2000 بالاعا – ءبىر مەدبيكە
استانا ءماسليحاتىنىڭ دەپۋتاتتارى ءماجيت شايداروۆ, زاۋرە ءجۇسىپوۆا جانە سەرگەي سولودوۆنيكوۆ باستاعان توپ ەلوردالىق وقۋشىلاردىڭ دەنساۋلىق ساقتاۋ ماسەلەلەرى بويىنشا №1 جانە №3 مەكتەپتەرگە ارنايى باردى. ولار مەكتەپتەردە ورنالاسقان مەديتسينالىق پۋنكتتەردەگى احۋالمەن تانىستى. وسىعان دەيىن ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگىندە بولىپ, ونداعى مامان ماسەلەسى شەشىلمەي كەلگەن مۇنداي مەديتسينالىق پۋنكتتەر بۇگىندە تۇبەگەيلى دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىنا قارايتىن بولدى. بۇل شەشىم مەكتەپ ديرەكتورلارى ءۇشىن قولايلى بولدى. ويتكەنى ولار ءبىرىنشى كەزەكتە بالانىڭ بىلىمىنە جاۋاپ بەرەتىندىكتەن, بۇل ماسەلەنى شەشۋگە دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىنىڭ ماماندارى كىرىسكەنىنە قۋانعان. جاعداي بىرتىندەپ رەتتەلىپ كەلە جاتقانىمەن, مامانداردىڭ جەتىسپەۋشىلىگى نەگىزگى ماسەلەگە اينالىپ وتىر. مەكتەپتەردەگى مۇنداي كابينەتتەردە وتىراتىن مەدبيكەلەردىڭ جالاقىسى از. ماماندار بۇل جەرگە كەلە بەرمەيدى. وسىنىڭ اسەرىنەن دارىگەرلەردىڭ جالاقىسىن ءبىر جارىم ايلىق مولشەرمەن ۇستاعان كۇننىڭ وزىندە ءبىر مەكتەپتە كوبىنە ءبىر عانا مامان وتىر. قازىرگى تاڭدا جالپى ورتا ءبىلىم بەرەتىن مەكتەپتەردەگى شتاتتا ءبىر عانا مەديتسينا قىزمەتكەرى بار. ولار وسى مەكتەپتەردەگى 1500-2500 بالاعا جالعىز وزدەرى باقىلاۋ جاساۋعا ءماجبۇر. ال نورما بويىنشا ءاربىر 500 بالاعا ءبىر مەدبيكەدەن بولۋى كەرەك ەكەن. ءبىر مامان وقۋشىلارعا قاجەتتى يممۋندىق الدىن الۋ شارالارىن دا, حيمياتەراپيانى دا, تەرەڭدەتىلگەن مەديتسينالىق تەكسەرۋدى دە جۇرگىزۋگە ۇلگەرە المايدى.
ءبىر سىنىپتا – 45 وقۋشى
«بىزدە 980 بالا وقۋى كەرەك, ال قازىر 2 مىڭ 400 بالا وقىپ جاتىر. وسىعان قاراپ-اق, مەكتەبىمىزدەگى جاعدايدى بىلە بەرۋگە بولادى. 5-7 مينۋتتا سىنىپتاردى تازالاپ, اۋا كىرگىزىپ ۇلگەرىپ وتىرۋ كەرەك. ءبىر سىنىپتا 42-45 بالاعا دەيىن وتىراتىن جاعدايلار بار. بۇل – بالا ءۇشىن وتە اۋىر. وسىنداي جۇكتەمەمەن جۇمىس جاساۋعا كەلەتىن مۇعالىمدەر دە از. وسى جىلى 18 ماماندى جۇمىسقا العان بولساق, ونىڭ 10-12-ءسى قايتادان كەتىپ قالدى. جاۋاپكەرشىلىگى جوعارى, جالاقىسى از جۇمىستى ىستەگىسى كەلمەيدى. ءبىر كۇندە, ءتىپتى, ەڭبەك كىتاپشالارىن دا الماستان كەتكەن ۇستازدار بار» دەيدى №1 مەكتەپ-ليتسەيى ديرەكتورىنىڭ ورىنباسارى باقىت حاسەنوۆا. مەكتەپ ديرەكتورى ايداربەك مەڭدىباەۆ بولسا, تومەنگى سىنىپتارعا ارنالعان پارتالاردىڭ بالانى ەرىكسىز ەڭكەيۋگە بەيىمدەيتىنىن, ولاردىڭ كەيبىرى اكەلىپ ورناتىپ جاتقاندا-اق سىنىپ قالىپ جاتاتىن جاعدايلاردىڭ ورىن الاتىنىن ايتىپ قىنجىلدى. وسىنىڭ بارلىعى بالانىڭ دەنساۋلىعىنا كەرى اسەرىن تيگىزۋدە.
