كەشە «استانا» كونتسەرت زالىندا استانا قالاسىنىڭ اكىمى باقىت سۇلتانوۆتىڭ حالىققا ەسەپ بەرۋ كەزدەسۋى ءوتتى. ءداستۇرلى شارانى پرەمەر-ءمينيستردىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى اسقار مامين اشتى.
بەس جىلدىق جوسپار مەجەسى
– ەلباسىنىڭ تاپسىرماسىمەن ۇكىمەت استانا قالاسىنىڭ دامۋىنا باعىتتالعان بەس جىلدىق كەشەندى جوسپاردى ازىرلەپ, بەكىتتى. بۇل جوسپار الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق ماسەلەلەردىڭ جۇيەلى تۇردە شەشىلۋىن قامتاماسىز ەتەدى. جوسپارعا سايكەس قالانىڭ الەۋمەتتىك, كولىك جانە ينجەنەرلىك ينفراقۇرىلىمىن دامىتۋ, تۇرعىن ۇيلەر سالۋ ارقىلى ازاماتتاردىڭ تۇرمىس ساپاسىن كوتەرۋ ماقساتتارى جۇزەگە اسادى. جاڭا جۇمىس ورىندارى قۇرىلىپ, قالا ماڭىنداعى ايماقتار داميدى, – دەگەن ا.مامين قازىرگى كەزدە ۇكىمەت الەۋمەتتىك سالانى جاڭعىرتۋعا جانە حالىقتىڭ از قامتىلعان توبىنا جاتاتىن ادامداردى قولداۋعا باعىتتالعان كەشەندى شارالاردى ازىرلەپ جاتقانىن, سونىڭ ىشىندە ازاماتتاردىڭ تابىسىن ارتتىرۋ, تۇرمىس ساپاسىن جاقسارتۋ, كوپبالالى وتباسىلاردى قولداۋ شارالارىن كۇشەيتۋ قامتىلعانىن ايتتى.
نەگىزگى مىندەتتەر ايقىن
ءسوزىنىڭ باسىندا وتكەن جىل ەلىمىز ءۇشىن دە, ەلوردامىز ءۇشىن دە تولايىم تابىستارعا تولى بولعانىن, بىلتىر ەل بولىپ استانانىڭ 20 جىلدىق مەرەيتويىن اتاپ وتكەنىمىزدى ايتقان قالا باسشىسى وسى ۋاقىت ارالىعىندا ەلوردا الەمدەگى اسەم قالالاردىڭ بىرىنە اينالعانىن ايتا كەتتى. شاھاردىڭ ءوسىپ-وركەندەۋىنە ەڭ الدىمەن قالا تۇرعىندارىنىڭ ولشەۋسىز ۇلەس قوسقانىن باسا ايتتى.
ءبىلىم بەرۋ, دەنساۋلىق ساقتاۋ, جۇمىسپەن قامتۋ, تۇرعىن ءۇي-كوممۋنالدىق شارۋاشىلىعىن جاڭارتۋ, قولجەتىمدى باسپانامەن قامتاماسىز ەتۋ ماسەلەلەرى شاھار ءۇشىن اسا ماڭىزدى بولىپ وتىرعانىن, مۇنىڭ ارعى جاعىندا حالىقتىڭ دەنساۋلىعى مەن ءبىلىمىنىڭ ساپاسى, رۋحانياتى مەن مادەنيەتىنىڭ ءمانى, تۇرمىسى مەن تىنىسىنىڭ ءسانى جاتقانىن ايتقان اكىم الداعى مىندەتتەرگە توقتالدى.
