كەشە تاۋەلسىزدىك سارايىندا وتكەن VIII ازاماتتىق فورۋم جۇمىسىنا ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆ قاتىستى. ەكى كۇنگە سوزىلعان شارادا ازاماتتىق قوعام الدىنداعى شەشىلۋى ءتيىس ەڭ وزەكتى ماسەلەلەر تالقىلاندى. بيىلعى فورۋمنىڭ تاقىرىبى – «ازاماتتىق قوعام جانە مەملەكەت: ديالوگ. ارىپتەستىك. سەنىم».
قازىرگى تاڭدا ازاماتتىق قوعامدى دامىتۋدىڭ 2016-2020 جىلدارعا ارنالعان ۇلتتىق جوسپارى جۇزەگە اسىرىلىپ جاتىر. 2003 جىلدان بەرى ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمداردىڭ سانى 5 مىڭ بولسا, قازىر 22 مىڭعا جەتتى. مەملەكەتتىك-الەۋمەتتىك تاپسىرىس بويىنشا قارجىلاندىرۋ كولەمى 2018 جىلى 22 ملرد تەڭگەنى قۇرادى. بۇگىندە ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمداردى قارجىلاندىرۋ جۇمىستارى 14 باعىت بويىنشا جۇرگىزىلۋدە. قارجىلاندىرۋدىڭ ۇشتەن ءبىر بولىگى الەۋمەتتىك جوبالارعا جۇمسالسا, ودان كەيىن ءبىلىم, جاستار ساياساتىن قولداۋعا, ازاماتتىق قوعامدى دامىتۋعا, ازاماتتاردىڭ قۇقىعىن قورعاۋعا بولىنۋدە.
نۇرسۇلتان نازارباەۆ حالقىمىزدىڭ بىرلىگىن نىعايتۋ جانە ەلىمىزدى ورنىقتى دامىتۋ جولىندا مەملەكەت پەن قوعام اراسىندا اشىق ديالوگ ورناتۋدىڭ ماڭىزدىلىعىن اتاپ ءوتتى.
– وسى فورۋم ۇكىمەتتىك ەمەس سەكتورعا تىڭ سەرپىن بەرىپ, ازاماتتىق قوعامنىڭ ودان ءارى دامۋىنا جول اشۋعا ءتيىس. بۇگىنگى كەزدەسۋ بارىسىندا كۇن ءتارتىبىنىڭ وزەكتى ماسەلەلەرى بويىنشا ناقتى ۇسىنىستار ايتىلاتىنىنا سەنىمدىمىن, – دەدى ەلباسى.
«جارلىنىڭ كوڭىلى توق بولماسا, بايلار بايىمايدى»
پرەزيدەنت ەڭ الدىمەن دامىعان قوعام قۇرۋ كەرەك ەكەنىمىزدى العا تارتتى. بۇل فورۋم ۇكىمەتتىك ەمەس سەكتورعا سەرپىن بەرىپ, ازاماتتىق قوعامنىڭ ءارى قاراي دامۋىنا ۇلكەن جول سىلتەيتىنىنە سەنىم ءبىلدىردى. جيىندا كوتەرىلگەن ناقتى ۇسىنىستار ساراپتالىپ, ۇكىمەت جانە ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىم وكىلدەرى تاراپىنان ءتيىستى باعدارلاما قابىلداۋ قاجەت ەكەنىن جەتكىزدى.
جيىندا ەلباسى BI Group كومپانياسىنىڭ باسشىسى ايدىن راقىمباەۆتىڭ ءىسىن كوپشىلىك قاۋىمعا ۇلگى رەتىندە ايتتى.