نە ىستەۋ كەرەك؟
مەكتەپ وقۋشىلارىنىڭ دەنساۋلىعىنا دەپۋتاتتاردىڭ الاڭداۋى, ماسەلەنى شەشۋگە ءمان بەرۋى – قۇپتارلىق ءىس. بۇل ماسەلە, ءتىپتى, كۇن سايىن ايتىلىپ جاتسا دا ارتىق ەمەس. سەبەبى بۇگىنگى ۇرپاق – ەرتەڭگى بولاشاق. راس, استانادا كوشى-قونعا قاتىستى وقۋشى سانى جىل سايىن عانا ەمەس, كۇن سايىن ارتىپ وتىر. وسىلاي ەكەن دەپ بارلىق ماسەلەنى سول سەبەپكە تاڭىپ وتىرا بەرۋگە تاعى بولمايدى. 145 مىڭداي وقۋشىسى بار استانالىق مەكتەپتەرگە بالا سىيماي جاتقانىن ايتىپ تا, جازىپ تا كەلەمىز. الداعى وقۋ جىلىندا بۇعان وقۋشى سانى قوسىلماسا, ازايمايتىنى تاعى انىق. تاياۋ ۋاقىتتا 30 مەكتەپ بوي كوتەرەدى دەپ كۇتىپ وتىرمىز. مۇنداي سالماقتىڭ بالالارعا تۇسەتىنىن ەسكەرسەك, بۇل ماسەلە جايباسارلىقتى كوتەرمەيدى. قوعام بولىپ, ونى جەدەل شەشۋگە تىرىسۋ كەرەك.
بىلتىر قالالىق دەنساۋلىق ساقتاۋ باسقارماسىنىڭ باسشىسى كامالجان نادىروۆ استانا مەكتەپتەرىندەگى مەديتسينالىق پۋنكتتەرگە 167 دەفيبريللياتور ورناتىلاتىندىعىن ايتقان بولاتىن. ازىرگە ءبىر عانا مەكتەپكە ورناتىلىپ ۇلگەرگەن بۇل قۇرالدىڭ دا پايداسى زور بولىپ وتىر. الداعى ۋاقىتتا اۆتوماتتىق دەفيبريللياتورلار مەكتەپتەگى مەديتسينالىق پۋنكتتەردە نەمەسە دەنە شىنىقتىرۋ ساباعى وتەتىن جەرلەرگە ورناتىلادى. ونى ارنايى مەديتسينالىق ءبىلىمى جوق ادامدار قولدانىپ, جەدەل جاردەم بريگاداسى كەلگەنگە دەيىن ادام ءومىرىن ساقتاپ قالۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. بۇعان قوسا, مەكتەپ اسحانالارىنداعى تاعامداردىڭ ساپاسىن, مەكتەپ دارىگەرىنىڭ سانىن ارتتىرىپ, وعان قوسا ستوماتولوگيالىق كابينەتتەر اشىپ, سپورت زالداردىڭ اۋقىمىن كەڭەيتىپ, سىنىپتاعى بالا سانىن ازايتۋ جۇمىستارىن جۇيەلى تۇردە جۇرگىزۋ كەرەك. دەنى ساۋ ۇرپاق قالىپتاستىرۋ ءۇشىن ونى نازاردان تىس قالدىرۋعا بولمايدى.