– بۇگىنگى تاڭدا ءبىز ءۇشىن باستى مىندەت – قالامىزدىڭ ىشكى تۇرمىس-تىرشىلىگىن تۇگەندەپ, ونىڭ الەۋەتىن اسىرۋ جانە قالىپتى ءومىرىن قامتاماسىز ەتۋ بولىپ سانالادى. استانامىزدا قانداي باستى وزگەرىستەر ورىن الادى؟ نەگىزگى رەسۋرستاردى قاي باعىتقا جانە نە ءۇشىن جۇمىلدىرامىز؟ ءسىز بەن ءبىزدى الاڭداتىپ وتىرعان باستى ماسەلەلەر قانداي؟ بۇگىن سىزدەرمەن وسى توڭىرەكتە پىكىر الماسىپ, ساۋالدارعا جاۋاپ بەرەمىن, – دەگەن ب.سۇلتانوۆ كوپشىلىكتى الاڭداتىپ وتىرعان باسپانا ماسەلەسىن شەشۋدىڭ مەحانيزمدەرىنە توقتالدى.
كوپبالالى انالارعا باسپانا بەرىلەدى
اكىمنىڭ ايتۋىنشا, كوپبالالى انالارعا پاتەرلەر جالعا بەرىلىپ, بىرتە-بىرتە ساتىپ الىنۋىنا مۇمكىندىكتەر جاسالادى. ياعني, كوپبالالى وتباسى اي سايىنعى تابىسىن پاتەر يەسىنىڭ قالتاسىنا ەمەس, تۇبىندە مەنشىگىنە وتەتىن ءوز شاڭىراعىنا قۇيادى. قالا باسشىسى وسى ءىس قالاي جۇزەگە اسىرىلاتىنىن ءتۇسىندىرىپ ءوتتى.
– قازىرگى تاڭدا قالاداعى ەسكى ۇيلەر ءسۇرىلىپ جاتىر. ولاردىڭ ورنىنا زاماناۋي تالاپقا ساي كەلەتىن كوپقاباتتى بيىك ۇيلەر سالىنۋدا. بۇل تۇرعىن ۇيلەردىڭ اينالاسىندا مەكتەپتەر مەن بالاباقشالار, ەمحانالار مەن ءدارىحانالار, حالىققا كەرەك باسقا دا نىساندار بوي كوتەرەدى. ياعني, بارلىق ينفراقۇرىلىمى قامتىلادى. سول ارقىلى كوپبالالى انالاردى باسپانامەن عانا قامتىپ قويماي, بۇگىنگى كۇننىڭ تالاپتارىنا ساي كەلەتىن جاعدايلارمەن قامتاماسىز ەتەمىز, – دەدى استانا اكىمى.
اتاۋلى الەۋمەتتىك كومەك الاتىن وتباسىلار سانى ارتادى
بۇگىندەرى قالادا تۇراتىن 10 مىڭ كوپبالالى وتباسىدان اتاۋلى الەۋمەتتىك كومەكتى 434 وتباسى نەمەسە ولاردىڭ 4 پايىزى عانا الادى. بۇل جاعداي ءتيىستى ەسەپتەۋلەردى جۇرگىزۋ ەرەكشەلىكتەرى سەبەبىنەن ورىن العان. شاھاردا تىركەۋدە تۇرعان وسىنداي بارلىق وتباسى اتالعان كومەك ءتۇرىن الۋ كەرەكتىگىن, تىركەۋدە تۇرماعاندار نازارعا الىنۋعا تيىستىگىن ايتقان ب.سۇلتانوۆ قالا اكىمدىگى بۇل ماسەلەنى شەشۋدى الدارىنا باستى مىندەت ەتىپ قويعانىن جەتكىزدى.
بۇعان قوسا, تابىسى ءۇش كۇنكورىس دەڭگەيىنەن اسپايتىن كوپبالالى وتباسىلاردان شىققان بالالارعا استانانىڭ جوعارى وقۋ ورىندارىندا ءبىلىم الۋعا جەكە گرانتتار بولىنەتىنىن, بۇعان قوسىمشا 25 ملن تەڭگە قاراستىرىلعانىن ايتتى.
