«Elorda Agparat» مەديا رەسۋرسى مەن «استانا» راديوسىنىڭ بىرلەسكەن «ەلوردا تىنىسى» جوباسىنىڭ كەزەكتى باعدارلاماسىنا استانا قالاسى اۋىلشارۋاشىلىعى باسقارماسىنىڭ باسشىسى ارداق دوسانوۆ كەلدى. اۋىلشارۋاشىلىعى سالاسىنداعى وزەكتى ماسەلەلەرى ءسوز بولعان تىكەلەي تىلدەسۋ بارىسىندا قالاداعى ازىق-تۇلىك باعاسى, جارمەڭكە, تۇراقتاندىرۋ قورىنىڭ جۇمىسى تالقىلانىپ, تۇرعىندار كوكەيلەرىندە جۇرگەن ساۋالدارىنا جاۋاپ الدى. ءدال قازىر قالامىز بويىنشا قوردالانىپ وتىرعان ماسەلەلەردىڭ ناقتى جاۋاپتارىن نازارلارىڭىزعا ۇسىنىپ وتىرمىز.
– اۋىلشارۋاشىلىعى باسقارماسىنىڭ اتقاراتىن نەگىزگى مىندەتى قانداي؟
– ءبىزدىڭ باسقارماعا ەكى قىزمەت ءتۇرى جۇكتەلگەن. ءبىرىنشىسى – ۆەتەرينارلىق قاۋىپسىزدىك. ياعني, قالاداعى بارلىق ەت ونىمدەرىنىڭ باقىلاۋىنا ءبىزدىڭ ماماندار جاۋاپتى. ولار استانا قالاسى بويىنشا 15 ىشكى ساۋدا ورنىندا مال ونىمدەرىنە ۆەتەرينارلىق-سانيتارلىق ساراپتاما جۇرگىزەدى. قولدانىستاعى زاڭعا سايكەس اۋىل شارۋاشىلىعى جانۋارلارىنان الىناتىن ونىمدەرگە بەرىلگەن ارنايى ۆەتەرينارلىق ىلەسپە قۇجاتتارىن تەكسەرەدى.
ەكىنشى قىزمەت – ازىق-تۇلىكپەن قامتاماسىز ەتۋ. جۋىردا عانا ۇكىمەتتىڭ قولداۋىمەن ەلوردانىڭ ازىق-تۇلىك بەلدەۋىنىڭ جول كارتاسى قابىلداندى. ول بويىنشا ەلىمىزدىڭ باس قالاسىنا اقمولا وبلىسىنىڭ 17 اۋدانى مەن قاراعاندى وبلىسىنىڭ 4 اۋدانىنان ەت-ءسۇت ونىمدەرى جەتكىزىلەدى. سونداي-اق, قابىلدانعان جول كارتاسى اياسىندا جەمىس-جيدەك, كوكونىس تۇرلەرى وڭتۇستىك قازاقستان, جامبىل, الماتى وبلىستارىنان دا اكەلىنەدى.
– قازىر كوپ ءۇيدىڭ اۋلالارىندا ەت ساتاتىن ورىندار كەزدەسەدى. مۇنى كىم تەكسەرەدى؟
– ءبىز دۇكەن سورەلەرىندەگى ەتتىڭ ساپاسى مەن ساتۋعا رۇقسات بەرۋدى راستايتىن قۇجاتتاردى ۇنەمى تەكسەرەمىز. اۋلا دۇكەندەرىندە ساتىلاتىن ونىمدەردىڭ قۇجاتتارى بار.
جۇرت كۇتكەن جارمەڭكە جالعاسادى
– باعانى تۇراقتاندىرۋدا ءارى ازىق-تۇلىكپەن قامتاماسىز ەتۋدە ايماقتىق جارمەڭكەلەردىڭ ءرولى قانداي؟
– مەنىڭ ويىمشا, ايماقتىق جارمەڭكەلەردى ۇيىمداستىرۋ – باعانى تۇراقتاندىرۋدىڭ ءتيىمدى تەتىگى. تۇرعىنداردىڭ ازىق-تۇلىك ونىمدەرىن دەلدالدارسىز تىكەلەي ساتىپ الۋىنا ىقپال ەتەدى. بيىل 130 رەت جارمەڭكە وتكىزدىك. ماسەلەن, ەلوردا تورىنە وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسى 4 رەت كەلسە, جامبىل وبلىسى 5 مارتە جارمەڭكە ۇيىمداستىردى. ناۋرىز ايىنان بەرى باستالعان جارمەڭكەدە 30 مىڭ توننانىڭ ونىمدەرى ساتىلدى. استانا قالاسىنىڭ اكىمى جارمەڭكەنى جالعاستىرۋ جونىندە شەشىم قابىلدادى. بۇيىرتسا, قاراشا ايىندا «قازاقستان» سپورت كەشەنى الاڭىندا قالا تۇرعىندارىن جارمەڭكەدە كۇتەمىز.
