سان مىڭ جىلداردان بەرى قالىپتاسقان سالت-ءداستۇرىمىز,ادەت-عۇرپىمىز, ۇلتىمىزدىڭ ءومىر ءسۇرۋ تاجىريبەسى – بۇگىنگەبەيىمدەيتىن, وتكەنگە اماناتتايتىن قۇندىلىقتارىمىز. سول سەبەپتى دە ونى قاستەرلەپ, وزىندىك بولمىستىڭ بىربەلگىسى رەتىندە باسقاعا پاش ەتە الامىز. سونداي ۇلتتىق ەرەكشەلىگىمىزدىڭ ءبىر سيپاتى – ۇلتتىق تاعامدارىمىز.
كەيبىر ەلدەر وزدەرىنىڭ ۇلتتىق تاعامدارىنا قىزعانىشپەن قاراپ, كوزىنىڭ قاراشىعىنداي ساقتاپ جۇرەدى ەكەن. ال ونىڭ جاسالۋى – جاتقان جۇمباق. مىسالى, يتاليالىقتار پاستاسىنىڭ جاسالۋ ادىسىمەن ەشكىممەن بولىسپەسە, قىتايلار جىلان مەن اكۋلانىڭ ەتى قالاي جاسالاتىنىن بوتەنگە بىلدىرمەيدى. قۇپياسىن قوينىنا بۇككەن حالىقتار وسىمەن شەكتەلمەيدى. ەگەر ءوز ۇلتىنىڭ تاعامدارىنىڭ قالاي جاسالىپ, ونىڭ قانشالىقتى بەرەكەلى ەكەنىن بىلمەيتىندەر بولسا, سونىڭ ءبىرى ءبىزدىڭ ءوزىمىز سياقتى.
ستاتيستيكا مالىمەتى بويىنشا ەلوردامىزدا 80 مىڭ ورىندىق 273 مەيرامحانا, 23 مىڭ ورىندىق 460 كافە, 3 مىڭدىق ورىن قاراستىرىلعان 27 اسحانا بار ەكەن. سونىمەن بىرگە, ساۋدا-ويىن-ساۋىق ورتالىقتارىندا 86 تاماقتاندىرۋ ورنى تاعى بار. «قۇس سۇتىنەن» وزگەسىن وسى ورىنداردان تاۋىپ, ءدامىن كورۋگە ابدەن بولادى. قالاساڭىز, قازاقتىڭ ەتىن دە اسىپ بەرەدى. بىراق بۋى بۇرقىراپ الدىمىزعا كەل- گەن استىڭ ءبارى قازاقتىڭ ناعىز اسى ەمەستىگىن مويىندارسىز. وسى اتالعان قوعامدىق تاماقتاندىرۋ ورىندارىندا قازاقتىڭ اسىن دارىپتەپ وتىرعاندارى از. اينالدىرعان ءبىر-ەكى تاعاممەن شەكتەلىپ, قادىرلى اسىمىزدىڭ بەرەكەسىن دە, ءدامىن دە كەتىرىپ وتىرعانىن ايتپاسقا بولماس
استانا شىعىستىڭ اسحاناسى ەمەس
سوڭعى كەزدەرى قازاقتىڭ اس ءمازىرىن شىعىستىڭ اسحاناسىمەن شاتاستىرىپ جۇرگەن جايىمىز بار. قازاقتىڭ ۇلتتىق تاعامى دەگەنگە پالاۋ, ءمانتى, ودان قالدى باسقا دا ۇلتتاردىڭ اس مازىرىنەن اس ۇسىنىپ, قايسىسىنىڭ قاي وشاقتان شىققانىن اجىراتا الماي جاتامىز. قازان قۇلاعىن ۇستاعاندار دا كوپ ءمان بەرمەسە كەرەك, وسى تاعامدار ۇلتتىڭ اسى بولىپ, حالىققا ۇسىنىلادى. استىڭ بۋىنان دا اقشا تاپقاندار سودان دا بولار, وزبەك پەن قازاقتىڭ اراسىن اشپاي, «شىعىستىڭ» ورتاق قازانىنا سالىپ جىبەرەدى. بىلمەگەن جۇرت وزبەكتىڭ پالاۋىن قازاققا تەليتىنى دە سوندىقتان.
