مۇراجاي – مادەنيەتتىڭ مايەگى, كەشەگىنىڭ كورىنىسى, بۇگىندى ەرتەڭگە جەتكىزۋشى. ياعني, عاسىردى عاسىرعا جالعاۋشى. دەسە دە, ەل ەگەمەندىگىن العان تۇستا جۇرىسىنەن جاڭىلا باستاعان ءبىزدىڭ مۇراجايلارىمىز بۇگىندە باعىتىن تۇزەدى, ىلگەرىلەۋگە كوشتى. ءتىپتى, ەلوردا تورىندەگى «اتامەكەن» قازاقستان كارتاسى ەتنو-مەموريالدىق كەشەنى كۇنى كەشە حالىقارالىق ارىپتەستىككە قول جەتكىزدى.
كەشەن باسشىسى, قازاقستان مۋزەيلەرى قاۋىمداستىعىنىڭ ءتورايىمى ءۇمىتحان مۇڭالباەۆا سوناۋ پاريجگە بارىپ, ءتيىستى قۇجاتتاردى راسىمدەپ تە قايتتى.
ەلىمىزدەگى ەكى جۇزدەن اسا مۋزەيدىڭ باسىن قوسىپ, قىزمەتتەرىن ورتاق ارناعا تابىستىرعان قاۋىمداستىق مۇشەلەرى ەندى ەۋروپا ەلدەرىنىڭ مۇراجايلارىمەن قويىن-قولتىق ارالاسىپ, تاجىريبە الماسا الادى. بۇل قۇجاتتىڭ ناتيجەلى جەتىستىگى سول, قاۋىمداستىق ىرگەسى كەڭ يۋنەسكو تاراپىنان قۇرىلعان, مۇراجايلار قىزمەتىن ۇيىمداستىراتىن يكوم (International Council of Museums) حالىقارالىق مۋزەيلەر كەڭەسىنە رەسمي تۇردە مۇشە بولىپ قابىلداندى. وسى ارادا تارقاتا كەتسەك, يكوم حالىقارالىق ۇيىمى 1946 جىلى كاسىپتىك باعىتتا قۇرىلعان. باس شتاب پاتەرى پاريج قالاسىندا ورىن تەپكەن. ۇيىمعا پروفەسسور دورا پيتەر باسشىلىق ەتەدى. ال, نەگىزگى ماقساتى, مۇراتى – مۋزەيلەر قىزمەتىنە ادىستەمەلىك كومەك كورسەتۋ مەن مادەني مۇرالاردى قورعاۋ, الەمنىڭ ءار تۇكپىرىندەگى مۋزەيلەردى ءوزارا بايلانىستىرۋ. وعان ورتا ازيا مۋزەيلەرى اراسىنان تۇڭعىش رەت «اتامەكەن» ەتنو-مەموريالدىق كەشەنى مۇشە بولىپ وتىر.
ەندى, بۇل مۇشەلىكتىڭ قانداي پايداسى نەمەسە ارتىقشىلىعى بار؟ قازاقستاندىق قاۋىمداستىق الداعى ۋاقىتتا ەلىمىزدەگى مۋزەيلەرگە ينۆەستورلار تارتا الادى. جاڭا تەحنولوگيالاردى قولدانا وتىرىپ, مۇراجاي قىزمەتىن جانداندىرۋعا ارنالعان بىردەن-ءبىر مۇمكىندىك – بۇل.
باستامانىڭ قولعا الىنۋىنا قاۋىمداستىق ءتورايىمى, پروفەسسور ءۇمىتحان داۋرەنبەكقىزىنىڭ ەرەسەن ەڭبەك سىڭىرگەنىن ايتۋ كەرەك. «مەن ۇلكەن شارۋا تىندىردىم دەپ ايتا المايمىن. ويتكەنى, يگى ءىستىڭ جۇزەگە اسۋىنا الدىمەن ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ مادەنيەتكە دەگەن ەرەكشە ىقىلاسى جانە قالا اكىمى يمانعالي تاسماعامبەتوۆتىڭ ۇنەمى قولداۋى, جاناشىرلىعى ىقپال ەتتى.
