نۇر-سۇلتان قالاسى اكىمدىگىنىڭ ۇيىمداستىرۋىمەن «تاۋەلسىزدىكتىڭ 30 جىلدىعى: جارقىراعان ەلوردا» اتتى عىلىمي-پراكتيكالىق كونفەرەنتسيا ءوتتى. القالى باسقوسۋعا مەملەكەتتىك ورگاندار, ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمدار, شىعارماشىلىق ينتەلليگەنتسيا وكىلدەرى, قوعام قايراتكەرلەرى قاتىستى. جيىن بارىسىندا قالا اكىمدىگىنىڭ قولداۋىمەن جارىق كورگەن «Nur-Sultan – تاۋەلسىزدىك تۇمارى», «نۋر-سۋلتان – سيمۆول نەزاۆيسيموستي», «تاريحي شەشىمدەر, تاعدىرلى بەلەستەر» كىتاپتارى جانە «ەل جۇرەگى – نۇر-سۇلتان» اندەر جيناعى تانىستىرىلدى.
1000-نان اسا ءىس-شارا تاۋەلسىزدىك مەرەيتويىنا ارنالدى
اتالمىش كونفەرەنتسيا بيىل تاۋەلسىزدىكتىڭ 30 جىلدىعى اياسىندا ەلوردادا الەۋمەتتىك جانە يدەولوگيالىق باعىتتاردا جاسالعان ىستەردىڭ قورىتىندىسىن شىعارۋ ماقساتىندا ۇيىمداستىرىلدى. وسىنى اتاپ وتكەن نۇر-سۇلتان قالاسى ىشكى ساياسات باسقارماسىنىڭ باسشىسى داۋرەن بابامۇراتوۆ وسى جىلى باس قالادا اتقارىلعان, ەرەكشە اتاپ وتۋگە تۇرارلىق جۇمىستارعا توقتالدى.
– بيىل نۇر-سۇلتان قالاسىندا تاۋەلسىزدىكتىڭ 30 جىلدىعى اياسىندا ءارتۇرلى باعىتتاردا 1000-نان اسا ءىس-شارا ءوتتى. سونىڭ ىشىندە 300-گە جۋىق ءىرى كولەمدەگى ءىس-شارالار جوسپارلاندى. ولاردىڭ بارلىعى تولىعىمەن جۇزەگە استى دەپ ايتۋعا بولادى. اتاپ ايتقاندا, تەاتر اپتالىعى ۇيىمداستىرىلىپ, الەمنىڭ ەڭ ۇزدىك تەاترلارى ەلورداعا كەلىپ, قويىلىمدارىن قويدى. ءبىز ەكى فيلم تۇسىردىك. ءبىرىنشى تۋىندى قالا كۇنىنە ورايلاستىرىلىپ, سول كەزدە رەسپۋبليكالىق تەلەارنالاردان كورسەتىلدى. ال ەكىنشىسى كۇزدە تاعى سول رەسپۋبليكالىق تەلەارنالار ارقىلى تارالدى. وندا نۇر-سۇلتان قالاسىنىڭ 30 جىلدا جەتكەن جەتىستىكتەرىن بىرىكتىرە وتىرىپ, اسىرەسە, سوڭعى ۋاقىتتا, 2021 جىلى جاسالعان يگىلىكتى ىستەردى ەنگىزدىك, – دەدى داۋرەن بابامۇراتوۆ.
ەلدىكتى اسقاقتاتقان ەسكەرتكىشتەر
بيىل ەلوردادا الاش ارىستارىنا جانە ەلباسى ەڭبەگىنە ارنالعان, سونىمەن قاتار دينا نۇرپەيىسوۆا, تالعات بيگەلدينوۆ, ءال-فارابي, ىبىراي التىنسارين, قانىش ساتباەۆ, جۇمابەك تاشەنەۆ ەسكەرتكىشتەرى بوي كوتەردى. وسىنى ەسكە سالعان ىشكى ساياسات باسقارماسىنىڭ باسشىسى وسى جىلى رۋحانيات باعىتىندا كوپتەگەن ءىس-شارالار اتقارىلعانىن ايتتى. سونىڭ ىشىندە كوشەلەر مەن مەكتەپتەرگە كورنەكتى تۇلعالاردىڭ ەسىمدەرى بەرىلگەنىن اتاپ ءوتىپ, الەۋمەتتىك باعىتتاعى ىستەرگە توقتالدى.
