الىستان مىسال ىزدەمەيمىن. كىشكەنتاي ءتورت جاسار قىزىم بار. قالاداعى مەملەكەتتىك قازاق بالاباقشاسىنا بارادى. اۋەلدە ءتىلى بىلدىرلاپ قازاقشا شىقتى. ءتاپ-ءتاۋىر سويلەيتىن. قالاي بالاباقشاعا بەردىك, ورىسشا بىلدىرلايتىن بولدى.
قازاقى وتباسىمىز. بالاباقشاداعى تاربيەشىسى دە قازاقى كىسى. اۋىلدان كەلگەن. تاربيەلى جان. ءوزى جاس, العىر, ىزدەنىمپاز. اتا-انا رەتىندە كوڭىلىمىز تولادى. ماقتانىش تۇتامىز. سودان سۇرايمىن عوي… – بالاباقشادا بالعىندار ءبىر-بىرىمەن وزگە تىلدە سويلەسەدى مە دەپ؟ ول ايتادى: «ءيا, اعا, وسى بالاپانداردىڭ ورىسشا شۇلدىرلەگەندەرىنەن شارشادىم. بالعىنداردىڭ دەنى سولاي سويلەيدى. مەن قازاقشا ولەڭدەر ۇيرەتەمىن, ءان ايتقىزامىن. سونى ۇيگە بارعاندا ەشكىم قاداعالامايدى. ويتكەنى جاس اتا-انا بالاسىن قازاقشا بالاباقشاعا بەرگەنمەن, وزدەرى ورىسشا سويلەيدى. ونى كورگەن بالا قايدا بارادى» دەپ جاۋاپ بەردى. ەرىكسىز يلاناسىز. «ادامدى ورتا تاربيەلەيدى» دەگەن ءبىر دانىشپان. ورتاڭىز قانداي بولسا ءسىز دە ودان الىسقا ۇزامايسىز.
ۇيدە دە, ءبىلىم ورداسىندا دا قازاقشا تاربيە بولسا دا, بۇلدىرشىندەر ورىسشانى ەسىك الدىندا, اۋلادا ءجۇرىپ-اق ۇيرەنىپ الادى, ءبىر-بىرىمەن بىلدىرلاپ, ورىسشا سويلەسەدى. نەگە؟ بۇل – عالىمدار تەرەڭ زەرتتەپ, ۇسىنىس ايتۋى, قوعامدا كەڭىنەن تالقىلانۋى ءتيىس تاقىرىپ.
جالپى, وسى كوڭىلدى قوبالجىتاتىن جاعداي ەلوردادا ءجيى بايقالادى. بۇل بالاباقشادا عانا ەمەس, مەكتەپتە دە كەڭ ەتەك العان. جوعارى وقۋ ورىندارىندا دا سولاي. مەملەكەتتىك تىلدە ءبىلىم العانمەن, بىلاي شىعا بەرە وقۋشىلار ءوزارا ورىسشا سويلەيدى. كوشەدەگى جاستاردىڭ كوبى وسى ادەتتى جۇقتىرعان. ءبارى سولاي دەپ ايتپايمىز. اسفالتتا وسكەندەردىڭ دەنى سونداي. بىردە اۋلادا تۇرعام. سويتسەم, اۋلاداعى ويىن بالالارى دا وزگە تىلدە شۇلدىرلەيدى. ءبارى دە قارا دومالاقتار. اۋىلدان قوناق بولىپ كەلگەن ەكى-ءۇش جەتكىنشەك ولاردان شەتكەرىلەپ, بولەكتەنىپ تۇر.
سونى كورگەندە بالا كۇنىمدەگى ءبىر وقيعا ويىما ءتۇستى. اۋىلدا بۇزاۋ دەگەن قاريامەن كورشى تۇردىق. جازعى كانيكۋل باستالعاننان كەيىن اۋىلعا اقساقالدىڭ قالادا تۇرىپ, ورىسشا وقيتىن بىزبەن تەتەلەس نەمەرەلەرى كەلەدى. ءبىر اۋىز قازاقشا بىلمەيدى. ءبىز ءبىر اۋىز ورىسشا بىلمەيمىز. بىراق بىرىگىپ وينايمىز. ءسويتىپ ءجۇرىپ ولار ءۇش اي ىشىندە قازاقشا ۇيرەنىپ كەتەدى. كەلەسى جىلى تاعى كەلەدى. انا ءتىلدى ۇمىتىپ قالعان. اقىرى سولار قازاقشا سويلەمەي كەتتى. كەيدە قالادا كەزدەسىپ قالامىز.
جاقىندا ەلورداعا كەلگەن ايتۋلى اقىن اقۇشتاپ باقتىگەرەەۆا اپامىز كوڭىلى قامىعىپ: «مەن استاناعا العاش كەلىپ وتىرعانىم جوق. كەشە استانانى ارالاپ, ءجون بىلمەگەن ادامداي كوشەدەگى جاستارمەن سويلەستىم. تۇتاس ورىسشا سويلەيدى. استانا – قازاقشا سويلەمەيتىن قالا. ءبىز وسىعان نازار اۋدارۋىمىز كەرەك. جاستار تەكسىز بولىپ بارادى. ولارعا «تەكسىزدىك» دەگەن ءسوزدىڭ ءمانىن ۇيرەتۋ كەرەك» دەپ ايتقان ءسوزى الەۋمەتتىك جەلىدە كوپ تالقىلاندى. وتكىر مىنەزدى تۇلعا قازىرگى قوعامنىڭ جاندى جەرىن ءدال باستى.
