ءازيز بەيشەناليەۆ, بەلگىلى قازاقستاندىق جəنە رەسەيلىك كينواكتەر: رولدەرىمنىڭ اراسىندا «مۇستافا شوقايدىڭ» شوقتىعى بيىك

قازاقستاندىق كورەرمەندەرگە «مۇستافا شوقاي», «افالينانىڭ سەكىرىسى», «ليكۆيداتور» فيلمدەرى ارقىلى جاقسى تانىس قىرعىز اكتەرى ءازيز بەيشەناليەۆ جاقىندا الماتىعا قونىس اۋداردى. وسى سەبەپتى, بىزگە باق وكىلدەرىنە ءجيى سۇحبات بەرە بەرمەيتىن ارتىسپەن اڭگىمەلەسۋدىڭ ءساتى تۇسكەن ەدى.

– ءازيز اعا, رەجيسسەر ساتىبالدى نارىمبەتوۆتىڭ الداعى ۋاقىتتا پروكاتقا شىعاتىن «امانات» اتتى فيلمىندە ءسىز ۇقك تەرگەۋشىسى ءبۋچيننىڭ ءرولىن سومدادىڭىز. بۇل ءرول سىزگە قيىن تيمەدى مە؟ جالپى, وسى كەيىپكەر تۋرالى پىكىرىڭىزدى بىلگىم كەلەدى.
– جوق, قيىنعا سوقتى دەپ ايتا المايمىن. ستسەناري بويىنشا, مەنىڭ كەيىپكەرىمنىڭ ايتاتىن سوزدەرىندە استارلى كەكەسىن كوپ. ول مىسقىلداپ سويلەگەندى ۇناتادى. ءبىز ساكەن اعا (فيلم رەجيسسەرى ساتىبالدى نارىمبەتوۆ) ەكەۋمىز تەرگەۋشىنىڭ وسى قاسيەتىن ودان ءارى دامىتىپ كورسەتۋدى ماقسات تۇتتىق.
بۋچين – وتە اقىلدى, مىقتى ادام. قالجىڭدى دا جاقسى تۇسىنەدى. ول ءوزىنىڭ قىزمەتىنىڭ ءادىل ەكەندىگىنە, ىستەگەن قادامدارىنىڭ دۇرىستىعىنا قالتقىسىز سەنەدى. ەگەر مەن سوتسياليزمگە شىن كوڭىلىمەن سەنەتىن ناعىز كوممۋنيست بولسام جانە ارنايى قىزمەتتە جۇمىس ىستەسەم, ءدال وسى بۋچين سەكىلدى ءومىر سۇرەر ەدىم دەپ ويلايمىن.
– جاقىندا «مويا يستوريا» باعدارلاماسىنا بەرگەن سۇحباتىڭىزدا الماتى قالاسىنا قونىس اۋدارعانىڭىزدى ايتتىڭىز. قازاقستانداعى شىعارماشىلىق ورتا سىزگە ۇناي ما؟ الماتى مەن ماسكەۋدىڭ قايسىسى سىزگە جاقىنىراق؟
– مەن الماتىنىڭ اتموسفەراسىمەن جاقسى تانىسپىن. ەڭ العاش بۇل قالاعا 1998 جىلى كەلگەن ەدىم. بالكىم, مەن الماتىنىڭ شىعارماشىلىق ورتاسىن جاقسىراق بىلەتىن بولارمىن. ويتكەنى, مۇندا جۇمىس بابىمەن ءجيى كەلىپ تۇردىم.
قازاقستاندا مەن ءوزىمدى وتە جايلى سەزىنەمىن. ماعان «الماتى مەن ماسكەۋدىڭ قايسىسى سىزگە كوبىرەك ۇنايدى؟» دەگەن سۇراق بۇدان بۇرىن دا قويىلعان بولاتىن. ءاردايىم ايتاتىن جاۋابىم مىناداي: ماسكەۋ – مەنىڭ ءومىر سۇرگەن قالام, ال, الماتىدا مەن ءوزىمدى ۇيدە جۇرگەندەي سەزىنەمىن.
– ءبىزدىڭ ەلىمىزگە بالاڭىزدىڭ قالاۋىمەن كوشكەن ەكەنسىز. ءوزىڭىز 18 جىل تۇرعان ماسكەۋدى تاستاپ, ءبىر ساتتە باسقا ەلگە كوشۋ وڭاي شەشىم ەمەس سياقتى. بالالارىڭىز ءۇشىن تاعى قانداي تاۋەكەلگە بارا الاسىز؟
– ءيا, وسىدان ەكى جارىم جىل بۇرىن الماتىعا كەزەكتى ءبىر ىسساپارمەن كەلگەنىمدە, وزىممەن بىرگە ۇلىم سەيتەكتى دە ەرتە كەلگەن ەدىم. بالام العاشقى كۇننەن-اق الماتىعا عاشىق بولدى دەۋ­گە بولادى. سول سەبەپتى, بالامنىڭ وتىنىشىمەن وسىندا قونىس اۋدارعان جايىم بار.