قالا باسشىسىنىڭ ايتۋىنشا, ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمدار دا كوپبالالى انالاردى قولداۋ بويىنشا باستامالار كوتەرىپ جاتىر. سونىڭ ىشىندە, ولاردى وقىتۋ ماسەلەلەرىمەن اينالىسپاق. انالاردىڭ الەۋمەتتىك جاعدايىن كوتەرۋىنە جانە جەكە تۇلعا رەتىندە وسۋىنە دە كومەك بەرمەك. ايەلدەردىڭ اراسىندا سكانديناۆيالىق ءجۇرۋدى تاراتىپ, ولاردىڭ اعزالارىن ساۋىقتىراتىن تانىمال سپورت قىلماق. «بۇل تاراپتاعى كاسىپكەرلەردىڭ باستامالارىن بەلسەندى قولدايمىز» دەدى ب.سۇلتانوۆ.
– ادامداردى الەۋمەتتىك قولداۋ – ءبىزدىڭ ەڭ ءبىرىنشى مىندەتىمىز. ءتيىستى جۇمىستار كوپبالالى نەمەسە تابىسى از وتباسىلارعا قاتىستى عانا ەمەس, مۇمكىندىگى شەكتەۋلى ادامدار, زەينەتكەرلەر, ۇلى وتان سوعىسىنا قاتىسۋشىلار, تاعى باسقا وسى سەكىلدى ساناتتارعا جاتاتىن تۇرعىنداردى قامتىپ جۇرگىزىلەدى, – دەدى قالا اكىمى.
كەرى بايلانىس كوپ ماسەلەنى شەشەدى
حالىقتىڭ ءومىر ساپاسى مەن ءال-اۋقاتىن ارتتىرۋ ماقساتىندا استانانى دامىتۋدىڭ 2050 جىلعا دەيىنگى ستراتەگياسى مەن قالانى دامىتۋدىڭ ماستەر-جوسپارىن ازىرلەۋ باستالعانىن ايتقان قالا باسشىسى بۇل ءىس ناتيجەلى بولۋى ءۇشىن بيلىك پەن حالىق اراسىندا كەرى بايلانىس ورناتۋدىڭ ماڭىزىنا توقتالدى.
ب.سۇلتانوۆتىڭ سوزىنشە, جىل باسىنان بەرى اۋدان اكىمدەرى مەن قالا اكىمىنىڭ ورىنباسارلارى 33 ەسەپتىك كەزدەسۋ وتكىزدى. كەرى بايلانىستى كۇشەيتۋ ءۇشىن وتكەن جىلى اكىمدىك جانىنان iKomek مونيتورينگ جانە جەدەل ارەكەت ەتۋ ورتالىعى قۇرىلعانىن ايتقان استانا اكىمى تۇرعىندار 109 نومىرىنە حابارلاسىپ, كەز كەلگەن ماسەلە بويىنشا وتىنىشتەرىن جەتكىزە الاتىنىنا توقتالدى. بىلتىر اتالمىش ورتالىققا 1 ميلليوننان استام ءوتىنىش كەلىپ تۇسكەن. ولاردىڭ 100-گە جۋىق پايىزى شەشىلدى.
قالا باسشىسى اۋدان اكىمدىكتەرى مەن قالا باسقارمالارىندا وتكەن «اشىق ەسىك» كۇندەرىنە كەلگەن, iKomek ارقىلى ماسەلەلەرىن جەتكىزگەن, الەۋمەتتىك جەلىلەر ارقىلى سىن ايتىپ جاتقان تۇرعىندارعا العىسىن ايتا كەلە, بارلىق كوتەرىلگەن ماسەلەلەر وزىنە جەتىپ جاتقانىن, ولار رەت-رەتىمەن شەشىلەتىنىن اتاپ ءوتتى.