«كوپتەگەن بيزنەسمەندەر قايىرىمدىلىقپەن اينالىسىپ كەلەدى. انالار ءۇيى, جەتىمدەر – بۇل ءماسەلە مەنى قاتتى الاڭداتادى. قازاقستاندا بالالار ءۇيى بولماۋى ءتيىس دەپ ەسەپتەيمىن» دەي كەلە, پرەزيدەنت ايدىن راقىمباەۆتىڭ قانداي باعىتتا قوزعالۋ كەرەكتىگىن كورسەتىپ وتىرعانىن ايتتى. «ءبىزدىڭ بالالارىمىز مۇحيتتىڭ ار جاعىنداعى تانىمايتىن ەلگە بارىپ وسسە دە, ەرتەڭ ول ەلىن, جەرىن ساعىنادى. بىراق ولار بوتەن ادامدار بولىپ كەلەدى. قولىمىز وعان تيگەن جوق. قاراجاتىمىز بولعان جوق. مەملەكەت قيىن-قىستاۋ كەزەڭدە جۇرگەن كەزدە ول ماسەلەنى ءبىز جىبەرىپ الدىق. بىراق ءوزىمىزدىڭ مۇسىلمان دىنىندە دە, قازاقشىلىقتا دا «جەتىمگە قول سوزساڭ, جۇماقتان شىعاسىڭ» دەگەن بار عوي. سوندىقتان ءوزىنىڭ ەكى-ءۇش بالاسى بار ادام تاعى ءبىر بالانى سول بالالار ۇيىنەن الاتىن بولسا, تەك جاقسىلىققا كەنەلەدى دەپ سانايمىن. سوندىقتان BI Grouر-تىڭ جاساپ جاتقان جۇمىستارىن وركەندەتۋىمىز كەرەك» دەدى مەملەكەت باسشىسى.
وسى رەتتە ءبىلىم جانە عىلىم ءمينيسترى ەرلان ساعاديەۆ بالالار ءۇيىنىڭ سانى سوڭعى ءۇش جىلدا 24-كە ازايعانىن ايتتى. سوڭعى ءۇش جىلدا بىردە-ءبىر بالا شەتەلگە جىبەرىلمەگەن. «ەگەر جارلىلاردىڭ كوڭىلى توق بولماسا, بايلار ءارى قاراي بايىمايدى» دەگەن نۇرسۇلتان نازارباەۆ بيزنەسمەندەرگە وسىعان دەيىن ۇلكەن قولداۋ كورسەتىلگەنىن, ەندىگى كەزەكتە ءوز حالقىنا مويىن بۇرۋ كەرەكتىگىن دە ەستەرىنە سالدى.
تۇرمە ادامدى تۇزەي مە؟
پرەزيدەنت نازار اۋدارعان تاعى ءبىر ماسەلە – تۇرمەدەگى ازاماتتاردىڭ سانىن ازايتۋ ماسەلەسى. فورۋمدا ءسوز سويلەگەن قازاقستان پرەزيدەنتى جانىنداعى ادام قۇقىقتارى جونىندەگى كوميسسيا مۇشەسى ساۋلە مەكتەپباەۆا كوتەرگەن بۇل ماسەلەگە ءوزىنىڭ دە الاڭداۋشىلىعىن ءبىلدىردى.
«ءبىز بىلەتىندەي, تۇرمەدەن ادامنىڭ قانداي بولىپ شىعاتىنى بەلگىلى. ءبىز ول جەردە ادامدى تاربيەلەۋدىڭ ورنىنا, باسقا باعىتقا يتەرمەلەيمىز. سوندىقتان بيزنەستەگى زاڭ بۇزۋشىلىقتار مەن شاعىن قىلمىستار ءۇشىن اقشامەن جازالاۋ كەرەك. زاڭنامانى وسىلاي وزگەرتۋدىڭ ارقاسىندا ءتۇرمەدەگىلەردىڭ سانى ازايدى. وسى باعىتتاعى جۇمىستاردى ودان ءارى جالعاستىرۋ كەرەك» دەدى ەلباسى.
قارجىلاندىرۋ اشىق بولعانى ءجون
ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمدار – ەلىمىزدەگى ەڭ قارقىندى دامۋشى ينستيتۋتتاردىڭ ءبىرى. بۇگىندە ولاردىڭ سانى 20 مىڭنان اسادى. كوبى قاعاز جۇزىندە تىركەلگەنىمەن, تەڭ جارتىسى عانا بەلسەندى جۇمىس ءىستەيتىنى جاسىرىن ەمەس. جيىندا ەلباسى قازاقستانداعى ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمداردىڭ بىرىڭعاي ەلەكتروندىق تەكسەرۋ ءتىزىلىمىن جاساۋ قاجەت ەكەنىن ايتتى.
«ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمداردىڭ جوبالارىن قارجىلاندىرۋدى بارلىعى ءۇشىن دە اشىق جانە تۇسىنىكتى جاساۋ قاجەت. جەمقورلىقتىڭ بولماۋى, باعىتتالىپ وتىرعان مەملەكەت قاراجاتىنىڭ ورىندالۋى ءۇشىن بارلىق جەردە قارجىلاندىرۋ اشىق بولۋى ءتيىس. ول ءۇشىن ۇكىمەتكە قازىرگى ۋاقىتتا جۇرگىزىپ جاتقان تسيفرلاندىرۋ اياسىندا ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمداردىڭ بىرىڭعاي ەلەكتروندىق تەكسەرۋ ءتىزىلىمىن ازىرلەۋدى تاپسىرامىن. اتالعان تەكسەرۋ تىزىلىمىنە ۇەۇ-لار ەرىكتى نەگىزدە تىركەلەتىن بولادى. سونىمەن قاتار ول الداعى ۋاقىتتا مەملەكەت تاراپىنان بولىنەتىن قارجىعا قول جەتكىزۋگە مۇمكىندىك بەرەدى» دەدى ەلباسى.
سونىمەن قاتار مەملەكەتتىك قىزمەتتەردى ۇكىمەتتىك ەمەس سەكتورعا بەرۋ جۇمىستارىن جالعاستىرۋ ماسەلەسىنە دە قوعام نازارىن اۋدارتتى. ەلباسىنىڭ ءپىكىرىنشە, بۇل باعىتتا, ماسەلەن, ەكولوگيا, الەۋمەتتىك جۇمىستار, بالالاردىڭ قۇقىقتارىن قورعاۋ جانە باسقا دا سالالارداعى جوبالاردى جۇزەگە اسىرۋعا بولادى.
ماسەلە – ماماندىقتا
«ءبىر ادامنىڭ قانداي دا ءبىر كۇردەلى جايعا دۋشار بولىپ, ءمۇگەدەك بولۋى – ۇلكەن قايعى. الايدا وسى قاسىرەتكە بوي بەرمەي, ادام ەڭسەسىن تىكتەپ, ون رەت قۇلاسا دا, العا ۇمتىلاتىن ادامدار – ءبىزدىڭ بۇگىنگى باتىرلارىمىز» دەگەن مەملەكەت باسشىسى قازاقستاندا ازاماتتاردىڭ بارىنە جۇمىس تابىلاتىنىن ايتتى. ونىڭ پىكىرىنشە, قازاقستاندا جۇمىسسىزدار بولماۋى كەرەك. ماسەلە – ماماندىقتاردىڭ بولماۋىندا. ەگەر ماماندىعى بار ادام بولسا, ول جۇمىسسىز قالمايدى. مىسال رەتىندە استانادا قۇرىلىسشىلار مەن دانەكەرلەۋشىلەردىڭ جەتىسپەيتىنىن العا تارتتى.
«ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمدار جەرگىلىكتى ورىنداردا جۇمىسسىز ءجۇرگەن جاستاردى سۇرانىسى بار 17 وبلىسقا جىبەرەتىن بولسا, ءماسەلە شەشىلەدى. مەن دە ءومىر جولىن وسىلاي باستاعانمىن. كاسىپتىك-تەحنيكالىق وقۋ ورنىندا العان «بولات قورىتۋشى» ماماندىعى مەنى العا جەتەلەدى. مەن سوعىستان كەيىن كەدەيشىلىكتە ءومىر سۇرگەن اۋىل بالاسىمىن. كيەرگە كيىمىمىز جوق ەدى. 15 جاسقا دەيىن تويىپ تاماق ىشكەن كەزىم ەسىمدە جوق. پەشتىڭ جانىندا كۇرەك ۇستاپ جۇمىس ىستەدىك. الدىڭدا – 1500 گرادۋستىق مەتالل, ارتىڭدا – 40 گرادۋس سۋىقتا ەڭبەك ەتتىك. وسىنىڭ بارىنە شىداۋ كەرەك بولدى. سوندىقتان جاستار ەڭبەككە دەن قويۋى ءتيىس. مىناۋ الەم ادىلەتتىلىككە تولى دەپ سەنبەۋ كەرەك. ادىلەتسىزدىكتى ەڭسەرۋ كەرەك» دەي كەلە, جاستاردى كەننەديدىڭ «ۇكىمەت ماعان ەمەس, مەن ۇكىمەتكە نە بەردىم؟» دەگەن ءسوزىن باسشىلىققا الۋعا شاقىردى.
تۇجىرىمداما ازىرلەۋدى تاپسىردى
بيىلعى فورۋم قورىتىندىسى بويىنشا ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆ ۇكىمەتكە ناقتى تاپسىرما بەردى. ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمدار ءومىر ساپاسىنىڭ جوعارى ستاندارتتارىن ىلگەرىلەتۋدە نەگىزگى درايۆەرگە اينالۋى ءتيىس.