بىرىنشىدەن, بالامنىڭ ءومىردىڭ ءاربىر ءساتىن باعالاي بىلگەنىن, شىنايى قۋانعانىن كورگىم كەلەدى. ەكىنشىدەن, ونىڭ ءوز بەتىنشە دەربەس شەشىم قابىلداي الاتىن سانالى ازامات بولىپ وسۋىنە بارىنشا ىقپال ەتۋگە تىرىسامىن. باۋىر ەتى – بالاسى ءۇشىن بارلىق اتا-انا وسىلاي ىستەيدى دەپ ويلايمىن. ۇلىما قۋانىش سىيلاۋ ماقساتىندا مەن ونىڭ «الماتىعا كوشەيىك» دەگەن قالاۋىن ورىندادىم. ال, ۇلىمنىڭ جاقسى ازامات بولىپ ءوسۋى ءۇشىن وعان ءوزى قالاعان باعىتتا ساپالى ءبىلىم بەرۋ قاجەت شىعار. ارى قاراي قانداي جولدى تاڭدايتىنىن ءوزى كورە جاتار.
– ءسىزدىڭ اكەڭىز, قىرعىزستاننىڭ حالىق ءارتىسى بولوت بەيشەناليەۆتى كوپشىلىك «ول – تاركوۆسكيدىڭ فيلمىنە تۇسكەن ءارتىس» دەپ ماقتاپ جاتادى. ال, ءسىز قانداي رەجيسسەرمەن جۇمىس ىستەۋدى ارماندايسىز؟
– جاس كەزىمدە اكيرا كۋروساۆانىڭ فيلمدەرىنە ءتۇسۋدى قاتتى ارمانداعانمىن. بىراق, ونىڭ ورىندالمايتىن ارمان ەكەندىگى بەسەنەدەن بەلگىلى ەدى. ال قازىر كينو سالاسىندا جولىم تۇيىسكەن كەز كەلگەن رەجيسسەرمەن جۇمىس ىستەگەندە شىعارماشىلىق پروتسەستەن ءلاززات الۋعا, وزىمە پايدالى ساباق الۋعا تىرىسامىن.
– قازاقستاندا ءسىز ساتىبالدى نارىمبەتوۆتىڭ «مۇستافا شوقاي» ءفيلمى جارىققا شىققاننان كەيىن تانىمال بولدىڭىز. كەي كورەرمەندەر مۇستافانىڭ رولىنە ءسىزدىڭ تاڭدالعانىڭىزعا نارازىلىق بىلدىرگەنىن بىلەسىز. رەجيسسەردىڭ باس­تى رولگە ءوزىڭىزدى تاڭداۋىنا نە سەبەپ بولدى دەپ ويلايسىز؟
– بۇل جاي عانا كەزدەيسوقتىق دەپ بىلەمىن. 2004 جىل. «كوشپەندىلەر» ءفيلمىنىڭ ءتۇسىرىلىم جۇمىستارى باستالعالى جاتقان قاربالاس كەز ەدى. مەن دە شىعارماشىلىق توپپەن بىرگە دايىندىقتا جۇرگەنمىن. ءبىر كۇنى ساكەن اعا (ساتىبالدى نارىمبەتوۆ) رەجيسسەرلەر بولمەسىنىڭ قابىرعاسىندا ءىلۋلى تۇرعان مەنىڭ سۋرەتىمدى كورىپتى. سۋرەت ول كىسىگە بىردەن ۇناعان. وسىلايشا, ساكەن اعا مەنىمەن تانىسىپ, كەيىنىرەك مۇستافا رولىنە شاقىردى.
