىڭ مىنىسكە ءتوزىمدى, جۇرىسكە شىدامدى, قاشسا قۇتىلىپ, قۋسا جەتەتىن جەلقابىز جۇيرىگى – قازاناتتىڭ ورنى قاشان دا بولەك. دەگەنمەن سوڭعى كەزدەرى قازاق جىلقىسىنىڭ سانىن كوبەيتىپ, ساپاسىن وسىرۋگە باسا نازار اۋدارىلعان جوق. سونىڭ سالدارىنان قوستاناي جىلقىسىنىڭ تۇقىمى قۇرىپ كەتۋگە شاق قالدى. وسى جاعدايعا بايلانىستى بىلتىر مەملەكەت تاراپىنان ارناۋلى جوبا جاسالىپ, قوستاناي جىلقىسىن دامىتۋعا پارمەن بەرىلدى. مۇنداعى ماقسات بىرەۋ عانا: ءار مەملەكەتتىڭ وزىنە عانا ءتان ۇلتتىق برەندى بولادى. ەلىمىزدىڭ الەمگە ماقتانۋعا لايىق ۇلتتىق برەندىنىڭ ءبىرى – وسى قازاقتىڭ قازاناتى. ءبىز وسىناۋ كەڭ-بايتاق جەرىمىزدى قازاناتىمىزدىڭ قارا تەرىن اعىزىپ, قارا تۇياعىن كەتىلتە ءجۇرىپ, اق بىلەكتىڭ كۇشىمەن, اق نايزانىڭ ۇشىمەن قورعاپ قالدىق. ءبىزدىڭ بۇگىنگى ۇرپاق قازاقتىڭ قازاناتىنا قارىزدار دەسەك قاتەلەسپەيمىز. سوندىقتان ءبىز ەل بولىپ, جۇدىرىقتاي جۇمىلىپ, قازاناتتىڭ تۇقىمىن ساقتاپ قالۋعا كۇش سالىپ, ەلىمىزدىڭ جىلقى شارۋاشىلىعىن دامىتۋعا دەن قويۋىمىز كەرەك, – دەدى ەرالى توعجانوۆ.
جىلقىنىڭ ىشىندەگى ەڭ شومبالى, ناعىز مىقتىسى, ورگە سالسا توسكە وزعان, ەشبىر قوسپاسىز تازا تۇقىمنان شىققانى – قازانات. زەرتتەۋشىلەردىڭ ۋاجىنە جۇگىنسەك, «قازان» دەگەن ءسوز ءبىر جاعىنان «ۇلكەن» دەگەن ماعىنا بەرسە, ەكىنشىدەن, قاسيەتتى ءارى تۋما دەگەن ۇعىمدى جەتكىزىپ تۇر. قازاناتتىڭ دەنە بىتىمىنەن جۇيرىكتىك تە, كۇش تە بىردەي سەزىلەدى. سىرت كەلبەتى دە ەر اتىنا ساي. دەنەسى ۇلكەن, ومىراۋى مەن كەۋدەسى كەڭ, سالپى ەرىندى, كۇپشەك ساندى, تۇياعى ۇلكەن, جالپاق, شوقتىعى بيىك, باسى ونشا ۇلكەن ەمەس, تەز سەمىرەتىن, مايدى سىرتىنا جينايتىن, سازانداي دوڭگەلەنىپ كەلگەن, مويىنى جۋان بولعان. قازانات – اۋىر ساۋىت كيىپ, قارۋ اسىنعان باتىردى كوتەرەتىن, جورىقتا ۇزاق شىدايتىن, اسكەري ماقساتقا ارنالعان جىلقى تۇقىمى. سوندىقتان بۇل جىلقىنى ءوسىرۋ جانە ونىڭ تۇقىمىن زەرتتەپ-زەردەلەۋ – ۇلتتىق برەندىمىزگە جاسالعان ۇلكەن قامقورلىق.
