باس قالامىزدىڭ ءبىر بولىگىنەن ورىن تەپكەن بايقوڭىر اۋدانى ءۇشىن بيىل ايشىقتى جىل بولعانى بەلگىلى. جاس اۋداننىڭ قۇرىلعانىنا جاقىندا بەس جىل تولدى. سىرت كوزگە قاس-قاعىم ءسات بولعانىمەن, وسى بەس جىلدىڭ ىشىندە بويىن تىكتەپ, ەلوردا جۇرەگىنەن جول تاپقان ەسكىرمەس كونە ورتالىعىنىڭ بىرىنە اينالدى. كۇن ساناپ كوركەيگەن اۋداننىڭ جىل سايىن ماڭىزى ارتىپ, مارتەبەسى وسۋدە. جالپى اۋماعى 18 129 گەكتار جەردى الىپ جاتقان اتالمىش اۋدان حالقىنىڭ سانى بۇگىندە 238 مىڭدى قۇرادى. گازەتىمىزدىڭ وسى سانىندا ەلوردانى كوركەيتۋگە ەلەۋلى ۇلەس قوسىپ كەلە جاتقان بايقوڭىر اۋدانىنىڭ الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق دامۋى مەن تىنىس-تىرشىلىگىنە توقتالعاندى ءجون كوردىك.
قوعامدىق كەڭىستىكتەر كوبەيىپ كەلەدى
بەس جىل ىشىندە جاس اۋدان استانانىڭ ماڭىزدى ورتالىقتارىنىڭ بىرىنە اينالدى. ەل يگىلىگى جولىندا اتقارىلعان شارۋا از ەمەس. تۇرعىندار سانى كۇن ساناپ ءوسىپ كەلەدى. ولاردى جارىقپەن, سۋمەن, جىلۋمەن, گازبەن قامتاماسىز ەتۋدە ىركىلىس بولعان جوق. اسىرەسە, ينفراقۇرىلىمدى قالپىنا كەلتىرۋ جانە دامىتۋ, ەكونوميكالىق الەۋەتتى ارتتىرۋ, الەۋمەتتىك ماسەلەلەردى شەشۋ, تۇرعىنداردىڭ ءومىر ءسۇرۋ ساپاسىن جاقسارتۋعا كوپ كوڭىل ءبولىنىپ كەلەدى. يگى ىستەردىڭ بارلىعى اۋدان تۇرعىندارىنىڭ كوز الدىندا جۇزەگە اسىرىلىپ جاتىر.
اۋدان اۋماعىندا ءوندىرىس, كيرپيچنىي, كازگورودوك تۇرعىن الاپتارى جانە 12 ساياجاي قاۋىمداستىعىنان تۇراتىن قوياندى ساياجاي الابى ورنالاسقان.
وتكەن جىلى اۋدان اۋماعىندا 7 قوعامدىق ورىن جابدىقتالدى, ونىڭ 4-ەۋى, اتاپ ايتساق, باراەۆ كوشەسىندەگى, اقبۇلاق وزەنىنىڭ جانە ەسىل وزەنىنىڭ جاعاسىنداعى, سونداي-اق شاكەن ايمانوۆ كوشەسىندەگى اتاتۇرىك ساياباعىنداعى كەڭىستىكتەر اۋدان اكىمدىگىنىڭ ارالاسۋىمەن جۇزەگە اسىرىلدى. قورشاعان ورتانى قورعاۋ باسقارماسى ماماندارىنىڭ كۇشىمەن پۋشكين كوشەسىندەگى 8-ءۇيدىڭ, اباي داڭعىلىنداعى 57/1-ءۇيدىڭ جانە يمانوۆ كوشەسىندەگى 32-ءۇيدىڭ جانىنداعى قوعامدىق كەڭىستىكتەر رەتكە كەلتىرىلدى.
