2020 جىلدىڭ قارساڭىندا جاقسىلىققا جانى قۇمار سۇلتان اعام: «توكىم, كەجەگىڭە ينتەرنەت قوسىلدى!» دەگەن ءسۇيىنشى حابار جەتكىزدى. اۋىلدا جۇرت كوپتەن كۇتكەن (Beeline) ۇيالى بايلانىس جەلىسى ىسكە قوسىلدى. ءار ۇيگە Wi-Fi ورناتىلدى. مۇنى بۇرىن تەك ارماندايتىن ەدىك. بۇل يگىلىكتىڭ ىسكە اسۋىنا اۋىل ازاماتتارىنىڭ وزدەرى جۇدىرىقتاي جۇمىلىپ, ينتەرنەتتى قابىلدايتىن مۇنارا ورناتۋعا قاراجات جينادى. ىزگىلىكتى ءىستىڭ جاقسىلىعىن كارانتين كەزىندە مۇعالىمدەر مەن وقۋشىلار كوردى.
وتكەن جىلدىڭ سوڭىنا دەيىن قازاقستانداعى 550 اۋىلعا جوعارى جىلدامدىقتاعى ينتەرنەت تارتىلدى. سول اۋىلداردىڭ اراسىندا كەجەگىمنىڭ بولعانىنا قاتتى قۋاندىم. وسى سەبەپتەن ينتەرنەت قوسىلعان ەلىمىزدىڭ شالعاي اۋىلدارىنداعى قاراپايىم حالىق ءومىرىنىڭ قالاي وزگەرگەنى, نۇر-سۇلتان سياقتى مەگاپوليستەردە تسيفرلاندىرۋ ۇدەرىسىنىڭ قالاي جۇرگىزىلىپ جاتقانى جونىندە ساراپتاما جاساۋدى ۇيعاردىم.
«الاقاي, اۋىلعا ينتەرنەت كەلدى!»
قاراعاندى وبلىسىنىڭ اقتوعاي اۋدانىنداعى كەجەك اۋىلى قاراعاندى قالاسىنان 180 شاقىرىم, شەت اۋدانىنىڭ ورتالىعى اقسۋ-ايۋلى سەلوسىنان 60 شاقىرىم جەردە ورنالاسقان. اۋىلدا 45 ءۇي بار, 385 ادام تۇرادى. 9 جىلدىق مەكتەپ, مادەنيەت كلۋبى, اۋىل اكىمىنىڭ كەڭسەسى بار. ءبىر قۋانارلىعى, قازىر كەجەكتە 4G ينتەرنەت بايلانىسى جۇمىس ىستەپ تۇر.
– اۋىلعا ينتەرنەت تارتىلىپ, كوزىمىز اشىلدى.وركەنيەتتىڭ جەتىستىكتەرىن كوزىمىزبەن كوردىك. مىسالى, بۇرىن 1 انىقتاما الۋ ءۇشىن 90 شاقىرىم جەردەگى اۋدان ورتالىعىنا بارۋشى ەدىك. قىستىگۇنى جولدى قار باسىپ قالادى. قازىر ۇيدە وتىرىپ-اق ۇيالى تەلەفونىڭمەن ينتەرنەتكە كىرىپ, e-gov ارقىلى, يا بولماسا WhatsApp-پەن قۇزىرلى مەكەمەگە ءوتىنىش جىبەرىپ, قاجەت قاعازىمىزدى الامىز. بۇرىن ينتەرنەت مەكتەپتە, اكىمنىڭ كەڭسەسىندە عانا بولعان, جىلدامدىعى وتە ناشار ەدى. قازىر كەز كەلگەن جەردە, ۇيدە دە, مەكتەپتە دە ۇستاي بەرەدى. كۇننىڭ بورانىنا قاراماي, الىس قالاداعى تۋىستارىمىزبەن سويلەسەمىز, – دەيدى كەجەكتىڭ تۇرعىنى نۇرلان مۇحتاربەكوۆ.
تولەۋبالا نوعاەۆا اقشي ورتا مەكتەبىندە ديرەكتوردىڭ وقۋ ءىسى جونىندەگى ورىنباسارى بولىپ جۇمىس ىستەيدى.