تۇرعىن ءۇيدىڭ قولجەتىمدىلىگى – باسىمدىق
ەلوردا اكىمى باقىت سۇلتانوۆ ءوز سوزىندە تۇرعىن ءۇيدىڭ قولجەتىمدىلىگى اكىمدىك جۇمىسىنىڭ باسىمدىق بەرىلگەن باعىتتارىنىڭ ءبىرى بولىپ قالا بەرەتىنىن مالىمدەدى. ويتكەن سەبەبى, حالقىنىڭ سانى تەز ءوسىپ كەلە جاتقان ەلوردا تۇرعىندارى ءۇشىن اسا ماڭىزدى ماسەلەنىڭ ءبىرى دە, بىرەگەيى دە – باسپانا. اكىم استانا ەلىمىز بويىنشا تۇرعىن ۇيلەر سالۋدان كوش باسىندا كەلە جاتقانىن جەتكىزدى. 2018 جىلى قالادا 23 پاتەرلىك 2,3 ملن شارشى مەتر (قر-داعى ۇلەسى – 19 پايىز, ءوسىم 100,8 پايىز) تۇرعىن ءۇي سالىندى. ءبىر عانا «نۇرلى جەر» مەملەكەتتىك باعدارلاماسى بويىنشا 1 419 پاتەردىڭ قۇرىلىسى اياقتالدى. بۇل – 110 مىڭ شارشى مەتر تۇرعىن ۇيلەر پايدالانۋعا بەرىلگەنىنىڭ دالەلى.
«قازىرگى تاڭدا كولەمى 4,5 مىڭ پاتەردى قۇرايتىن 15 تۇرعىن ءۇي كەشەنىنىڭ قۇرىلىسى جۇرگىزىلىپ جاتىر. سونىڭ ىشىندە, 3106 پاتەر بيىل پايدالانۋعا بەرىلەدى. تاراتىپ ايتار بولساق, 903 پاتەر – «تۇرعىن ءۇي قۇرىلىس جيناق بانكى» سالىمشىلارىنا ارنالعان نەسيەلىك تۇرعىن ۇيلەر, 731 پاتەر – جالعا بەرىلەتىن ۇيلەر جانە 1 472 پاتەر – استانا قالاسىنداعى اپاتتى ۇيلەردى بۇزۋ بويىنشا قاناتقاقتى جوبانىڭ اياسىندا پايدالانۋعا بەرىلەتىن باسپانا» دەپ جالعادى ءسوزىن باقىت تۇرلىحانۇلى. ونىڭ ايتۋىنشا, اپاتتى ۇيلەردى بۇزۋ باعىتىندا قىرۋار ءىس تىندىرىلدى. بۇل جوبانىڭ العاشقى كەزەڭىندە 228 اپاتتى ۇيلەر بۇزىلىپ, 3,5 مىڭعا جۋىق وتباسى جاڭادان سالىنعان جايلى پاتەرلەرگە قونىستانعان.
قالا باسشىسى قاراپايىم تۇرعىندارعا باسپانا ماسەلەسىن شەشۋگە وتە قولايلى جاعدايلار تۋعىزىلىپ وتىرعانىنا جەكە توقتالدى. «بۇگىنگە دەيىن «7-20-25» باعدارلاماسى بويىنشا استانا قالاسىندا ەكىنشى دەڭگەيدەگى بانكتەر 27 ملرد تەڭگەنىڭ نەسيە قاراجاتىن ماقۇلدادى. بۇل – 1875 وتباسى ءوز باسپاناسىنا قول جەتكىزەدى دەگەن ءسوز. باعدارلامانىڭ قولجەتىمدىلىگىن ودان ءارى ارتتىرۋ ماقساتىندا جەرگىلىكتى بيۋدجەتتەن الەۋمەتتىك كومەك ەسەبىندە 100 ملن تەڭگە بولدىك. بۇل قاراجات ءبىلىم بەرۋ, دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىنىڭ جانە پوليتسيا قىزمەتكەرلەرىنە تۇرعىن ءۇي سەرتيفيكاتى رەتىندە بەرىلەدى. قۇنى 1 ملن تەڭگەلىك العاشقى 100 جاردەماقشانى 2018 جىلدىڭ سوڭىندا بەردىك. بيىل تاعى 2000 سەرتيفيكات بەرۋدى جوسپارلاپ وتىرمىز» دەپ ءتۇسىندىردى ب.سۇلتانوۆ.