– وسى جىلدىڭ باسىندا باستالعان «30 يگى ءىس» جوباسىنىڭ اياسىندا نۇر-سۇلتان قالاسىنداعى 30 مىڭعا جۋىق مۇقتاج وتباسىعا اتاۋلى الەۋمەتتىك كومەك كورسەتىلدى. سونىڭ ىشىندە 15 مىڭنان اسا ازىق-تۇلىك سەبەتى تاراتىلدى. قالا اكىمى التاي سەيدىرۇلى جاقىندا وتكەن ءباسپاسوز ءماسليحاتىندا, وعان دەيىنگى سۇحباتتارىندا دا بيىل قالادا 3,2 ميلليون شارشى مەتر تۇرعىن ءۇي سالىناتىنىن ايتتى. بۇل – بۇرىن-سوڭدى بولماعان كورسەتكىش. سونىمەن قاتار 15 مەكتەپتىڭ قۇرىلىسى باستالىپ, تولىققاندى اياقتالدى. 13 مىڭ ۇلەسكەر پاتەرلەرىنىڭ كىلتتەرىن الدى, – دەگەن داۋرەن بابامۇراتوۆ تاۋەلسىزدىك مەرەيتويى اياسىنداعى ەلوردادا وتكەن سپورت جارىستارىنا توقتالدى.
وڭىرلەر ەلورداعا قاراپ بوي تۇزەيدى
بەلگىلى ساۋلەتشى, قازاقستان رەسپۋبليكاسى ەلتاڭباسىنىڭ اۆتورى جانداربەك مالىبەكوۆ ەلوردامىز 30 جىل ىشىندە الەمگە تانىلىپ, «بەيبىتشىلىك استاناسى» اتانعانىن اتاپ ءوتتى. ەلدىڭ جانە ەلوردانىڭ ساۋلەتىنە كاسىبي تۇرعىدان پىكىرىن جەتكىزدى.
– وسى كۇندەرى قازاق حالقى قالا سالا الماعان دەگەن كوزقاراستان ارىلدىق دەپ ويلايمىن. استانادا, وبلىس ورتالىقتارىندا قۇرىلىس سالاسىندا ۇلكەن وزگەرىستەر بولىپ جاتىر. بۇل تاراپتا وڭىرلەر ەلورداعا قاراپ, بوي تۇزەيدى. قازاق ەجەلدەن كيىز ءۇيدىڭ تابالدىرىعىن اتتاعان جەردى «استانا» دەپ اتايدى. قازىر استانامىزدىڭ اۋەجايى, جاڭا تەمىرجول ۆوكزالى قالانىڭ كوركىنە اينالدى. ەلوردامىزدىڭ دالا مادەنيەتىنە, داستۇرىمىزگە, ادەت-عۇرپىمىزعا, تانىم-تۇسىنىگىمىزگە ساي وركەندەۋىن تىلەيمىن, – دەدى ساۋلەتشى.
قوعام قايراتكەرى, «كۇي اناسى» قورىنىڭ جەتەكشىسى تولەگەن قۋانىشەۆ پارلامەنت ءماجىلىسى ءبىرىنشى شاقىرىلىمىنىڭ دەپۋتاتى بولدى. ول 1998 جىلدىڭ جەلتوقسانىندا ءبىر توپ ارىپتەستەرىمەن ەلورداعا كەلگەن كەزدى ەسكە الدى.
– بۇل جەردىڭ تابيعاتى ەرەكشە عوي, اق بورانمەن قارسى الدى. سول كەزدە قالادا ەكى-اق قوناق ءۇي بولدى. سونىڭ ءبىرى «تۋريست» قوناق ۇيىنە ورنالاستىق. پارلامەنتتىڭ عيماراتى قازىر ابايدىڭ ەسكەرتكىشى تۇرعان ماڭايدا, مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەردى دايىندايتىن جوعارى وقۋ ورنى عيماراتىندا بولاتىن. سوندا ەلىمىزگە اياۋلى اعالارىمىز بەن اپالارىمىزبەن بىرگە كەلدىك. سول جاعالاۋ تولايىم دالا بولاتىن. ءبىر ۇلكەن جيىندا تۇڭعىش پرەزيدەنت-ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆ سول جاعالاۋعا قاراي قالانىڭ ءوسىپ-ءونۋىن باعىتتادى. بۇگىن سول شەشىمنىڭ وڭدى بولعانىنىڭ كۋاسى بولىپ وتىرمىز, – دەگەن تولەگەن قۋانىشەۆ قازىر ەلوردامىزدىڭ دامۋ قارقىنى دۇنيەجۇزى استانالارىنىڭ وركەندەۋ ءۇردىسىنىڭ العاشقى تىزىمىندە ەكەنىن اتاپ ءوتتى.