ءسىز نە دەيسىز؟
قالدىقىز يبراگيموۆا, №3 مەكتەپ-گيمنازياسىنىڭ مەدبيكەسى:
– سوڭعى جىلدارى وقۋشىلار اراسىندا كوزدىڭ كورۋى ناشارلاپ بارا جاتىر. ءبىر سىنىپتا 30 بالا بار دەسەك, سونىڭ 4-5-ەۋىنىڭ كوزىندە اقاۋ بولماسا, قۋانامىز. مەكتەپتەگى №1 كەزەكتە تۇرعان اۋرۋدىڭ ءوزى وسى بولىپ وتىر. بۇعان تەلەفون, سمارتفون, پلانشەت, كومپيۋتەردىڭ ىقپالى بار. بالالار مۇنداي قۇرالدارمەن مەكتەپكە دە كەلەدى. بەس مينۋت ۇزىلىستە وتىرا قالىپ تەلەفوندارىن شۇقىپ ۇلگەرەدى. اسحاناعا بارعاندا دا تاماعىنا دەن قويماي, ەكى كوزدەرى وسى تەلەفوندا بولادى. بۇعان ۇيدەگى اتا-انانىڭ دا كىناسى بار. مۇعالىمدەردىڭ ەسكەرتۋىنە قۇلاق اسپاي جاتاتىن دا بالالار كوپ. بالانى قاداعالاۋ كەرەك.
زاۋرە ءجۇسىپوۆا, استانا قالاسى ءماسليحاتىنىڭ دەپۋتاتى, №84 مەكتەپ ديرەكتورى:
– قالامىزداعى حالىق ءوسىمى ماسەلەسى وتە اۋقىمدى بولعاندىقتان, ءبىز كوپتەگەن مەكتەپتەردە ەكى ەسە بالا وقىتىپ جاتىرمىز. ءبىر سىنىپتا 42-45 بالاعا دەيىن وتىرعان جاعدايلار بار. ال نەگىزگى تالاپ بويىنشا 25 بالادان اسپاۋى كەرەك. بۇل سىنىپتاردا بالا قالاي دەمالادى؟ ول دا وقۋشىنىڭ دەنساۋلىعىنا ايتارلىقتاي زيانىن تيگىزەدى. ەكىنشى ماسەلە: مەكتەپتەگى سپورت زالدارعا بايلانىستى. ءبىر مەكتەپتە 1200 وقۋشى وقيدى دەسەك, سپورت زالى دا سونداي بالاعا ارنالۋى كەرەك. بالا سانىنىڭ كوپتىگىنەن ول جەردە دە ونداي مۇمكىندىك جوق. ۇشىنشىدەن, اتا-انالاردىڭ اراسىندا بالاسىن بىرنەشە ۇيىرمەلەرگە بەرۋ سانگە اينالىپ كەتتى. بالا مەكتەپتەن شىعا سالا ونى بۇكىل سپورتتىق سەكتسيالار مەن باسقا دا ۇيىرمەلەرگە اپارادى. بۇل ماسەلەدە دە توقتاۋ بولۋ كەرەك. ءار نارسەنىڭ شەگى بولاتىنى سياقتى, بۇل جاعدايدا بالانى سۇيرەي بەرۋدىڭ شەگىن اتا-اناسى ءبىلۋى, ءتۇسىنۋى كەرەك. وسىنداي كوپ سالماقتى بالانىڭ ساناسىنا ءتۇسىرۋ – ونىڭ دەنساۋلىعىنا كەرى اسەرىن تيگىزىپ جاتىر.
گۇلجان راحمان