قازاقستان مۋزەيلەرىنىڭ حالىقارالىق يكوم ۇيىمىنا ءمۇشەلىككە قابىلدانۋى – ەلىمىزدەگى مۋزەيلەر قىزمەتىنىڭ تابىسى. بۇل ءتيىمدى ارىپتەستىك پەن ءوزارا ىقپالداستىققا اسەرىن تيگىزىپ, مۋزەيلەردىڭ قىزمەتىن حالىقارالىق ستاندارتتارعا ساي بولۋىن قامتاماسىز ەتە الادى. الداعى ۋاقىتتا ۇيىمنىڭ الەم ەلدەرى قولدانىپ وتىرعان تاجىريبەلەرىن ەلىمىزدىڭ بارلىق مۋزەيلەرىنە تاراتامىز» دەيدى ول.
ءسوز باسىندا «اتامەكەن» كەشەنى باسشىلىعى ەۋروپا مۋزەيلەرىمەن ءوزارا ءتيىمدى ارىپتەستىك شارتتارعا قول جەتكىزدى دەدىك. قازاقستان مۋزەيلەر قاۋىمداستىعىنىڭ باسشىلىعى فرانتسيانىڭ «مينياتيۋراداعى فرانتسيا» كەشەنىنىڭ ديرەكتورى فابريس ۋوتسس پەن يتاليا رەسپۋبليكاسىنىڭ «يتاليا مينياتيۋرالار پاركى» باسشىلىعىمەن رەسمي كەزدەسۋلەر وتكىزدى. بۇدان بىلاي ۇنەمى مادەني بايلانىستا بولۋعا ۋاعدالاستى.
«اتامەكەن» ەتنو-مەموريالدى كەشەنىنىڭ ديرەكتورى ءۇمىتحان مۇڭالباەۆادان پاريج ساپارىنداعى اسەرىمەن ءبولىسۋدى وتىنگەنبىز, تامسانا اڭگىمەلەدى…
– قازاقستان مۇراجايلارىنىڭ بۇل قادامى قاتتى قۋانتادى. ەندى مادەنيەتتىڭ بەسىگى سانالاتىن فرانتسيا استاناسىنان نە كوردىڭىز, نە ءتۇيدىڭىز؟
– ءيا, پاريجگە تابان تىرەۋ كىم-كىمنىڭ دە ارمانى. ال, سول ۇلكەن شاھارداعى ارىپتەستەرىڭمەن تىعىز قارىم-قاتىناستا جۇمىس ىستەۋ – اۋىز تولتىرىپ ماقتانا ايتارلىق جەتىستىك. ماسەلەن, «مينياتيۋراداعى فرانتسيا» كەشەنى – الەمگە تانىمال, ەڭ ادەمى ءارى ەڭ الىپ ساياباقتاردىڭ ءبىرى. بەس گەكتار اۋماقتى الىپ جاتقان اشىق اسپان استىنداعى مۇراجايدان سول ەلدىڭ بىرەگەي نىساندارى مەن عاجايىپ عيماراتتارىنىڭ كىشىرەيتىلگەن كورىنىسىن ايقىن كورە الاسىز. كوز جاۋىن الاتىن, كەۋدەگە ساۋلە قۇياتىن كەرەمەت جاۋھارلار بار ەكەن-اۋ!
ەڭ باستى تۇيگەنىمدى ايتايىن, وسى پاركتى كورىپ, ءبىزدىڭ كەشەننىڭ دە ەشكىمنىڭ دۇنيەسىنەن كەم ەمەس ەكەنىنە قۋاندىم. سوعان ءتاۋبا دەدىم. قىزىعى, بۇل نىسانعا مەملەكەت تاراپىنان مۇلدە قاراجات بولىنبەيدى ەكەن. ال, قازاقستاندا مەملەكەت قازىناسىنان مۋزەيلەردىڭ دامۋىنا, پاركتەردىڭ اشىلۋىنا, ولاردىڭ ءارى قاراي وسۋىنە, ونۋىنە كوپ قارجى جۇمسالادى. بۇل – مادەنيەتكە دەگەن مەملەكەتتىڭ قامقورلىعى.