– ءسىز تاشكەنتتەگى تەاتر ستۋدياسىن تامامداعانىڭىزبەن, وسى كۇنگە دەيىن تەاتر ساحناسىندا ويناپ ۇلگەرمەگەن ەكەنسىز. ءبىر سۇحباتىڭىزدا «مەنى تەاترعا قاشان شاقىرادى ەكەن؟ سول كۇندى اسىعا كۇتىپ ءجۇرمىن» دەپسىز. سىزدىڭشە, تەاتر سىزگە نە بەرۋى مۇمكىن؟
– تەاتر ماعان مۇلدەم باسقا پلانداعى بىلىكتىلىك بەرەر ەدى, ۇزدىكسىز جاتتىعۋعا ۇيرەتەر ەدى. كينو ءارتىسىن سالىستىرمالى تۇردە قىسقا قاشىقتىققا جۇگىرەتىن جەلاياققا (سپرينتەر) تەڭەۋگە بولادى. ويتكەنى, ول ءبىر ەپيزودقا ءتۇسىپ بولعان سوڭ, كەلەسى ەپيزودتى بىرنەشە ساعات, ءتىپتى, ءبىر كۇن بويى كۇتۋى مۇمكىن. بۇل ارالىقتا ونىڭ ءوز رولىنە جاقسىلاپ دايىندالاتىن مۇمكىندىگى بار. ال تەاتردا ولاي ەمەس, ول جەردە ءارتىس مارافونشى بولۋى ءتيىس. ياعني, تەاتر ءارتىسى ءبىر قويىلىمدى ەشقانداي ءۇزىلىسسىز بىرنەشە ساعات بويى ويناۋعا قابىلەتتى. بۇل – ۇلكەن كۇش پەن ىنتانى تالاپ ەتەتىن, مۇلدەم بولەك دەڭگەيدەگى جۇمىس ىستەۋ ءتاسىلى. ءوزىم ەشقاشان بۇل تاسىلمەن جۇمىس ىستەپ كورمەگەندىكتەن, مەنى تەاتردىڭ وسى ارتىقشىلىعى قىزىقتىرادى.
– اكتەرلىكتىڭ تاۋەلدى ماماندىق ەكەنىن بىلەمىز. ءسىزدى كىم, قاشان, قانداي كينوعا تۇسۋگە شاقىراتىنى بەلگىسىز. كينودان باسقا, سىزگە تابىس اكەلەتىن حوببي نە جەكە كاسىبىڭىز بار ما؟
– حوببيلەرىم ماعان كىرىس ەمەس, تەك شىعىن اكەلەدى دەسەم بولادى. ولار – كىتاپتار, جولساپارلار, دوستارمەن باسقوسۋ. ەگەر, مەن بەلگىلى ءبىر بيزنەسكە قارجى قۇيار بولسام, ونى كەيىن ەسەلەپ قايتارۋدىڭ ورنىنا, زور شىعىنعا باتاتىنىمدى جاقسى بىلەمىن. سوندىقتان, مەندە قوسىمشا تابىس كوزى جوق. قۇدايعا شۇكىر, قازىر ءوزىمنىڭ سۇيىكتى ماماندىعىمنان نان جەپ وتىرمىن. ازىرگە ماعان وسى دا جەتەدى.
– بۇگىندە ءسىزدىڭ ۇلىڭىزبەن عانا تۇراتىنىڭىزدى بىلەمىن. بالاڭىزدى جالعىز تاربيەلەۋ سىزگە قيىن ەمەس پە؟
– جوق. وزىڭنەن تۋعان بالانى تاربيەلەۋ قيىن ەمەس قوي. ونىڭ ۇستىنە, مەنىڭ ۇلىم اقىلدى بالا بولىپ ءوسىپ كەلە جاتىر. ەكەۋمىز جاقسى ءتىل تابىسامىز. ۇلىمنىڭ وتپەلى كەزەڭى جاقىنداپ كەلەدى. سوندىقتان, ونىڭ مىنەزىنىڭ قالاي وزگەرەتىنىن قازىر بولجاي قويۋ قيىن. ونى ەندى ۋاقىتىندا كورە جاتارمىز.
– «كوشپەندىلەر», «ماحامبەتتىڭ جەبەسى», «افالينانىڭ سەكىرىسى», «ليكۆيداتور», «جەڭىس سەمسەرى», «مۇستافا شوقاي», «امانات»… ءوزىڭىز قاتىسقان وسى جوبالاردىڭ قايسىسى ەسىڭىزدە ەرەكشە قالدى؟
– ءار ءفيلمنىڭ وزىندىك ەرەكشەلىگى بار دەپ ويلايمىن. دەگەنمەن, مەن ءۇشىن «مۇستافا شوقايدىڭ» شوقتىعى بيىك. سەبەبى, ءفيلمنىڭ تاقىرىبى سالماقتى بولعاندىقتان, بىزگە قويىلعان تالاپتار دا تىم جوعارى بولدى. العا قويعان ماقساتىمىزدى وپ-وڭاي جۇزەگە اسىردىق دەسەم وتىرىك بولار ەدى. باستىسى, ءبىز ءتۇرلى قيىندىقتارعا قاراماستان, ءفيلمدى اياقتاي الدىق.