قوعام قايراتكەرى ەلوردامىز سپورت جانە مادەنيەت جاعىنان دا العا وزعانىن ايتتى. وعان الەم ءارتىسى ايمان مۇساقوجاەۆانىڭ, تانىمال وپەرا ءانشىسى مايرا مۇحامەدقىزىنىڭ, ديماش قۇدايبەرگەننىڭ دۇنيە جۇزىنە جاساعان گاسترولدەرى دالەل.
– كەزىندە ءابىش اعامىز ءوزىنىڭ ءبىر ەڭبەگىندە: «اعايىندار, جەرلەستەر, تاۋەلسىزدىگىمىزدى جىل سايىن, اي سايىن ەمەس, مينۋت سايىن ەمەس, سەكۋند سايىن قورعاۋىمىز كەرەك» دەگەن وي تاستادى. وسىنى قاپەرىمىزدە ۇستايىق, – دەدى ت.قۋانىشەۆ.
ءبىلىم مەن عىلىمنىڭ استاناسى
ۇعا اكادەميگى, فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى, پروفەسسور كارىمبەك قۇرمانالى ەلوردانىڭ ءبىلىم-عىلىم جۇيەسىنە توقتالدى.
– اسپانمەن تالاسقان ۇيلەر, سالتاناتتى سارايلار, كەڭ كوشەلەر, فونتاندار ەلورداعا جاراسىپ تۇر. بىراق عىلىم مەن بىلىمگە دۇرىس كوزقاراس قالىپتاسپاعان جەردە مەملەكەت بولمايدى. ەلباسىمىزدىڭ: «ءبىلىم مەن عىلىمدى ەكىنشى ورىنعا قويعان مەملەكەت ەشقاشان, ەش سالادا ءبىرىنشى ورىنعا كوتەرىلە المايدى» دەگەن قاناتتى ءسوزى بار. سونى قاپەرگە العان ەلوردا باسشىلىعى 30 جىل ىشىندە ۇلكەن جەتىستىكتەرگە جەتتى. تەحنيكالىق جانە پەداگوگتىك ەكى ينستيتۋتتىڭ قوسىندىسىنان باس قالادا ل.گۋميلەۆ اتىنداعى ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتى قۇرىلدى. قازىر بۇل وقۋ ورنى حالىقارالىق ۋنيۆەرسيتەتتەر رەيتينگىسىندە ءال-فارابي ۋنيۆەرسيتەتىمەن قاتار تۇر. ونەرىمىز دامىماي, ورگە باسپايمىز. سول سەبەپتەن ەلوردادا قازاق ۇلتتىق ونەر ۋنيۆەرسيتەتى اشىلدى. وعان مايتالمان قايراتكەر قىزىمىز, ەڭبەك ەرى ايمان مۇساقوجاەۆا جەتەكشىلىك ەتىپ وتىر. بۇگىندەرى «شابىت» شابىتتانىپ, ونەرىمىز شالقىپ تۇر. وپەرامىز سايراپ تۇر. ەلباسىمىز ەلوردامىزدىڭ تورىندە قازاقستان ۇلتتىق جاراتىلىستانۋ عىلىمدارى اكادەمياسىن اشتى. ەلوردادا عىلىمي جانە ادامي الەۋەتىنىڭ دامىپ جاتقانى – قالا باسشىلىعىنىڭ ەڭبەگى. «ەلباسى مەن ەلوردا» – ەگىز ۇعىم دەپ ايتامىز. مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ «تاۋەلسىزدىك بارىنەن قىمبات» ماقالاسىندا ءبارى ايتىلعان. ەلباسىنىڭ «تاۋەلسىزدىك تاعىلىمى» ماقالاسى دا بار. وسى ماقالالار تاۋەلسىزدىك قاسيەتىن ۇقپاي جاتقاندارعا ۇقتىردى. تاۋەلسىزدىككە قول جەتكىزۋ بار, ونى ۇستاپ قالۋ دا بار. بۇل ەندى جاستاردىڭ قولىندا. جاستار – قوزعاۋشى كۇش, – دەدى كارىمبەك قۇرمانالى.