– ينتەرنەتتىڭ كەلۋى اۋىل ادامدارى ءومىرىنىڭ بارلىق سالالارىنا جاعىمدى اسەر ەتتى. قازىر ينتەرنەتتىڭ يگىلىگىن بۇكىل اۋىل بولىپ كورىپ وتىرمىز. كەڭسەدە, مەكتەپتە وزىنە-ءوزى قىزمەت كورسەتۋ جۇيەسى ىسكە قوسىلعان. ءاربىر تۇرعىن وزىنە كەرەكتى قۇجاتتاردى, اقپاراتتاردى ەلەكتروندىق نۇسقادا الا الادى. مەكتەپتە ينتەرنەتكە قوسىلاتىن ەكى نۇكتە بار. وقۋشىلار Zoom ارقىلى ساباق تاپسىرماسىن ورىندايدى, مۇعالىمدەر ەلەكتروندىق كۇندەلىك تولتىرادى. وقۋشىلار دا, مۇعالىمدەر دە ينتەرنەتتەن ەلەكتروندىق جۋرنالداردى, وقۋلىقتاردى وقيدى. تسيفرلىق تەحنولوگيالاردى يگەرەدى. مەكتەپتە اتا-انالار جينالىسى, ۆوركشوپتار, ونلاين-كەزدەسۋلەر تسيفرلىق فورماتتا وتەدى. اسىرەسە, اي سايىن «ونەگەلى ءومىر» اتتى جوبانىڭ اياسىندا اۋىلىمىزدان شىققان تۇلعالارمەن, ەسىمى ەلگە ءمالىم ازاماتتارمەن ونلاين-كەزدەسۋلەر وتكىزىپ ءجۇرمىز. بۇل جوبا بالالارعا ۇنايدى, – دەيدى ت.نوعاەۆا.
اۋىلداعى تۇرمىستى جەڭىلدەتتى
2020 جىلدىڭ قىركۇيەك ايىنان باستاپ Kcell كومپانياسى اقمولا وبلىسىنداعى 44 اۋىلدى كەڭ جولاقتى ينتەرنەتپەن قامتاماسىز ەتتى. سونىڭ ارقاسىندا حالقى 250 ادامدى قۇرايتىن شاعىن اۋىلدارداعى 22 مىڭ قازاقستاندىقتىڭ ساپالى ۇيالى بايلانىس پەن جىلدامدىعى جوعارى ينتەرنەتكە قولى جەتتى. كومپانيا بۇل جەردە «قازاقتەلەكوم» اق ەل اۋماعىنا سالعان تالشىقتى-وپتيكالىق بايلانىس (توب اەم) جەلىسىن پايدالانعانىن اتاپ ايتۋ كەرەك.
ينتەرنەتتىڭ اۋىلدارعا كەلۋى حالىقتىڭ كۇندەلىكتى ءومىرىن مۇلدەم وزگەرتىپ جىبەردى. Kcell كومپانياسىنىڭ كورپوراتيۆتىك بايلانىستار ءبولىمىنىڭ جەتەكشىسى ماكسيم ولار ادامدار ينتەرنەتتى بوس ۋاقىتىن وتكىزۋگە عانا ەمەس, تابىس تابۋ قۇرالىنا اينالدىرعانىن ايتادى.
«اۋىل تۇرعىندارىنىڭ ءومىرى تەز وزگەرۋدە. مەملەكەتتىك قىزمەت تۇرلەرىن الۋ, كوممۋنالدىق شوتتاردى تولەۋ سياقتى كۇندەلىكتى پروتسەستەر قالىپتى جۇمىستاردىڭ ءبىرى بولىپ قالدى. بۇعان دەيىن قانداي دا ءبىر انىقتاما الۋ ءۇشىن بىرنەشە شاقىرىم جەردەگى اۋدان ورتالىعىنا جول جۇرەتىن بولسا, قازىر ونى ونلاين-تارتىپپەن الادى. ءسويتىپ, تۇرعىندار ءارى كۇشىن, ءارى ۋاقىتىن ۇنەمدەيدى. ونلاين-جۇيە بالالارعا بۇگىنگى زامانعا ساي ءبىلىم الۋعا مۇمكىندىك تۋعىزدى. ولار ساباقتان بولەك قوسىمشا باعىتتاردا وقىپ-ۇيرەنە باستادى» دەيدى ول.