– قالادا قانداي دا ءبىر ازىق-تۇلىك ونىمىنە تاپشىلىق بايقالا ما؟
– جوق. ەلوردادا اۋىلشارۋاشىلىعى ونىمدەرىن قايتا وڭدەيتىن 55 مەكەمە نان, شۇجىق, ماكارون ونىمدەرىمەن قامتاماسىز ەتۋگە قاۋقارلى. قالعان ونىمدەر سىرتتان اكەلىنەدى.
– ازىق-تۇلىك ونىمدەرىنىڭ باعاسى قانشالىقتى باقىلاۋدا؟
– اپتا سايىن ءبىزدىڭ ماماندار «شاپاعات», «شارىن», «شانحاي» ساۋدا ورتالىقتارىن جانە «ماگنۋم», «استىقجان», «گرين», «سمول», «گالمارت» سەكىلدى ءىرىلى-ۇساقتى ساۋدا ۇيلەرىندەگى ورتاشا باعا كورسەتكىشىنە تالداۋ جۇرگىزەدى. ناتيجەسىندە باعانىڭ كۇرت وسۋىنە جول بەرىلمەيدى. باعانى سەبەپسىز كوتەرۋ دەرەگى انىقتالعان جاعدايدا تابيعي مونوپوليالاردى رەتتەۋ جانە باسەكەلەستىكتى قورعاۋ دەپارتامەنتىنە زاڭعا سايكەس شارا قولدانۋ ءۇشىن جۇگىنەمىز.
قىمباتتاۋدىڭ سەبەبى – قورداعى ءونىمنىڭ كەمۋى
– قالا تۇرعىندارىنان باسقارما جۇمىسىنا قاتىستى قانداي ۇسىنىستار كەلىپ تۇسەدى؟
– ارينە, تۇرعىندار ءجيى حابارلاسادى. باسىم بولىگىن قالادا ءبىر عانا كوممۋنالدىق بازاردىڭ بارى ويلاندىرادى. ولار قالا اكىمدىگىنە ەلوردانىڭ بىرنەشە اۋدانىنا, اتاپ ايتقاندا, سول جاعالاۋعا, حالىق ءجيى قونىستانعان قوسشىعۇلۇلى كوشەسىنە وسىنداي بازار سالۋدى ۇسىنادى. بۇگىندە وسىعان بايلانىستى قىزىعۋشىلىق تانىتقان ينۆەستورلارمەن كەلىسسوز جۇرگىزۋدەمىز.
– ءسىزدىڭ ويىڭىزشا, الداعى قىس-كوكتەم ايلارىندا كارتوپتىڭ باعاسى قانداي بولۋى مۇمكىن؟ كارتوپ تاپشىلىعى نەمەسە باعانىڭ قىمباتتاۋى بايقالا ما؟
– كارتوپ «قاتتى قىمباتتايدى» دەپ ايتا المايمىن. بيىل ەلىمىزدە كارتوپ ءونىمى 3,5 ملن تونناعا جەتتى. ءبىر عانا پاۆلوداردىڭ وزىندە 450 مىڭ توننا كارتوپ الىنىپ, رەكوردتىق كورسەتكىشكە قول جەتكىزدى. ەگەر وتاندىق كاسىپورىندار بۇگىن باعانىڭ ءوسۋىن كۇتىپ, قويمالارىن جاۋىپ تاستايتىن بولسا, ەرتەڭ ەلىمىزگە سىرتتان اعىلادى. باعا تۇسكەننەن كەيىن ءبىزدىڭ شارۋالار شىعىنعا ۇشىراۋى مۇمكىن. سوندىقتان مەنىڭ ۇسىنىسىم كارتوپ باعاسىن كوتەرمەگەن ءجون. ەلىمىزدە كارتوپ جەتكىلىكتى. تۇراقتى قورىمىزعا دا ساتىپ الامىز. ساتىپ الىنعان 300 تونناعا جۋىق ءونىم «شاپاعات» كوممۋنالدىق بازارىندا ءۇش ايعا دەيىن ساتۋعا جەتەدى. بۇل بازاردا كۇن سايىن 3,-3,5 توننا كارتوپ ساتىلادى. ۇسىنىلعان باعا قۇنى كەلىسىنە 100 تەڭگەدەن اسپاۋى ءتيىس. سونداي-اق, جۋىردا عانا قازاقستانداعى كارتوپ وسىرۋشىلەر وداعىنىڭ جەتەكشىسى قايرات بيسەتاەۆ كوكتەمگە قاراي قىزىل كارتوپتىڭ باعاسى 150 تەڭگە بولاتىنىن مالىمدەدى. ماۋسىمدىق قىمباتتاۋدىڭ نەگىزگى سەبەبى – قورداعى وتاندىق ءونىمنىڭ كەمۋى. ءبىز قولدان كەلگەنشە باعانى تۇراقتى ۇستاپ تۇرۋعا كۇش سالامىز.