اعىمداعى جىلى اۋدان اۋماعىنداعى تاعى 8 قوعامدىق كەڭىستىكتى اباتتاندىرۋ جوسپارلانىپ وتىر. ونىڭ ىشىندە بەس نىسان, اتاپ ايتساق, «بەلاسار» كوپىرىنىڭ استىنداعى كەڭىستىك – تاۋەلسىزدىك داڭعىلىنان اممان كوشەسىنە دەيىنگى ارالىق, ەگەمەن قازاقستان كوشەسى مەن بەيسەكباەۆ كوشەلەرىنىڭ اراسىنداعى كەنەسارى كوشەسى, كەنەسارى كوشەسىنەن اباي داڭعىلىنا دەيىن جانە كەنەسارى كوشەسى, 73 مەكەنجايىنا دەيىنگى اۋماق بايقوڭىر اۋدانىنىڭ اكىمدىگى ارقىلى اباتتاندىرىلادى. ال قورشاعان ورتانى قورعاۋ باسقارماسى ارقىلى تاحا حۋسەين مەن تاشەنەۆ كوشەلەرىنىڭ قيىلىسىندا, سونداي-اق اباي, 99 بويىندا جانە «جاستار» سارايىنىڭ الدىندا ورنالاسقان كەڭىستىك قايتا جابدىقتالادى.
ءوندىرىس الابىنداعى ۇشقوڭىر كوشەسىندەگى كەڭىستىك قايتا اباتتاندىرىلىپ, تۇرعىن الاپ تۇرعىندارى ءۇشىن جاڭا قوعامدىق دەمالىس ايماعى پايدا بولدى. اباتتاندىرۋ بارىسىندا سپورت الاڭى, بالالار ويىن الاڭقايى, workout ايماعى جانە دەمالىس ورىندىقتارى مەن تەربەلمەلى اتكەنشەكتەر جايلاستىرىلدى. سونىمەن قاتار, جارىقتاندىرۋ تىرەكتەرى, قوقىس جاشىكتەرى, شاعىن ارحيتەكتۋرالىق فورمالار ورناتىلىپ, اباتتاندىرۋدىڭ بارلىق ەلەمەنتتەرىمەن جابدىقتالدى.
جىل باسىنان بەرى بوي كوتەرگەن قوعامدىق كەڭىستىكتەردىڭ اراسىندا ەلوردانىڭ 25 جىلدىعىنا وراي استانا قالاسى اكىمدىگىنىڭ باستاماسىمەن ەگەمەن قازاقستان كوشەسىندەگى «جۋرناليستەر» اللەياسىنىڭ ورنى بولەك. اتالعان اللەيا بۇگىندە ەلوردالىق قالامگەرلەر قاۋىمىنىڭ, بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى قىزمەتكەرلەرىنىڭ باسىن قوساتىن, ورتاق جەتىستىكتەردى اتاپ وتەتىن, بۇقارالىق-مəدەني شارالار وتكىزەتىن الاڭعا اينالدى. ساياباقتا باسپا سالاسى قىزمەتكەرلەرىنىڭ قۇرمەتىنە ارنايى «وقىرمان» ءمۇسىنى جəنە ءتىلشى مەن وپەراتوردىڭ ارنايى ءمۇسىنى, ءساندى ستەللادا احمەت بايتۇرسىنۇلى مەن شەرحان مۇرتازانىڭ بەينەسى ورنالاستىرىلعان.
كەنەسارى كوشەسىنىڭ بويىندا بيىل ەرەكشە گۇلزارلار پايدا بولدى. اتالمىش كوشەنىڭ ەگەمەن قازاقستان جانە بەيسەكباەۆ كوشەلەرىمەن قيىلىسىندا, سونداي-اق كەنەسارى كوشەسىندەگى 73 جانە 77 ۇيلەردىڭ اۋماعىنداعى گۇلزارلاردىڭ اۋماعى تولىعىمەن اباتتاندىرىلىپ, جارىقتاندىرىلدى, سپورتتىق جانە بالالار الاڭدارى ورناتىلدى. ءاربىر گۇلزار وزىنە ءتان قايتالانباس ستيلگە يە.