ينتەرنەتتىڭ كەلۋى الەۋمەتتىك جانە ەكونوميكالىق جاعدايعا جاقسى اسەرىن تيگىزۋدە. بۇرىن جۇرت ينتەرنەتتى تەك بوس ۋاقىتىن وتكىزۋگە پايدالانسا, قازىر كاسىبىن دوڭگەلەتۋدىڭ كىلتى رەتىندە كادەسىنە جاراتۋدا.
«ءبىز ءار اپتا سايىن «250+» باعدارلاماسى بويىنشا ينتەرنەتكە قوسىلعان ءارتۇرلى اۋىلداردى ارالايمىز. ءار بارعان ساپارىمىزدا كاسىپكەرلىك تاريحىنا قاتىستى وتە قىزىقتى مالىمەتتەردى كەزدەستىرەمىز. ماسەلەن, تۇركىستان وبلىسىنداعى قاربىزدارىمەن اتى شىققان قاراجانتاق اۋىلىندا تۇرعىندار كاسىبىنەن ءناسىبىن تابۋعا ينتەرنەتتى پايدالانىپ ءجۇر. اۋەلى ولار قاربىزدى وسىرەتىن جانە جينايتىن جەرلەردى ىزدەپ-تاۋىپ, ءونىمدى جەتكىزۋ جوسپارىن جاسايدى. قىزىلوردا وبلىسىنىڭ ورتاقشىل اۋىلىندا ءبىر وتباسى مۇشەلەرى تارى ءوندىرىپ, ساتۋدى ونلاين-بيزنەس ارقىلى وركەندەتۋدە. باسقا ءبىر اۋىلداردا ينتەرنەتتى جوعالعان قويلاردى ىزدەۋگە, وزدەرى وندىرگەن ونىمدەردىڭ جارناماسىن جاساۋعا دا پايدالانادى» دەگەن مىسالدار كەلتىردى م.ولار.
بۇل جوبانىڭ ۇلكەن الەۋمەتتىك ماڭىزى بار. ياعني قوعامدا الەۋمەتتەنۋ ءۇردىسى قارقىندى ءجۇرىپ جاتىر.
«ادامدار باسقا قالالاردا تۇراتىن تۋعان-تۋىستارىمەن بەينەبايلانىس ارقىلى ءجيى-ءجيى بايلانىسىپ, حال-كۇيىن ءبىلۋدى ادەتكە اينالدىردى. جاستار ينتەرنەت ارقىلى جاھاندىق دەڭگەيدەگى اقپاراتتاردى وقىپ-ءبىلىپ وتىر. ءوزارا قارىم-قاتىناس جاندانا تۇسۋدە. مۇنداي ءۇردىس جاستاردىڭ شىعارماشىلىق الەۋەتىن دامىتۋعا سەپتىگىن تيگىزدى. اۋىلداردا دا وتە تالانتتى, ءبىلىمدى بالالار تۇرادى. ولار بۇرىن ءوزىنىڭ تالانتىن جۇرتقا كورسەتە المايتىن-دى. قازاقستاننىڭ اتىن كۇللى الەمگە ونەرىمەن, ەڭبەگىمەن پاش ەتىپ جۇرگەن جاستارىمىز كوپ. بۇل جەردە ينتەرنەتتىڭ جاعىمدى جاعىنان اسەر ەتكەنىن اتاپ ايتۋىمىز كەرەك. ءبىر اۋىلداعى كەرەمەت داۋىسى بار ءانشى بالانى دا ينتەرنەتتەن كورگەن جۇرت تەز تانيدى. ونىڭ بولاشاقتا ونەردەن ءوز جولىن تابۋىنا وسى تانىمالدىعى, ونەرىنىڭ جارناماسى كومەكتەسەدى» دەيدى Kcell كومپانياسى كورپوراتيۆتىك بايلانىستار ءبولىمىنىڭ جەتەكشىسى.