ءبىز قازىر اۋىلشارۋاشىلىعى مينيسترلىگىنە ۇسىنىس جولدادىق. ول بويىنشا كورشىلەس اۋدانداردان استانا قالاسىنا اپتاسىنا 2-3 رەت كارتوپ جانە كوكونىس تاسىمالىن ۇيىمداستىرۋدى قامتاماسىز ەتۋ. ونى قالانىڭ 5 نۇكتەسىندە تومەن باعامەن ساتاتىن بولامىز. ۋاقىتى كەلگەندە تۇرعىندارعا ارنايى حابارلايمىز.
قاڭعىباس يت قاۋىپ الماسىن…
– ءسىز باسقاراتىن مەكەمە قالاداعى قاڭعىباس يتتەردى اۋلاۋعا دا جاۋاپتى. بۇل ماسەلە قانداي تارتىپتە جۇزەگە اسىرىلادى؟
– جانۋارلاردى ۇستاۋ ءۇشىن دوزالانعان پرەپاراتتاردى قولداناتىن پنەۆماتيكالىق قارۋلار, سونداي-اق, جانۋارلاردى اۋلاۋ كەزىندە باسقا قۇرىلعىلار پايدالانىلادى.
اۋلانعان قاڭعىباس يتتەر مەن مىسىقتار 60 كۇننەن اسپايتىن مەرزىمگە ۋاقىتشا وقشاۋلانادى. ۋاقىتشا ۇستاۋ وقشاۋلاعىشىندا اۋلانعان قاڭعىباس جانۋارلارعا تىركەۋ جانە كلينيكالىق زەرتتەۋ جۇرگىزىلەدى.
سوڭعى ەنگىزىلگەن ەرەجەنىڭ ءبىرى – ستەريلدەۋ. وسى ماقساتتا قالا اكىمدىگىنەن قارجى ءبولىندى. بۇگىندە 2 مىڭعا جۋىق جانۋارعا, ونىڭ ىشىندە 700 يت پەن مىسىقتارعا ستەريلدەۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلدى.
كەلەسى جىلى ۋاقىتشا ۇستايتىن ارناۋلى وقشاۋلاعىش سوعۋدى جوسپارلاپ وتىرمىز. قازىرگى ۋاقىتتا كوكشەتاۋ تاسجولى بويىنان ورىن بەلگىلەندى. جوبا مەملەكەتتىك جەكەمەنشىك سەرىكتەستىك اياسىندا جۇزەگە اسادى.
– «159» قىزمەتىنە قاڭعىباس يتتەرگە قاتىستى شاعىم كوپ تۇسەدى ەكەن. ماسەلەن, جىل باسىنان بەرى 813 ءوتىنىش كەلىپ تۇسكەن. قاڭعىباس يت پەن مىسىقتى اۋلاۋعا قانشا قاراجات بولىنەدى؟
– 2015 جىلى 10 مىڭ جانۋاردى اۋلاۋعا شامامەن 63 ملن تەڭگە ءبولىندى. 2016 جىلى 7200 باسقا 50 ملن تەڭگە بولىنسە, بيىل 8 مىڭ باستى اۋلاۋعا 55 ملن تەڭگە قاراستىرىلدى. كەلەسى جىلدان باستاپ بۇل مەحانيزم جەتىلدىرىلمەكشى. ياعني, بۇدان بىلاي قارجى ۇستالعان يت پەن مىسىقتاردىڭ سانىنا بولىنبەيدى. ەسەسىنە جۇمىسشىلاردىڭ جالاقىسى مەن وقشاۋلاعىشتى ۇستاپ تۇرۋ ماسەلەسىنە كوڭىل بولىنبەك.
– قاڭعىباس يتتەر تۇرعىنداردى ءجيى جاراقاتتاي ما؟
– نەگىزىندە تۇرعىنداردى قاڭعىباس يتتەر ەمەس, اسىراندى يتتەر ءجيى تىستەپ الادى. جىل باسىنان بەرى مۇنداي جاعدايدىڭ 500-700 دەرەگى تىركەلدى. ەگەر ءۇي جانۋارى بولسا, ونىڭ ۆەتەرينارلىق قۇجاتى بولۋى كەرەك. ال جابايى بولعان جاعدايدا مامانداردىڭ قاتىسۋىمەن تەكسەرۋ جۇرگىزىلەدى.
گۇلميرا ايماعانبەت