ول دا دۇرىس, بۇگىنگى داستارقانىمىزدىڭ سان تۇرلىلىگىن كورسەتەدى. دەگەنمەن ءدامى ءتىل ۇيىرەتىن وزبەكتىڭ شاش پالاۋىن پىسىرەتىن اسپاز قازاقتىڭ ەتىن بابىمەن اسا الماي- تىنىنا كەلىسەتىن بولارسىز. قازىر ۇلتتىق برەندتىڭ نانى ءجۇرىپ تۇر. «Qazaq Gourmet» (قازاق قۇرمەت) ۇلتتىق ءداستۇردىڭ ءتيىمدى تۇسىن پايدالانىپ, كەڭ سارايداي مەيرامحاناسىندا قوناقتارىن كۇتىپ ءجۇر. ءبىر قىزىعى, ونىڭ باس اسپازى شەتەلدەن كەلگەن ەۋروپالىق شەبەر ەكەن. ال ەلورداعا كەلىپ, قازاقتىڭ ءداستۇرلى اس مازىرىمەن تانىسقىسى كەلەتىندەر قازاقى مەيرامحانانى قايدان ىزدەپ تابادى؟
بايقاپ ءجۇرمىز, بارلىق شەتەلدىك قوناقتار قازاقتىڭ ۇلتتىق دامىنەن اۋىز تيگىسى كەلسە, تۇران داڭعىلىن جاعالايدى. كوبىنىڭ باس تىرەپ باراتىنى – قازاقتىڭ كەسەنەسىن ەلەستەتەتىن كوك كۇمبەزدى «الاشا» عانا. مەيرامحانا يەلەرى «الاشا» جەرگە توسەيتىن توسەنىش دەپ, ءسوزدىڭ ماعىناسىن تۇسىندىرەدى. قازاقتىڭ اسحاناسى دەۋگە ءبىر ءارىپتىڭ ارتىق جانە ءمازىردىڭ ءبىر ءدامى كەمدەۋ ەكەنىن ءبارىمىزدىڭ ءىشىمىز سەزەدى. تۇران داڭعىلىنداعى ءسان-سالتاناتى كەلىسكەن, جەتى بىردەي جۇرتتىڭ تاعامىن, سالت-ءداستۇرىن دارىپتەيتىن سول قاتاردا قازاقتىڭ ءبىر ۇيىنە ورىن تابىلماي قالعانى قىنجىلتادى. ال بىلمەيتىن جۇرت كوبىنە «الاشاعا» بارادى. «ءساتتى», «فارحي», «التىن ادام», «التىن ۇيا» سياقتى ۇلتتىق مەيرامحانالار دا ەل اراسىندا تانىمال. ەلوردانىڭ ءبىر برەندىنە اينالعان قاتار قونعان عيماراتتاردىڭ اراسىندا قازاقتىڭ قوڭىر ءۇيلى مەيرامحاناسى قوسىلسا ارتىق ەتپەس ەدى. بۇل بيزنەسكە دە وتە قولايلى, اينالىمعا ءتۇسىپ ۇلگەرگەن جەر.
قازاقتىڭ ەتىنەن بيزنەس جاساۋعا بولا ما؟
قازاقتىڭ داستارقانى جايىلعان جەردى ىزدەپ ءجۇرىپ, «ارناۋ» مەيرامحاناسىن تاپتىق. «حان شاتىر» ساۋدا-ويىن-ساۋىق ءۇيىنىڭ قارسى بەتىندەگى عيماراتتىڭ ەكىنشى قاباتىندا, قالتارىستا عانا ورنالاسقان ەكەن. ءتورت جىلدان بەرى ۇلتتىق ءدامنىڭ ءارىن كەلتىرىپ, جاڭعىرتىپ جۇرگەن جالعىز قازاقى ءداستۇردى ۇستانعان جالعىز جايلى جەر دەۋگە بولادى. بىزدەردى جىلى قارسى العان مەيرامحانا باسشىسى ەردوس باياندى ءوز سوزىندە 75-كە تارتا ۇلتتىق تاعام ءتۇرى بارىن ايتقاندا, تاڭ قالدىق.
ءداستۇر مەن كاسىپتى بىرگە اينالدىرىپ جۇرگەن ازا- ماتتان «بەشبارماقتان» بيزنەس جاساۋعا بولا ما؟» دەپ سۇراعانىمىز راس. «ابدەن بولادى! الداعى ۋاقىتتا ءداستۇر دارىپتەگەندەردىڭ بيزنەسى جان- دانا بەرەدى. قازىرگىدەي ارالاس-قۇرالاس بولىپ جاتقان زاماندا ۇلتتىق تاعام تۇرلەرىنە سۇرانىس توقتالمايدى» دەپ جاۋاپ بەردى «ارناۋدىڭ» باسشىسى. «بىراق قازاقتىڭ ەتىن اسپەتتەپ, بابىمەن ءپىسىرىپ, تاباقتى جونىمەن تارتىپ, ءوز ور- نىمەن ۇسىنا ءبىلۋىمىز كەرەك» دەپ ەردوس ويىن سالماقتاپ قويدى. – ۇلتتىق ءداستۇرىمىزدى دارىپتەپ جۇرگەنىمىزگە ءتورت جىلدان اسىپ بارادى. بيزنەس باستاۋىندا ءبىر اسپازىمىز 1,5 اي ەل ارالاپ كەلدى. ەلىمىزدىڭ ءار تۇكپىرىندەگى ءبىز بىلمەيتىن تاعام تۇرلەرىن انىقتاپ, ونىڭ جاسالۋ ءادىسىن اجەلەرىمىزدەن سۇراپ ءبىلۋ ەدى. ماقساتىمىز ورىندالدى, ەل ءىشى كەڭ ەمەس پە؟!