تەڭسىزدىك قالاي جويىلادى؟
شالعايداعى اۋىلداردى ساپالى, جىلدامدىعى جوعارى ينتەرنەتپەن قامتاماسىز ەتۋ ماقساتىندا «قازاقتەلەكوم» اق ەكى ءىرى, ماڭىزدى جوبانى ىسكە اسىردى. سونىڭ ءبىرى تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ تاريحىنداعى تەلەكوممۋنيكاتسيالىق ەڭ ءىرى جوبا – اۋىلدىق ەلدى مەكەندەردە تالشىقتى-وپتيكالىق بايلانىس (توب اەم) جەلىلەرىن سالۋ. 2020 جىلدىڭ جەلتوقسان ايىندا ەلىمىزدەگى سوڭعى 828-ءىنشى اۋىل جىلدامدىعى جوعارى ينتەرنەتكە قوسىلدى. جەتەكشى تەلەكوممۋنيكاتسيالىق وپەراتور وزىنە جۇكتەلگەن مىندەتتى مەرزىمىنەن بۇرىن ءساتتى اياقتاپ, 2,5 مىڭنان اسا مەملەكەتتىك مەكەمەلەر مەن بيۋدجەتتىك ۇيىمداردى ينتەرنەتكە جالعادى. جوبا جۇزەگە اسىرىلعان 2 جىلدا قازاقستان اۋماعىندا 14 514 شاقىرىم «تالشىقتى» جەلى پايدا بولدى. مۇنداي كۇردەلى جانە اۋقىمدى جوبانى قىسقا مەرزىمدە تاپسىرۋ اۋىل تۇرعىندارى عانا ەمەس, تۇتاس مەملەكەت ءۇشىن كەرەمەت جاڭا جىلدىق سىيلىق بولعانى انىق. «قازاقتەلەكوم» ماماندارى ءارتۇرلى گەوگرافيالىق جانە دەموگرافيالىق ەرەكشەلىكتەرگە بايلانىستى ءار وڭىردە تاۋداعى, سۋداعى جانە ورمانداعى كەدەرگىلەردى جەڭىپ, بىرەگەي تاسىلدەردى قولدانعان.
«قازاقتەلەكوم» اق باسقارما توراعاسى قۋانىشبەك ەسەكەەۆ بۇل جوبانىڭ قالا مەن اۋىلدىڭ اراسىنداعى تسيفرلىق تەڭسىزدىكتى جويۋدا ماڭىزى زور ەكەنىن ايتادى.
«ءبىز كوپىرمە سوزدەن اۋلاق بولۋ ءۇشىن «توب اەم» سياقتى جوبانىڭ اۋقىمدىلىعىن ايتپاۋعا تىرىسامىز. بىراق تۋرا وسىنداي مىندەتتى جۇزەگە اسىرىپ جاتقان رەسەيلىك ارىپتەستەرىمىز ونىڭ قۇرىلىسىن كسرو-داعى ايگىلى ءترانسسىبىر ماگيسترالىنىڭ قۇرىلىسىمەن سالىستىرادى. «توب اەم» باعدارلاماسى اياسىندا ءبىز نەگىزگى ماسەلە – قالا مەن اۋىلدىڭ اراسىنداعى تسيفرلىق تەڭسىزدىكتى جويۋدى ماقسات ەتتىك. ەلىمىزدىڭ كەز كەلگەن اۋماعىنداعى تۇرعىن تەلەكوممۋنيكاتسيالىق قىزمەتتەردى وڭاي پايدالانا الۋى ءتيىس» دەپ ءتۇسىندىردى جوبانىڭ ماقساتىن ق.ەسەكەەۆ.