قازاق ەلىنىڭ ايبارى
بەلگىلى اقىن, جازۋشىلار وداعىنىڭ نۇر-سۇلتان قالالىق فيليالىنىڭ توراعاسى داۋلەتكەرەي كاپۇلى جوعارى وقۋ ورنىن بىتىرگەننەن كەيىن ارنايى شاقىرۋمەن ەلورداعا ل.گۋميلەۆ اتىنداعى ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنە قىزمەتكە كەلدى. ول سول جىلداردى ەسكە الىپ, وداقتىڭ ەلورداداعى فيليالىنىڭ جۇمىستارىنا توقتالدى.
– ەلوردا ءبىزدىڭ كوز الدىمىزدا كوركەيىپ ءوسىپ, جەتىلىپ كەلە جاتىر. كەشەگى اقمولانىڭ ورنىنداعى جارقىراعان ەلوردا – نۇر-سۇلتان قالاسى قازىر الەمدىك كارتادا قازاق ەلىنىڭ ايبارلى استاناسى, بايراعى مەن بايتاعى ەكەندىگىن سەزدىرىپ تۇر, – دەدى داۋلەتكەرەي كاپۇلى.
بىلتىر ەلوردا اكىمدىگىندە تاۋەلسىزدىكتىڭ 30 جىلدىعىن اتاپ وتۋگە قاتىستى جيىن وتكەنىن, سوندا ابايدىڭ 175 جىلدىعىن قورىتىندىلاۋ, جامبىلدىڭ بيىلعى 175 جىلدىعىن وتكىزۋ, ەلوردانىڭ الداعى 25 جىلدىعىن ۇيىمداستىرۋ تالقىلانعانىن ايتقان اقىن سونىڭ ءبارىن ەلدىڭ ەسىندە قالاتىنداي وتكىزۋ ۇيعارىلعانىن جەتكىزدى.
– سول جيىندا زيالى قاۋىم تاراپىنان بارلىق ءىس-شارالار ءىشىپ-جەۋگە ەمەس, جۇرتتىڭ بولاشاعىنا, ۇرپاقتىڭ ساناسىنا ءتالىم-تاربيە سىڭىرۋگە نەگىزدەلسە دەگەن ويلار ايتىلدى. مەنىڭشە, بيىلعى جىلدى قورىتىندىلاپ وتىرعان كەزدە نۇر-سۇلتان قالاسىندا جوسپارلانعان بارلىق ءىس-شارالار سول ايتىلعان اڭگىمەلەر ۇدەسىنەن شىعا ءبىلدى, – دەدى اقىن.
قازىر استانادا 160-قا جۋىق قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ مۇشەسى تۇراتىنىن اتاپ وتكەن ول ۇلتتىق ساياساتتى تۇسىندىرۋدە قالامگەرلەردىڭ ءرولى زور ەكەنىن ايتتى. سونىڭ ىشىندە بيىك مىنبەرلەردەن تالاي سويلەگەن شەرحان مۇرتازا, ءابىش كەكىلبايۇلى, فاريزا وڭعارسىنوۆا ەسىمدەرىن ەسكە الدى.
ونىڭ ايتۋىنشا, جازۋشىلار وداعىنىڭ نۇر-سۇلتان قالالىق فيليالى تاۋەلسىزدىك مەرەيتويىنا تارتۋ دايىنداپ وتىر. 27 جەلتوقسان كۇنى «نۇر-سۇلتان قالاسىنىڭ كىتاپحاناسى» سەرياسىمەن شىققان 30 تومدىقتىڭ تانىستىرىلىمى وتپەك.
– نۇر-سۇلتان قالاسىنىڭ اكىمدىگى فيليالىمىزعا «جازۋشىلار ءۇيىن» اشىپ بەردى. «قالامگەرلەر» اللەياسىندا الاش ارىستارى تۇعىرلارىنا قوندى. وسى قالادا تۇراتىن قالامگەرلەردىڭ اتىندا اعاش وتىرعىزىلدى. بۇل ۇلكەن ساياباققا اينالدى. «كىتاپ قالا» دەيتىن الاڭ اشىلدى. جالپى ەلوردا اكىمدىگىنىڭ قولداۋىن سەزىندىك. جاقىندا تاۋەلسىزدىك مەرەيتويىنا ارنالعان ايتىستا باس جۇلدە – اۆتوكولىكتى دە ەلوردا اكىمدىگى تىكتى. سوندىقتان قالا اكىمدىگىنە قالامگەرلەردىڭ اتىنان ۇلكەن العىسىمدى ايتامىن, – دەدى د.كاپۇلى.