ەلوردا تۇرعىندارى كەشكى ۋاقىتتا باقتار مەن گۇلزارلاردا ءجيى سەرۋەندەي باستادى. وسىنى ەسكەرە وتىرىپ, اۋدان اۋماعىنداعى «اقبۇلاق» وزەنىنىڭ جاعالاۋى (اممان كوشەسىنەن تاۋەلسىزدىك داڭعىلىنا دەيىن) جانە ج.جاباەۆ ساياباعى, سونداي-اق «اقبۇلاق» وزەنىنىڭ جاعالاۋى (ابىلايحان داڭعىلىنان ش.قۇدايبەردىۇلى داڭعىلىنا دەيىن ورتالىق كەڭىستىك) تولىعىمەن اباتتاندىرىلىپ, بۇگىنگى كۇنى ەل يگىلىگى ءۇشىن پايدالانۋعا بەرىلدى.
بۇدان بولەك, ش.ءۋاليحانوۆ كوشەسى بويىندا جاياۋ جۇرگىنشىلەر كەڭىستىگىن قايتا جاڭارتۋ ارقىلى ا.باراەۆ كوشەسىنەن س.سەيفۋللين كوشەسىنە دەيىنگى كەڭىستىك, «اقبۇلاق» وزەنىنىڭ جاعالاۋى, ناقتىراق ايتساق, پۋشكين كوشەسىندەگى №2, №4 جانە №6 ۇيلەر مەن تاۋەلسىزدىك داڭعىلىنىڭ ارالىعى, سونىمەن بىرگە م.گاندي ەسكەرتكىشىنىڭ اۋماعىنداعى قوعامدىق كەڭىستىكتى, «اقبۇلاق» وزەنىنىڭ جاعالاۋىنداعى گۇلزاردى جايعاستىرۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلدى.
اۋدان اجارى – اباتتاندىرىلعان اۋلالار
اۋدان اۋماعىنداعى ءار ءۇيدىڭ اجارىن كىرگىزەتىن جەرى – اۋلالارى. بايقوڭىر اۋدانىنىڭ اۋلالارى دا كۇن سايىن كوركەيىپ كەلەدى. بۇگىنگى تاڭدا مۇنداعى اۋلالاردىڭ جالپى سانى – 239. ولاردىڭ 180-ءى نەمەسە 75 پايىزى اباتتاندىرىلعان. سونىڭ ىشىندە وتكەن جىلى استانا قالاسىنىڭ بايقوڭىر اۋدانىندا 55 اۋلا اباتتاندىرىلدى, ونىڭ 15-ءى «حالىق قاتىساتىن بيۋدجەت» جوباسى اياسىندا جۇرگىزىلدى.
2019 جىلدان بەرى جۇزەگە اسىپ كەلە جاتقان جوبا اياسىندا اتالمىش اۋداندا زامان تالابىنا ساي بارلىق قاجەتتى قۇرالدارمەن جابدىقتالعان اۋلالاردا ءارتۇرلى جاستاعى بالالارعا ارنالعان ويىن الاڭدارى مەن ءتۇرلى-ءتۇستى قوندىرعىلار, اتكەنشەكتەر مەن اسفالتتالعان جاياۋ جۇرگىنشىلەر جولدارى بار. ولاردىڭ ءبارى تۇرعىندارعا لايىقتالعان. مۇندا نەمەرەلەرىن ويناتۋعا شىققان اتا-اجەلەر ءۇشىن دە اڭگىمەلەسىپ, ديدارلاسۋعا ارنالعان جايلى ورىندىقتار مەن قوقىس جاشىكتەرى, ءتىپتى سپورتپەن اينالىسامىن دەگەندەردىڭ شىنىعۋى ءۇشىن دە بارلىق جاعداي جاسالعان.