«250+» باعدارلاماسى – بۇل قازاقستانداعى ءۇش ۇيالى بايلانىس وپەراتورىنىڭ قاتىسۋىمەن جۇزەگە اسىرىلعان رەسپۋبليكا كولەمىندەگى العاشقى ينفراقۇرىلىمدىق جوبا. جوبا شەڭبەرىندە «قازاقتەلەكوم» اق تارتقان تالشىقتى-وپتيكالىق جەلىلەرگە قوسىلۋ ارقىلى تۇرعىندارىنىڭ سانى 250 جانە ودان كوپ اۋىلداردا جىلدامدىعى جوعارى ينتەرنەتكە قوساتىن ينفراقۇرىلىم سالۋ جوسپارلانعان ەدى. 2020 جىلدىڭ قازان ايىندا ەلدەگى ءۇش ۇيالى بايلانىس وپەراتورى – متس جشس, Kcell جانە «كار-تەل» جشس «250+» جوباسى اياسىندا جەلىلەردى بىرلەسىپ پايدالانۋ تۋرالى كەلىسىمشارتقا قول قويدى.
سايىپ كەلگەندە, راديوجيىلىكتەر مەن ينفراقۇرىلىمدى بىرلەسىپ پايدالانۋ وتاندىق نارىقتى دامىتۋعا جول اشادى. تۇتىنۋشىعا قىزمەت كورسەتۋدىڭ يننوۆاتسيالىق تۇرلەرى پايدا بولىپ, ونىڭ حالىقتىڭ كوپشىلىك بولىگىنە قولجەتىمدىلىگى ارتادى. مۇنداي تاجىريبە ۇلىبريتانيا, شۆەتسيا, فرانتسيا, ءۇندىستان, اۆستراليا, برازيليا سياقتى ەلدەردە قولدانىلادى. ەڭ باستىسى, اۋىلدارداعى ينتەرنەتتىڭ قولجەتىمدىلىگى ارتقاندا ءارتۇرلى وڭىرلەردەگى ازاماتتاردىڭ بايلانىس قىزمەتىن پايدالانۋعا قۇقىعىن قامتاماسىز ەتىلەدى. ەكىنشى جاعىنان, جەلىلەردى بىرلەسىپ پايدالانۋ تۋرالى كەلىسىم اۋىل تۇرعىندارىنا قىزمەت ءتۇرىن جەتكىزۋشى ۇيالى بايلانىس وپەراتورىن ءوز ەركىمەن تاڭداۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. الەۋمەتكە باعىتتالعان «250+» جوباسىنىڭ قايتارىمدىلىق مەرزىمى 35 جىلدان اسادى. بۇدان بولەك, جىلدامدىعى جوعارى ينتەرنەتتىڭ اۋىلعا بارۋى ەكونوميكالىق دامۋىمىزعا جاعىمدى ىقپال ەتەدى. بىرىنشىدەن, وڭىرلەردە ۇيالى قارجىلىق قىزمەتتەر مەن ەلەكتروندىق كوممەرتسيا داميدى. ەكىنشىدەن, اۋىل شارۋاشىلىعىندا IoT (ينتەرنەت زاتتار) تەحنولوگيالاردى قولدانۋعا جول اشىلادى.
ەلوردانىڭ تسيفرلىق «ەگىزى»
نۇر-سۇلتان قالاسىنىڭ تسيفرلىق «ەگىزىنىڭ» كومەگىمەن ەلوردانى الاقانداعىداي كورە الاسىز. 2D جانە 3D تەحنولوگيالار ينجەنەرلىك جەلىلەرگە تۇسكەن جۇكتەمەنى دالمە-ءدال كورسەتەدى. سونداي-اق نوۋ-حاۋ عيماراتتاردىڭ ينتەللەكتۋالدىق جوباسىن جاساۋعا, قۇرىلىستى جانە نىسانداردىڭ پايدالانۋىن باقىلاۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. مۇنداي كەرەمەتتى «قازاقتەلەكوم» اق-تىڭ IT-ماماندارى جاساپ شىعاردى. قازىر مۇنداي گەواقپاراتتىق ورتالىقتى ساۋلەت جانە جەر قاتىناستارى باسقارماسى, تابيعات رەسۋرستارىن پايدالانۋ جانە قورشاعان ورتانى قورعاۋ باسقارماسى ءوز قاجەتىنە پايدالانۋدا.