سونىڭ ارقاسىندا اس ءمازىرىمىز تۇرلەنىپ, ۇلكەن سۇرانىسقا يە بولىپ وتىر. راسىندا دا, «سىرنە», «سىرباز», «قاتتاما», «اسىلعان سيراق», ەت سۇرلەۋدىڭ نەبىر ءادىسىن وسى ساپارىمىزدا ۇيرەندىك. ودان قالدى ءوزىم دە ىزدەنىپ, ەل ارالاپ, تاڭسىق تاعامداردىڭ جاسالۋ ءادىسىن زەرتتەدىم. سونىڭ ءبىرى – قىتايمەن شەكا- رالاس وتىرعان اۋىلدان «شىڭعىسحاننىڭ تاباعى» دەگەن تاعامنىڭ اتىن دا, زاتىن دا ءبىلدىم. ونى ىستىق كۇيىندە ءتىس باسا- رىمىز رەتىندە مەيرامحانا مازىرىنە ەنگىزدىك.
حالقىمىزدىڭ ءداستۇرى باي عوي. حان-بەكتەرىمىز اڭشىلىققا شىققاندا دا جەيتىن ەرەكشە جەڭسىك اسى بولعان ەكەن. وندا جابايى جانۋارلاردىڭ – قويان, ەلىك, قىرعاۋىلدىڭ ەتتەرىنەن بۇقتىرىلىپ, جابايى ۇيرەك-قازدىڭ جۇمىرتقاسىن قوسىپ جاسايدى. وكىنىشكە قاراي, بۇل تاعامدى وندىرىسكە ەنگىزە الماي ءجۇرمىز. كاسىپكەرلىك ءوز الدىنا, وسى ىسىمىزدە قازاقى داستۇرىمىزگە, اسىمىزعا ادالدىقتىڭ ءوزى قازاقى سانامىزدا قالىپتاسقان. «توي تاباق», «قۇدا تاباق», وعان «دوستار تاباعىن» دا قوسىپ ءجۇرمىز. جالپى, ءىرى قارانىڭ اتاۋلى مۇشەلەرىن كادەسىمەن ۇسىنعاندا عانا قاسيەتى دە, بەرەكەسى دە بولادى. حالقىمىز ەتتى مۇشەلەپ, ونى كىمگە تارتۋدى بىلگەندە, ءار مۇشەسىنىڭ نارىنە, دامىنە دە ءمان بەرگەن. كەلگەن قوناقتىڭ وتىنىشىمەن «باس تارتۋ», «شەكە بەرۋدى» دە رەتىمەن, داستۇرىمەن ۇسىنامىز. قازاقتىڭ جورالعىلارىنا ساي اسىمىز- دى ۇسىنىپ, بىلمەگەن جۇرتقا ءتۇسىندىرىپ, تىنباي ناسيحاتتاۋعا مۇددەلىمىز.
وسىدان بىرنەشە جىل بۇرىن تۇرىك اعايىندار جىلقى ەتىن جەمەۋشى ەدى, ودان باسقا سوعىم جەپ ۇيرەنگەن جەرگىلىكتى ەمەس, كورشى ەلدەن كەلىپ جاتقان ورىس اعايىنداردى دا قازاقتىڭ سۇرىنە ۇيرەتتىك. حولەستەريننەن قورقاتىن ەۋروپالىقتار دا ءسۇردى سۇراپ جەيتىن بولدى. الداعى ۋاقىتتا قوناقتارىمىزدى تۇيەنىڭ وركەشىن بۇرىشتاپ, تۇزداپ, قاقتاپ قارىنعا سالىپ, شەتىنەن كەرتىپ جەيتىن جەڭسىك اسىمىزبەن تاڭ قالدىرماقشىمىز. قىمىزدان جاسالعان شوكولاد تا ءدامدى استىڭ قادىرىن بىلەتىندەرگە توسىن سىي بولماق. اس ءمازىرىنىڭ باعاسى اسا قىمبات ەمەس, ورتاشا چەك 8-10 مىڭنان باستالادى, – دەيدى مەيرامحانا باسشىسى.
ەردوس باياندى اڭگىمەسىنىڭ سوڭىندا ۇمىتىلىپ بارا جاتقان ۇلتتىق تاعامنىڭ تۇرلەرىن, ونىڭ قالاي جاسالاتىنىن بىلەتىندەر ءبولىسىپ جاتسا, قۋانىشتى بولاتىنىن ەسكەرتتى. كەيبىر استىڭ اتىن بىلگەنىمەن, بابىمەن جاسايتىن بەساسپاپ اسپازشىلاردىڭ تاپشىلىعىن دا ايتتى. بۇگىنگى ءىسى الدىمەن بيزنەس بولسا, ءبىر جاعىنان عىلىم ىسپەتتى. ۇلتىمىزدىڭ كيەلى قارا قازانىن قادىرلەپ, قازاقتىڭ داستارقانىن تۇرلەندىرىپ, قازاقى ءيىسى بۇرقىراعان تاعامدارىمىزبەن تاڭ قالدىرا بىلسەك دەگەن ماقساتى بيىك ەكەنىن ءبىلدىردى.
ايگۇل ۋايسوۆا