– جاڭا الگى مۇراجاي ديرەكتورىنىڭ ءبىزدىڭ دە كەشەنگە تاڭدانعانىن ايتىپ قالدىڭىز…
– ءيا, قۇر قول جۇرمەيتىن ادەتىمىز ەمەس پە قانعا سىڭگەن. وزىممەن بىرگە ەلباسى ءوزى باس بولىپ اشتىرعان «اتامەكەن» جايىنداعى كىتاپتاردى, تاتتىلەرىمىزدەن الا بارعان ەدىم. ارىپتەسىم فابريس ۋوتسس قازاقستاندا وزدەرىنىكىنەن ەش كەم تۇسپەيتىن كەشەننىڭ بار ەكەنىن كورىپ, تاڭداي قاقتى. «ادەتتە, ءبىز ءدال وسىنداي مۇراجاي جاساعىسى كەلەتىندەرگە اقىل-كەڭەس بەرىپ, اشۋعا كومەكتەسەتىنبىز. ال, قازاقستانداعى «اتامەكەن» كەشەنىنىڭ سۋرەتتەرىن كورىپ, تاڭ قالىپ تۇرمىن. نەشە ءتۇرلى تاريحي ەسكەرتكىشتەر, وزەن-كولدەر, تاۋ-تاس – تۇگەل قامتىلعان. ءتىپتى, ءبىزدىڭ سىزدەردەن ۇيرەنەرىمىز كوپ سياقتى» دەپ اعىنان جارىلدى ول.
ايتپاقشى, ەندىگى جوسپارىمىز – اۆستريا مۇراجايىمەن ىنتىماقتاستىق ورناتۋ.
– باسقا قانداي وزگەشەلىكتەردى كوزىڭىز شالدى؟
– فرانتسياداعى ساياباقتىڭ جيىرما ەكى جىلدىق تاريحى بار. «اتامەكەننەن» ون جىل بۇرىن ىرگەسى قالانعان. الايدا, ءبىزدىڭ مۇراجاي سياقتى جىلدىڭ ءتورت مەزگىلىندە دە قىزمەت ەتىپ تۇرعان جوق. قىستا ەسىگىنە قۇلىپ سالىنادى. تەك كوكتەم, جاز, كۇز مەزگىلدەرىندە اشىق بولادى. سونىڭ وزىندە پاركتى ەكى ءجۇز مىڭعا تارتا ادام كەلىپ تاماشالايتىن كورىنەدى. بيلەت قۇنى بىزدەگىدەي 400 تەڭگە ەمەس, 4 مىڭ تەڭگە!
ونداعى عيماراتتاردىڭ ماكەتتەرىن ماماندار ۇزاق, ايلاپ-جىلداپ جاسايدى ەكەن. ماسەلەن, ەيفەل مۇناراسىنىڭ كىشىرەيتىلگەن نۇسقاسىن قۇراستىرۋعا 150 مىڭ ەۆرو مەن ءبىر جارىم جىل ۋاقىت جۇمسالىپتى عوي. ال, تۋرا وسى كولەمدەگى ۇلگىنى قازاق ساۋلەتشىلەرى ايعا جەتكىزبەي جانە ەكى-ءۇش ەسە ارزان باعاعا جاسار…
استانانىڭ تورىنەن پاريجگە قول سوزعان, جول سالعان «اتامەكەن» كەشەنىنىڭ بۇل باستاماسى ەلىمىزدەگى بار مۇراجايعا جان بىتىرەدى, وركەندەتەدى, ىرگەلى ىسكە جۇمىلدىرادى دەگەن سەنىمدەمىز. فرانتسيانى بار-جوعى سۋرەتىمەن تاڭداي قاقتىرعان «اتامەكەن» بىرەر جىلدان كەيىن «ەكسپو – 2017» كورمەسىنە كەلەتىن بەس ميلليون قوناقتى دا سۇيسىندىرەرى تاعى ءسوزسىز…
اسحات رايقۇل