زاماناۋي تەحنولوگيانىڭ ەنگىزىلۋىن قالالىق تسيفرلاندىرۋ جانە مەملەكەتتىك قىزمەتتەر باسقارماسىنىڭ باسشىسى بوتاگوز قاسابەك بىلاي ءتۇسىندىرىپ بەردى:
«ءبىز تسيفرلىق «ەگىزدى» قالانىڭ كۇندەلىكتى ءومىرىن قامتاماسىز ەتۋ ورتالىعىنا اينالدىرۋدى جوسپارلاپ وتىرمىز. ياعني بەينە-ساراپتاما ارقىلى قالادا نە بولىپ جاتقانىن الاقانداعىداي كورۋگە بولادى. مىسالى, كولىك قوزعالىسىن, تۇرعىن ۇيلەردىڭ, حالىققا قىزمەت كورسەتەتىن كەشەندەردىڭ كوبەيۋىن, ينجەنەرلىك جەلىلەرگە تۇسكەن جۇكتەمەنى كورە الامىز. جاڭا جۇيە تابيعي جانە تەحنوگەندىك اپاتتاردان ساقتانۋعا كوپ مۇمكىندىك بەرەدى. قالانىڭ ينفراقۇرىلىمىن بولجاۋ دا وڭاي بولماق. ينۆەستيتسيالىق كارتادان كەز كەلگەن كاسىپكەر قاي جەردە كاسىپ اشۋعا بولاتىنىن بىلەدى. مەملەكەتتىك ورگاندار قالانىڭ قاي بولىگىنە مەكتەپ, ەمحانا سالۋ كەرەكتىگىن جوسپارلايدى. ورتالىقتىڭ كومەگىمەن الداعى ۋاقىتتا جەر تەلىمدەرىن ساتىپ الۋعا نەمەسە جالعا الۋعا بولادى».
بيىل قازان ايىندا وتكەن تۇركى تىلدەس مەملەكەتتەردىڭ تۇركى ىنتىماقتاستىق كەڭەسىنىڭ «Smart City Nur-Sultan» اتتى وڭىرارالىق فورۋمدا ەلوردانىڭ تسيفرلىق «ەگىزى» تۋرالى «قازاقتەلەكوم» اق-تىڭ باسقارما توراعاسى قۋانىشبەك ەسەكەەۆ ەگجەي-تەگجەيلى اڭگىمەلەپ بەردى. ونىڭ ايتۋىنشا, كومپانيانىڭ يەلىگىندە Smart City جەلىلەرىن باسقارۋعا قاتىستى تۇتاس مەحانيزمدەر كەشەنى بار.
«اتاپ ايتساق, وعان مىنالار كىرەدى: IoT جەلىسى, LPWAN, بۇلتتىق بەينەباقىلاۋدىڭ دايىن ينفراقۇرىلىمى, Big Data, COVID-كە قاتىستى كارانتيندىك شارالاردى باقىلاۋ قۇرالدارى, GPS-مونيتورينگ, بەينەكونفەرەنتسيا بايلانىسى, تەلەمەديتسينا جانە تاعى باسقالار. ءبىز ۇسىناتىن شەشىمدەر ايقىن باسىمدىقتاردى بەلگىلەۋگە جانە قالالىق قىزمەت تۇرلەرىنىڭ ساپاسىن جاقسارتۋعا مۇمكىندىكتى ارتتىرادى. نەگىزگى ماقسات – ەلوردا تۇرعىندارىنىڭ ءومىر ءسۇرۋ ساپاسىن جاقسارتۋ. بۇل تەحنولوگيا قالا باسشىلىعىنا ادام مەن قالانىڭ ءوزارا ءىس-ارەكەتىن جەڭىلدەتۋدىڭ بىرنەشە جولىن ۇسىنادى. ماسەلەن, قالانى دامىتۋداعى وزەكتى ماسەلەنى شەشۋدە ۆەدومستۆولار كوممۋنيكاتسياسىنىڭ ماڭىزى زور» دەپ ءتۇسىندىردى ق.ەسەكەەۆ.