اۋدان اۋماعىندا اۋلالاردى اباتتاندىرۋ بويىنشا اۋقىمدى جۇمىستار ءجۇرىپ جاتىر. بيىل قالا كۇنى قارساڭىندا ا.باراەۆ كوشەسى 9; ج.تارحان كوشەسى, 17; ش.يمانباەۆا كوشەسى 2; 8/1 مەكەنجايلارى بويىنشا جاڭادان اباتتاندىرىلعان اۋلالار پايدالانۋعا بەرىلدى. اتالعان اۋلا الاڭدارى جاڭا ويىن الاڭقايلارىمەن, فۋتبول, باسكەتبول الاڭدارىمەن, ارنايى دەمالىس ورىندىقتارىمەن, ۆوركاۋت ايماعىمەن جابدىقتالدى. بۇدان بولەك, جارىقتاندىرۋ تىرەكتەرى, اسفالت جابىنى, شاعىن ارحيتەكتۋرالىق فورمالار دا جايلاستىرىلدى. تۇرعىنداردىڭ تۇرمىسىنا قولايلىلىق جاساپ, جايلى ورتا ازىرلەۋ ءۇشىن ىستەلگەن بۇل جۇمىستارعا اۋدان تۇرعىندارى ءدان ريزا.
باي̆قوڭىر اۋداننىڭ ينفراقۇرىلىمدارىن دامىتۋ, اۋماقتاردى كوگالداندىرۋ جۇمىستارى تۋرالى اۋدان تۇرعىنى ارمان باتىرۇلى بىلاي دەپ اڭگىمەلەدى.
– بۇرىن ءبىزدىڭ ۇيلەر سارىارقا اۋدانىنا قارايتىن, سوڭعى بەس جىلدان بەرى بايقوڭىر اۋدانىنىڭ قاراماعىندامىز. ەسكىلەۋ بولعانىمەن, ءۇيىمىز جىلدا جۇرگىزىلەتىن جوندەۋدىڭ ارقاسىندا جارقىراپ تۇر. بىلتىر اۋلامىز ادام تانىماستاي وزگەردى. بالالار الاڭىنا نەشە ءتۇرلى ويىن قۇرالدارى ورناتىلىپ, جاياۋ جۇرگىنشىلەرگە ارنالعان جول كەڭەيتىلدى. كوشەمىز دە كورىكتەندىرىلىپ, كوشەتتەر وتىرعىزىلىپ جاتىر. وسى ىستەردىڭ باسى-قاسىندا جۇرگەن اۋدان اكىمدىگىندەگى ىسكەر, بىلىكتى ازاماتتارعا العىستان باسقا ايتارىم جوق. اللا رازى بولسىن! – دەدى اۋدان تۇرعىنى ارمان باتىرۇلى.
جارىقتاندىرۋ جۇمىسى جالعاسادى
اۋدان بويىنشا كۇندەلىكتى كولىك جانە جاياۋ جۇرگىنشىلەر قوزعالىسىنىڭ قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋ ماقساتىندا كوشەلەر مەن اۋلا اۋماقتار جارىقتاندىرىلىپ جاتىر. ەسكىرگەن جارىق شامدارى ايىرباستالىپ, زاماناۋي ديودتى شامدار ورناتىلسا, ەلەكتر ەنەرگياسىن ءتيىمدى پايدالانۋ جانە ۇنەمدەۋ ءۇشىن ەنەرگيا ۇنەمدەيتىن جارىقديودتى شامدار ورناتىلۋدا.
تۇرعىن الاپتارداعى كوشە جانە اۋلا اۋماقتارىن جارىقتاندىرۋ جۇمىستارى جالعاسۋدا. اعىمداعى جىلدىڭ باسىنان باستاپ كيرپيچنىي, كازگورودوك, ءوندىرىس تۇرعىن الاپتارى بويىنشا بارلىعى 50-دەن اسا باعانالى شامدار اۋىستىرىلدى, سونداي-اق جىل سوڭىنا دەيىن قوسىمشا تاعى 100-گە جۋىق باعانالى شامدار اۋىستىرۋ جوسپارلانۋدا.