– ءسىزدىڭ رەسەيلىك باق-قا بەرگەن ءبىر سۇحباتىڭىزدىڭ استىندا الدەبىر كورەرمەننىڭ «ءازيز, سەن قىرعىز كينوسىن كوتەرۋگە ءتيىسسىڭ. ارينە, قاراجاتتىڭ دا ماڭىزدى ەكەنىن بىلەمىن. بىراق, ەرتە مە, كەش پە, سەن ۇيگە قايتۋىڭ كەرەك» دەگەن پىكىرىن كوزىم شالدى. ءسىز بۇل پىكىرگە قالاي جاۋاپ بەرەر ەدىڭىز؟
– ەشقالاي. مەن بۇل پىكىرگە جاۋاپ جازباعان بولار ەدىم. پىكىردى قىرعىز كينوسىنا جانى اشيتىن ادامنىڭ جازعانى كورىنىپ تۇر. ونىڭ ىشكى كۇيزەلىسى ماعان تانىس, مەن ونى جاقسى تۇسىنەمىن. ەگەر, قىرعىز كينوسىنىڭ دامۋىنا وزىندىك ۇلەسىمدى قوسۋىما مۇمكىندىك بەرىلىپ جاتسا, مەن قۋانا-قۋانا كەلىسەمىن. وسى كۇنگە دەيىن مەن قىرعىز كينوسىنا ەكى رەت شاقىرىلدىم. فيلم ستسەناريلەرى دە كوڭىلىمنەن شىققان بولاتىن. ەكى جوبادا دا مەن ءوز تاراپىمنان قانداي دا ءبىر تالاپ قويماستان جۇمىس ىستەدىم. الداعى ۋاقىتتا تاعى دا قىزىقتى جوبالارعا شاقىرسا, كەلىسۋگە بولادى. بىراق, ازىرگە ناقتى ۇسىنىستار ءتۇسىپ جاتقان جوق. سول سەبەپتى, جوعارىدا ايتىلعان پىكىرگە قالاي جاۋاپ بەرەرىمدى بىلمەيمىن.
– ءوزىڭىزدى جولى بولعىش اداممىن دەپ ەسەپتەيسىز بە؟(2002 جىلى رەسەيلىك رەجيسسەر كىشى سەرگەي بودروۆ كارمادون شاتقالىندا كينو ءتۇسىرىپ جاتقان كەزدە مۇز قاتپارى قۇلاپ, 20 شاقتى ادام قازا تاۋىپ, 120-عا جۋىق ادام ءىز-ءتۇزسىز جوعالىپ كەتكەن ەدى. ال, ءازيز بەيشەناليەۆ سول فيلمدەگى رولدەردىڭ بىرىنە بەكىتىلمەي قالعان بولاتىن. وسىلايشا, ول ءبىر ولىمنەن امان قالدى).
– ارينە! ءوزىڭىز قاراڭىزشى, مەنىڭ باسىم امان, باۋىرىم ءبۇتىن. سۇيىكتى ۇلىم, جاقسى كورەتىن جۇمىسىم بار. سونىمەن قاتار, قۋانىشىم مەن قايعىمدى بولىسە الاتىن دوستارىم دا جانىمدا. ساعىنىشپەن ەسكە الاتىن كۇندەرىم كوپ. كەلەر كۇننەن ۇلكەن ءۇمىت كۇتەمىن. سوندىقتان, مەن ءوزىمدى جولى بولعىش, ءتىپتى, باقىتتى اداممىن دەپ سانايمىن.
– قانداي جوسپارلارىڭىز بار؟
– بۇيىرسا, جاقىن ارادا الماتىدا جاڭا سەريال تۇسىرمەكپىز. قازىر شىعارماشىلىق ۇجىممەن بىرگە سونىڭ دايىندىق جۇمىستارىن جۇرگىزىپ جاتىرمىن. ءوزىم وسى جوبانىڭ رەجيسسەرى ءارى اكتەرىمىن. ءالى تۇسىرىلمەگەن تۋىندى تۋرالى كوپ نارسە ايتپاي-اق قويايىن. بار ايتارىم, سەريال ەرەسەكتەر مەن جاسوسپىرىمدەر اراسىنداعى قارىم-قاتىناس تاقىرىبىنا ارنالادى.
كينو سالاسىنىڭ ماماندارى اراسىندا «ەكران كورسەتەدى» دەگەن تىركەس كەڭ تارالعان. قۇداي قالاسا, سەريالدىڭ ءتۇسىرىلىم جۇمىستارىن قىركۇيەكتە اياقتاپ, جەلتوقسان ايىندا كورەرمەن نازارىنا ۇسىنساق دەپ وتىرمىز. سول كەزدە ونىڭ قانشالىقتى ءساتتى شىققانىن ەكران كورسەتەدى. ال ازىرگە ءبىزدىڭ شىعارماشىلىق توبىمىزعا ساتتىلىك تىلەي تۇرىڭىزدار!
– اڭگىمەڭىزگە راحمەت! ساتتىلىك تىلەيمىز!

اڭگىمەلەسكەن: روزا ارەن