ەلوردادا مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆ ۇسىنعان «حالىق ۇنىنە قۇلاق اساتىن مەملەكەت» قاعيداتىن جۇزەگە اسىرىپ وتىرعان بىردەن-ءبىر مەكەمە – «جانۇيا» وتباسى ينستيتۋتىن قولداۋ ورتالىعى. وندا قالا مەن اۋدانداردىڭ, باسقارمالاردىڭ باسشىلارى تۇرعىنداردى قابىلداۋدى وتكىزەدى. سونداي-اق مۇندا ءارتۇرلى مەملەكەتتىك قىزمەتتەر كورسەتىلەدى. وسى ورتالىقتىڭ ديرەكتورى اسەمگۇل سادىر مەكەمەنىڭ جۇمىسى تۋرالى باياندادى.
نۇر-سۇلتان – تاۋەلسىزدىك تۇمارى
«Nur-Sultan – تاۋەلسىزدىك تۇمارى» جانە «نۋر-سۋلتان – سيمۆول نەزاۆيسيموستي» كىتاپتارى «استانا اقشامى» جانە «ۆەچەرنيايا استانا» گازەتتەرىنىڭ ماتەريالدارى نەگىزىندە دايىندالدى. اتالمىش باسىلىمدار ۇجىمدارى ازىرلەگەن كولەمدى ەڭبەكتەردە تاۋەلسىزدىكتىڭ 30 جىلىنداعى ەلىمىز بەن ەلوردانىڭ ەلەۋلى وقيعالارى قامتىلدى. وسى گازەتتەردىڭ باس رەداكتورلارى ەركىن قىدىر جانە لاريسا ۋۆاليەۆا كىتاپتاردى تانىستىردى.
– ەگەر تاۋەلسىزدىك بولماسا, قازاقستان ءوزىنىڭ استاناسىن ارقاعا اكەلمەيتىن ەدى. تاۋەلسىزدىكتىڭ ەڭ باستى جەتىستىكتەرىنىڭ ءبىرى – استانانىڭ ارقاعا كوشىرىلۋى. سول سەبەپتەن كىتابىمىزدى «Nur-Sultan – تاۋەلسىزدىك تۇمارى» دەپ اتادىق. وسىدان 30 جىل بۇرىن تسەلينوگراد قالاسىندا 280 مىڭ حالىق تۇردى. سونىڭ 18 پايىزى عانا جەرگىلىكتى حالىق ەدى. قازىر ەلوردا تۇرعىندارى ءبىر ميلليوننان استى. ونىڭ 80 پايىزعا جۋىعى – جەرگىلىكتى حالىق. تاۋەلسىزدىكتىڭ ەڭ ۇلكەن جەڭىسى – وسى, – دەدى ەركىن قىدىر.
عىلىمي-پراكتيكالىق كونفەرەنتسيا وسى جانە باسقا دا كىتاپتاردىڭ تۇساۋكەسەرىنە ۇلاستى. سونىڭ ىشىندە «تاريحي شەشىمدەر, تاعدىرلى بەلەستەر» كىتابىندا مەملەكەت ءۇشىن ەلوردادا سوڭعى جيىرما جىلدا قابىلدانعان تاعدىرلى شەشىمدەر قامتىلعان. بۇل كىتاپ ەلباسىنىڭ «تاۋەلسىزدىك ءداۋىرى» ەڭبەگى نەگىزىندە دايىندالدى. ال «ەل جۇرەگى – نۇر-سۇلتان» اندەر جيناعىنا اقىن ەربول شايمەردەنۇلىنىڭ ولەڭىنە جازىلعان ءانشى, كومپوزيتور مارات وماروۆتىڭ «ارمان قالا – استانا», اقىن عالىم جايلىبايدىڭ ولەڭىنەن تۋعان احمەديار ەسمۇحانوۆتىڭ «ەسىل اعادى» سىندى ەلگە تانىمال اندەر, ەلورداعا ارنالعان باسقا دا تۋىندىلار ەنگىزىلدى.