جارىقتاندىرۋ اسپاپتارىن ورناتۋ بويىنشا جۇمىستار اۋداننىڭ بارلىق كوشەلەرىندە جۇرگىزىلىپ جاتىر. 2022 جىلى اۋدان اۋماعىندا 216 كوشە بويىنشا 131 جاياۋ جۇرگىنشىلەر وتكەلىندە ەلەكتر جەلىسى اۋىستىرىلدى. جارىقتاندىرۋ اسپاپتارىن ورناتۋ بويىنشا جۇمىستار اۋداننىڭ بارلىق كوشەلەرىندە, سونداي-اق 446 كوپپاتەرلى تۇرعىن ءۇيدىڭ كىرەبەرىستەرىندە, بالالار الاڭدارىندا جۇرگىزىلدى, ورامىشىلىك كىرەبەرىستەر مەن وتپەلەر جارىقتاندىرىلدى, جارىقتار سانى 1251 دانا بولسا, بيىل بايقوڭىر اۋدانىنداعى الاش تاس جولى, ءال-فارابي داڭعىلى مەن پۋشكين كوشەسىندە ۇزىندىعى 18,81 شاقىرىم كابەلدىك جەلىلەردى اۋىستىرۋ كوزدەلىپ وتىر. سونىمەن بىرگە ءۋاليحانوۆ, يمانوۆ, پۋشكين, كەنەسارى, جاڭاجول كوشەلەرىندەگى ۋاقىتشا اۋە كابەلدىك جەلىلەرىن اۋىستىرۋ, جۇمىس ىستەپ تۇرعان 13 كەشەندى ترانسفورماتورلىق قوسالقى ستانتسيالاردى قايتا جاڭارتۋ جۇمىستارىن جۇرگىزۋ جوسپارلانۋدا.
بۇگىنگى تاڭدا اۋدان تۇرعىندارىنىڭ تىلەگىمەن ا.سەمبينوۆ, 9/1, كەنەسارى, 70, ا.باراەۆ, 10/4, كراۆتسوۆا 5/2, ت.حۋسەين, 3, س.راحىموۆ, 22, كوكتومار, 18, يگىلىك, 4 مەكەنجايلارىندا جارىقتاندىرۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلدى.
تەحنيكالار قىسقا دايىن
بايقوڭىر اۋدانى اكىمىنىڭ ورىنباسارى ريشات تۇردىبەكوۆ قىسقى مەزگىلگە ارنايى تەحنيكالاردىڭ دايىندىق جۇمىستارىن پىسىقتاۋ ماقساتىندا مەردىگەر ۇيىمداردىڭ جۇمىس بازاسىندا تەكسەرۋ جۇمىستارىن وتكىزدى.
ماسەلەن, قىسقى كەزەڭدە اۋدان بويىنشا قار جيناۋعا ءار اۋىسىمدا ورتا ەسەپپەن 160 بىرلىك ارنايى تەحنيكا جۇمىلدىرىلاتىن بولادى. ونىڭ ىشىندە 5 بىرلىك كۇرەۋ تەحنيكاسى, 11 بىرلىك گرەيدەر, 56 بىرلىك كاماز, 21 بىرلىك سىپىرعىش, 6 قۇم تاراتقىش, 15 بىرلىك متز, 8 بىرلىك مكسم, 18 بىرلىك الدىڭعى تيەگىشتەر جانە 360-تان استام جول جۇمىسشىلارى بار. سونداي-اق كۆارتالىشىلىك اۋماقتى تازالاۋ ءۇشىن 15 بىرلىك كاماز, 10 بىرلىك فرونتالدى تيەگىشتەر, 5 بىرلىك متز جۇمىلدىرىلاتىن بولادى.
الداعى قىسقى كەزەڭدە پاي̆دالانىلاتىن ارناي̆ى تەحنيكانىڭ داي̆ىندىعىن تەكسەرگەن ريشات تۇردىبەكوۆ وندىرىستىك بازاداعى قار تازالاي̆تىن جانە باسقا دا مامانداندىرىلعان تەحنيكالاردىڭ سانى مەن ساپاسى جانە قوسىمشا دايىندىعى بويىنشا مەردىگەر ۇيىم باسشىلارى مەن جاۋاپتى ماماندارعا بىرقاتار تاپسىرمالار بەردى.
4 700 توننا قوقىس شىعارىلدى
بايقوڭىر اۋدانىندا ستيحيالىق قوقىس ۇيىندىلەرىن جويۋ جانە ورىنسىز جەرلەردە قوقىس توگەتىندەردى جاۋاپكەرشىلىككە تارتۋ بويىنشا جۇمىستار جۇرگىزىلۋدە.