استانالىقتاردى الاڭداتىپ كەلگەن تۇيتكىلدى ماسەلەنىڭ ءبىرى – ۇلەسكەرلەر ماسەلەسى. قالا اكىمى بۇل ماسەلەنىڭ قالاي شەشىلىپ جاتقانىن ءتۇسىندىرىپ بەردى. «ۇلەستىك قۇرىلىس ماسەلەسى قاشان تولىعىمەن شەشىلەدى دەگەنگە باس قاتىراتىندار كوپ. بۇل ماسەلە – تىكەلەي ءوزىمنىڭ باقىلاۋىمدا. تۇيتكىلدى ماسەلەنى وڭ شەشۋ ءۇشىن, ۆەدومستۆوارالىق كوميسسيانىڭ اياسىندا ءبىز الدانعان ۇلەسكەرلەرمەن تۇراقتى تۇردە كەزدەسۋلەر وتكىزەمىز. بۇگىنگە دەين قولعا الىنعان ءىس-شارالاردىڭ ارقاسىندا «ساقالدى» قۇرىلىستاردىڭ سانى 68-دەن 29-عا دەيىن قىسقاردى (10344 ۇلەسكەر). ءبىز بارلىق پروبلەمالىق نىسانداردىڭ قۇرىلىسىن تۇپكىلىكتى اياقتاۋ ءۇشىن جول كارتاسىن ازىرلەدىك» دەدى اكىم.
اكىم جول كارتاسىنىڭ ناقتى ەكونوميكالىق ەسەپ-قيساپتارعا نەگىزدەلىپ جاسالعانىن قاداپ ايتتى. ياعني, بۇل جەردەگى اڭگىمە مەملەكەتتىك باعدارلاما جانە قايتارىمدى نەسيە جونىندە بولىپ وتىرعانىنا توقتالدى. دەمەك, كەز كەلگەن جەكەمەنشىك ۇيىمنان نەسيە العان سياقتى, بەلگىلى ءبىر راسىمدەردەن ءوتۋ كەرەك. مۇنداي قادام تۇرعىن ءۇي كەشەندەرىنىڭ تيىمدىلىگى مەن وتىمدىلىگىن, جۇمسالعان قاراجاتتىڭ قايتارىمدىلىعىن انىقتاۋ ءۇشىن قاجەت. سول سەبەپتەن اتالعان جول كارتاسىن جۇزەگە اسىرۋ مەرزىمى 2022 جىلعا دەيىن بەلگىلەنگەن.
ەلوردالىق ستۋدەنتتەردى جاتاقحانامەن قامتاماسىز ەتۋ ماسەلەسى دە نازاردان تىس قالماعان. قالا باسشىسى ستۋدەنتتىك جاتاقحانالار سالۋ ماقساتىمەن 15 جەر ۋچاسكەسى انىقتالعانىن ءمالىم ەتتى. ستاتيستيكالىق مالىمەتكە جۇگىنسەك, قازىر استانادا ءبىلىم الاتىن 88 مىڭ ستۋدەنتتىڭ 14 مىڭى 32 جاتاقحانادا تۇرادى. جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ ستۋدەنتتەرىنىڭ قوسىمشا قاجەتتىلىگى 11 مىڭ ورىندى قۇرايدى. ايتا كەتەرلىك جايت, كوللەدج ستۋدەنتتەرى ءۇشىن جاتاقحانا ماسەلەسى تولىعىمەن شەشىلگەن. ولار جەرگىلىكتى بيۋدجەتتەن بولىنگەن قاراجاتقا (اي سايىن 19 ملن تەڭگە) مەملەكەتتىك تاپسىرىس ارقىلى حوستەلدەرگە ورنالاستىرىلعان. مۇنداي قادام جاتاقحانالار قۇرىلىسىنا جۇمسالاتىن شىعىنداردى قىسقارتۋعا جانە دايىن ينفراقۇرىلىمدى ءتيىمدى پايدالانۋعا مۇمكىندىك بەرىپ وتىر.