ارينە, بۇل ماقالادا ەشكىمگە كىنا تاقپايمىز. ءبارى دە وزىمىزدەن. بارلىعى دا وتباسىنداعى تاربيەدەن باستاۋ الادى. ۇلتتىق تاربيەنى بوساڭسىتىپ الدىق. جاھاندانۋ ءداۋىرى ۇرشىقتاي ءيىرىپ بارادى. قازاقى ءتالىم العان بالانىڭ ونەگەسى بولەك. ۇلكەنگە ىزەت, كىشىگە ءىلتيپات كورسەتىپ تۇرادى. بۇگىندە بالانىڭ ساناسىنا تورىمىزدە تۇرعان كوك جاشىك پەن قالتامىزدان تۇسپەيتىن ۇيالى تەلەفوننىڭ ءسىڭىرىپ جاتقان زالالى دا كوپ. بىردە دوسىم ايتادى. «بالام «بالاپان» ارناسىن كورمەيدى. قانشا تالپىنعانمەن ناتيجە شىعارا المادىم.
ونداعى كىشكەنتايلارعا ارنالعان باعدارلاماعا قىزىعۋشىلىعى جوق. ال رەسەيلىك «كارۋسەل» ارناسىن تەلەديدارعا كىرىپ كەتەتىندەي تەلمىرىپ قارايدى. «ماشا مەن ايۋ» دەگەن مۋلتسەريالدى سابيلەر دە كورەدى. نە سيقىرى بار ەكەنىن تۇسىنبەدىم» دەيدى. تاعى ءبىر ماسەلە بار. وتاندىق ارنالاردا كىشكەنتايلارعا ارنالعان باعدارلامالار وتە از. قازاقشا مۋلتفيلمدەر سيرەك كورسەتىلەدى. مۋلتفيلم دەمەكشى, قالاداعى ساۋدا ورتالىقتارىنان انا تىلىمىزدە جارىق كورگەن سول دۇنيەلەردى كەزدەستىرە المايسىز. ءوز باسىم قانشاما ىزدەدىم. ال وزگە تىلدەگىلەر سامساپ تۇر. قالاعانىڭىزدى تاڭداپ الاسىز.
وسى ءبىر قوعامدا جايىلىپ بارا جاتقان جاعداي تۋرالى پسيحولوگتىڭ پىكىرىن تىڭدادىم.
– بالا ون ءۇش جاسقا دەيىن ءوز انا تىلىندە سويلەگەنى دۇرىس. سول كەزدە ونىڭ ويلاۋ قابىلەتى قازاقشا قالىپتاسادى. قازىر سوعان جايمەن كەلە جاتىرمىز. كوپ جاس وتباسىلار ۇيدە ورىسشا سويلەيدى. ال اكە-شەشەسى وزگە تىلدە سويلەسە, بالا دا سوعان بوي تۇزەيدى. قوعامدا مىناداي تۇسىنىك قالىپتاسقان. ءبىز بالامىزدى بالاباقشاعا نەمەسە مەكتەپكە بەردىك. بولدى. ودان ءارى تاربيەشىلەرى مەن ۇستازدارى اينالىسادى دەگەن. بۇل – قاتە ۇعىم. وندا جەتكىنشەكتەردىڭ ۋاقىتى تاۋەلدى. سوندىقتان اتا-انالار بارىنشا ۇيدە, داستارحان باسىندا قازاقشا سويلەگەنى دۇرىس. وتباسىندا ۇلتتىق تاربيەنى دامىتقان ءجون. بۇگىندە اينالامىزدا وزگە تىلدە سويلەيتىندەر, ويلاناتىندار كوپ. سوڭعى كەزدەرى جارىق كورگەن بالالارعا ارنالعان مەملەكەتتىك تىلدەگى وقۋلىقتاردىڭ ءوزى وقۋعا اۋىر. كوپتەگەن تەرمين سوزدەر ەنگەن. ونى ەرەسەكتەردىڭ ءوزى تۇسىنبەگەن سوڭ, كىشكەنتايلار قايدان ۇعادى؟ بالاعا قولداۋ كەرەك. وعان اتا-انانىڭ پسيحولوگيالىق دايىندىعى قاجەت. كەلەشەك – قازاق تىلىندە, – دەيدى ەرلان بوشاي.
ءبىز شاعىن ماقالادا ءوزىمىز كورگەن, تۇيگەن ويدى جازدىق. وقىرمانمەن پىكىرلەسكىمىز كەلدى. ال ءسىزدىڭ بالاڭىز قاي تىلدە بىلدىرلاپ ءجۇر؟!