«مەن بەس الەۋمەتتىك باستاما جاريا ەتتىم. جولداۋدىڭ وسى نەگىزگى ماقساتتارى ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمدارمەن تىعىز قارىم-قاتىناستا جۇزەگە اسىرىلۋى قاجەت. ەڭ الدىمەن بۇل – مەملەكەتتىك باعدارلامالاردىڭ جۇزەگە اسىرىلۋىن باعالاۋ, قوعامدىق باقىلاۋ, سونىمەن قاتار ساپا, حالىقپەن كەرى بايلانىس» دەدى نۇرسۇلتان نازارباەۆ. سونداي-اق ستۋدەنتتەرگە جاتاقحانا سالۋ, «7-20-25» باعدارلاماسى, تۇرعىندار ءۇشىن گاز قۇبىرىن تارتۋ باستامالارىنىڭ بارلىعى دا قاراپايىم ادامدارعا باعىتتالعانىن ايتا كەلە, ۇكىمەتكە 2025 جىلعا دەيىنگى ازاماتتىق قوعامدى دامىتۋ تۇجىرىمداماسىن ازىرلەۋدى تاپسىردى.
– ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمداردىڭ اتسالىسۋىمەن مۇمكىندىگى شەكتەۋلى ادامدار, ەرەكشە مۇقتاج بالالار مەن جاستار ءۇشىن اسا بەلسەندى ورتانىڭ قالىپتاسۋى جاقسى ءۇردىس سانالادى. ينكليۋزيۆتى قوعامدى دامىتۋ – الەمدىك تاجىريبە جانە بارلىق دامىعان ەلدەردىڭ ازاماتتىق قوعامى جۇزەگە اسىراتىن ماڭىزدى الەۋمەتتىك مىندەتتەردىڭ ءبىرى, – دەدى قازاقستان پرەزيدەنتى.
مەملەكەت باسشىسى «رۋحاني جاڭعىرۋ» باعدارلاماسىن ودان ءارى جۇزەگە اسىرىپ, «ۇلى دالانىڭ جەتى قىرى» اتتى جاڭا ماقالادا بەلگىلەنگەن باسىمدىقتار اياسىندا جۇمىستاردى باستاۋدىڭ ماڭىزدىلىعىن اتاپ ءوتتى. ەلباسى مۇندا كورسەتىلگەن باعىتتار مەن جوبالاردى ىسكە اسىرۋ ۇدەرىسىنە ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمداردى تارتۋ قاجەتتىگىن ايتتى.
– قالالاردىڭ, اۋدانداردىڭ اكىمدەرى تسيفرلىق تەحنولوگيانى قولدانا وتىرىپ, ءبىر تەرەزە قاعيداتى بويىنشا حالىققا كەدەرگىسىز اشىق كەڭىستىك قىزمەتىن ۇسىنۋ جۇيەسىن ەنگىزۋى كەرەك, – دەدى نۇرسۇلتان نازارباەۆ.
جيىن سوڭىندا ەلباسى ۇكىمەتكە ازاماتتىق فورۋم بارىسىندا ايتىلعان ۇسىنىستار نەگىزىندە ناقتى ءىس-قيمىل جوسپارىن ءازىرلەۋدى جانە وعان بارلىق مۇددەلى مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ اتسالىسۋىن قاراستىرۋدى تاپسىردى.
جالپى, ەكى كۇنگە سوزىلعان فورۋم اياسىندا سەمينارلار, شەبەرلىك ساباقتارى, دوڭگەلەك ۇستەلدەر, پىكىرتالاس الاڭدارى, ۆەدومستۆو باسشىلارىمەن سالالىق كەزدەسۋلەر تۇرىندەگى 35 تاقىرىپتىق سەسسيالار وتكىزىلدى. «ادامدار» (People), «پلانەتا» (Planet), «وركەندەۋ» (Prosperity), «الەم» (Peace), «سەرىكتەستىك» (Partnership) اتاۋىمەن وتكەن 5 پانەلدىك سەسسيا جۇمىستارىندا ازاماتتىق قوعامنىڭ نەگىزگى ماسەلەلەرى تالقىلاندى. فورۋم سوڭىندا ۇزدىك دەپ تانىلعان ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمدارعا قۇرمەت كورسەتىلىپ, ماراپاتتالدى.