ينفراقۇرىلىم – ءومىر ءسۇرۋ ساپاسىنىڭ ماڭىزدى كورسەتكىشى
باس قالادا ينفراقۇرىلىمدى دامىتۋعا ەرەكشە كوڭىل ءبولىنىپ وتىر. ويتكەنى جىل سايىن مىڭداعان ادام ءوز جۇمىسىمەن ەلورداعا كەلەدى. ءار ادام كولىكتەن ءتۇسىپ, ايالداماعا جەتكەندە, قوعامدىق كولىككە مىنگەندە, بالاباقشاعا نەمەسە مەكتەپكە بارار جولدا, قالالىق ورتانىڭ قانشالىقتى جايلى, قاۋىپسىز ەكەنىنە كوز جەتكىزەدى. اكىمنىڭ ايتۋىنشا, «ەگەر ەلورداعا كەلگەن ءار ادامعا ءبىر جايسىزدىق, قولايسىزدىق سەزىلسە, ول ونىڭ كوڭىل-كۇيىنە جاعىمسىز جاعىنان اسەر ەتەتىنى ءسوزسىز». سول سەبەپتەن قالا باسشىلىعى اباتتاندىرۋ ماسەلەلەرىنە ەرەكشە نازار اۋدارىپ, استانالىقتاردىڭ پروبلەمالارىن شەشۋدى باقىلاۋدا ۇستايتىنىن جەتكىزدى.
باقىت سۇلتانوۆ 20 جىل ىشىندە استانا ايتۋلى جەتىستىكتەرگە قول جەتكىزگەنىنە توقتالدى. ياعني, مەجەلى مەرزىمدە الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق كورسەتكىشتەر عانا ەمەس, قالا اۋماعى دا تەز ءوستى. قالانى ءتيىمدى باسقارۋ ءۇشىن 2019-2023 جىلدارعا ارنالعان استانا قالاسىنىڭ ىڭعايلى قۇرىلىسىن جۇرگىزۋدىڭ كەشەندى جوسپارى قابىلدانعانىن تىلگە تيەك ەتتى. الايدا الداعى 5 جىلدا ەلوردانىڭ اۋماعىن كەڭەيتۋگە ەمەس, كەرىسىنشە سالىنعان قالا ورتاسىن ساپالى دامىتۋعا كوڭىل بولىنەتىنىن ءمالىم ەتتى. اتاپ ايتقاندا, قوعامدىق كولىك, جول قۇرىلىسى, نوسەر كاناليزاتسياسى سياقتى كەزەك كۇتتىرمەيتىن جۇمىستاردىڭ جۇيەلى, ءتيىمدى جۇزەگە اسىرىلاتىنىنا ۋادە ەتتى.
قالا باسشىسى ازاماتتاردىڭ تەز ءارى ىڭعايلى ءجۇرىپ-تۇرۋى ءۇشىن ءتيىمدى لوگيستيكالىق تۇجىرىمداما ەنگىزىلەتىنىن حابارلادى. «وتكەن جىلى جاڭادان اشىلعان 4 باعىتپەن قوسا ءبىز 11 ەسكى تىزبەلەردى جەتىلدىردىك, قوعامدىق كولىك قوزعالىسىنىڭ ارا قاشىقتىعىن 30 پايىزعا قىسقارتتىق. ەلوردا «شەتكى اۋماعى جوق قالا» قاعيداتىمەن دامۋدا. جۋىردا تاعى 80 گازبەن جۇرەتىن اۆتوبۋس ساتىپ الامىز, قاناتقاقتى جوبا اياسىندا ەلەكتروبۋس ىسكە قوسىلدى» دەدى ول. باقىت تۇرلىحانۇلى جىلى ايالدامالار سانى (وتكەن جىلى ورناتىلعانى – 74) ارتاتىنىن جەتكىزدى. ايتپاقشى, قوعامدىق كولىكتە كولىك كارتاسىنىڭ ەنگىزىلۋى كولەڭكەلى اينالىمداعى قاراجاتتىڭ 30 پايىزىن جارىققا شىعارعان, قازىر جولۋاشىلاردىڭ 96 پايىزى وسى كارتالاردى پايدالانادى. اكىم كارتالاردى تولتىرۋعا قاتىستى ماسەلەنىڭ وڭ شەشىلگەنىن ايتتى.
امانعالي قالجانوۆ,
تولەن تىلەۋباي,
ايان ءابدۋالي