كۇن سايىن ەكولوگيالىق پوليتسيامەن بىرلەسىپ مونيتورينگ ۇيىمداستىرىلادى. سونىمەن قاتار, بۇل ماسەلەدە تۇرعىندار, الەۋمەتتىك جەلىلەردەگى سۇرانىستار مەن «عارىش ساپارى» سۋرەتتەرى كومەكتەسەدى. بۇزۋشىلار رۇقساتسىز قوقىستىڭ جەرگىلىكتى نۇكتەلەرىنە ورناتىلعان بەينەباقىلاۋ كامەرالارىنىڭ كومەگىمەن انىقتالادى.
سوڭعى مونيتورينگ ناتيجەسىندە بايقوڭىر اۋدانىندا رۇقساتسىز قوقىس توگىلگەن 26 نۇكتە انىقتالدى. ونىڭ 15-ءى باسقا جەر پايدالانۋشىلارعا تيەسىلى بولسا, 9-ى راستالدى. بۇگىنگى تاڭدا راستالعان 9 نۇكتەنىڭ 8-ءى جويىلدى. جەتىگەن كوشەسى, 40 مەكەنجايدا ورنالاسقان ءبىر نۇكتەدە جۇمىستار جۇرگىزىلىپ جاتىر. ناتيجەسىندە اۋدان اۋماعىنان پوليگونعا 2 400 تونناعا جۋىق قوقىس شىعارىلدى.
سونداي-اق 2023 جىلدىڭ باسىنان بەرى 64 قۇقىق بۇزۋشى اكىمشىلىك جاۋاپكەرشىلىككە تارتىلىپ, 931 500 تەڭگەدەن استام سوماعا ايىپپۇل سالىندى. اۋدان اكىمى اپپاراتىنىڭ قىزمەتكەرلەرى ەكولوگيالىق پوليتسيا وكىلدەرىمەن بىرلەسىپ تۇرعىندارمەن تۇسىندىرمە جۇمىستارىن جۇرگىزىپ, كۇل مەن باسقا دا قالدىقتاردى شىعارۋعا شارتتار جاساسۋعا شاقىرادى.
كورىكتى كوشەلەر قاتارى ارتتى
قازىرگى كەزدە بايقوڭىر اۋدانىنىڭ اۋماعىندا 216 كوشە بار. جالپى ۇزىندىعى 194 شاقىرىمدى قۇرايتىن اۋدانداعى 177 كوشە اسفالتتالعان. 39 كوشەدە نەمەسە 32 شاقىرىم اۋماقتا اسفالت جوق. وتكەن جىلى جولداردىڭ 6,5 شاقىرىمىندا ورتاشا جوندەۋ جۇرگىزىلىپ, 34 ۋچاسكەگە فرەزەرلىك ماتەريال توسەلدى. 2022 جىلى 11 كوشە, ۇزىندىعى 6,426 كم جولدار ورتاشا جوندەۋدەن ءوتتى. 2023 جىلى ۇزىندىعى 11,7 شاقىرىمدى قۇرايتىن 11 كوشە جوندەلەدى.
بايقوڭىر اۋدانىندا 211 ايالداما نۇكتەسى بار. سونىڭ ىشىندە 147-ءسى – ۆاندالدىققا قارسى تيپتە, 28-ءى – جىلى ايالداما. ال 22 نۇكتەدە ايالداما جوق. بىلتىر 8 جىلى, 3 ۆاندالدىققا قارسى پاۆيلون ورناتىلدى. بيىل 10 جىلى, 8 ۆاندالدىققا قارسى ايالداما ورناتۋ جوسپارلانىپ وتىر.
كوگالداندىرۋ بويىنشا وتكەن جىلى ءبىراز جۇمىستار جۇرگىزىلدى. ماسەلەن, وتكەن جىلى اۋدان اۋماعىنا 2 مىڭعا جۋىق اعاش پەن 10 مىڭنان استام كوپجىلدىق بۇتا وتىرعىزىلدى. بيىل تاعى 10 مىڭنان اسا بۇتا مەن 3 مىڭ اعاش وتىرعىزۋ جوسپارلانىپ وتىر.
