ەلىمىزدە انا مەن بالانى قورعاۋ تۋرالى جۇيە وتكەن عاسىردا قولعا الىنعان ەكەن. 1917 جىلى انا مەن بالانىڭ دەنساۋلىعىنا جاۋاپتى العاشقى مەملەكەتتىك ورگان قۇرىلدى. ءبىر جىلدان كەيىن 66 پەرزەنتحانا, ايەلدەرگە كەڭەس بەرەتىن 50 بولىمشە جانە 46 بالالار ءۇيى اشىلعان. ويلاپ قاراساق, كۇنى كەشەگە دەيىن قانشاما باعدارلامالار قابىلداندى. ءتۇرلى ورتالىقتار اشىلدى. تالاي سكرينينگتىك زەرتتەۋلەر جۇرگىزىلدى.
ال ەلىمىزدىڭ قورعانى بولار ەرلەردىڭ دەنساۋلىعىنا تۇك تە كوڭىل بولىنبەدى. ءدال قازىرگى تاڭدا ەر-ازاماتتارعا قاتىستى ءتۇرلى اۋرۋلار اسقىنىپ, بەلسىزدىك بەلەڭ الدى. ولاردىڭ دەنساۋلىعى, ءتىپتى مەديتسينالىق ەمەس, الەۋمەتتىك پروبلەماعا اينالىپ كەتتى.
حالىق سانىن 20 ميلليونعا جەتكىزۋدى ماقسات ەتكەندە, نەكەدەگى ەرلەردىڭ بەلسىزدىگى 16 پايىزدى قۇراپ وتىر. ب.جاربوسىنوۆ اتىنداعى ۋرولوگيا عىلىمي ورتالىعىنىڭ باسقارما توراعاسى, مەديتسينا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى, پروفەسسور مىرزاكارىم الشىنباەۆتىڭ ايتۋىنشا, دۇنيەجۇزىلىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمىنىڭ دەرەگىندە, ەگەر ەلدەگى بەدەۋلىك 15 پايىزدان اسسا, بۇل الەۋمەتتىك-دەموگرافيالىق ماسەلەگە اينالادى. استانا قالاسىندا «ەرلەر دەنساۋلىعى مەكتەبى» اياسىندا وتكەن كونفەرەنتسيادا ەلىمىزدىڭ باس ۋرولوگى ەركەكتەرگە قاتىستى نەبىر دەرەكتەردى كەلتىردى.
بىرىنشىدەن, ەركەكتەردىڭ ءومىر ءسۇرۋ ۇزاقتىعى ايەلدەرگە قاراعاندا 10 پايىزعا تومەن. ەكىنشىدەن, ايەلدەرگە قاراعاندا ەرلەر قاتەرلى ىسىك اۋرۋىنا ەكى ەسە كوپ شالدىعادى. ۇشىنشىدەن, قازاقستانداعى ءولىم-ءجىتىم دەرەگىندە ەر-ازاماتتار الدىڭعى ورىندا تۇر. تورتىنشىدەن, ەرلەردىڭ رەپرودۋكتيۆتى دەنساۋلىعىن قورعاۋ جونىندە بىردە-ءبىر مەملەكەتتىك باعدارلاما جوق. مۇمكىن, وسىنىڭ اسەرىنەن بولار, ەر-ازاماتتاردىڭ 65 پايىزى
ءوز دەنساۋلىقتارىنا نەمقۇرايلى قارايدى ەكەن. ايتا بەرسەك كوپ. جۇرەكپەن, قان قىسىمىمەن, گيپەرحولەستەرينەميامەن, سەمىزدىكپەن دە كوپ اۋىراتىن – ەركەكتەر.
كونفەرەنتسيا بارىسىندا
مىرزاكارىم الشىنباەۆ جيىنعا قاتىسقان ازاماتتارعا «سوڭعى رەت ۋرولوگقا قاشان باردىڭىز؟», «تەستوستەرونگە قاشان تەست تاپسىردىڭىز؟», «كۇنىنە قانشا شاقىرىم جۇگىرەسىز؟», «اراق, تەمەكىگە اۋەسسىز بە؟» سەكىلدى قاراپايىم ساۋالدار ق ويدى. وكىنىشكە قاراي, كوڭىلگە قوناتىن ەشقانداي جاۋاپ جوق. ازاماتتاردىڭ كوبى ءجۇگىرمەيدى, دەنساۋلىعىنا بايلانىستى كەڭەس الماعان, ءتىپتى وتىرعان جۇزگە جۋىق ادامنىڭ ەشقايسىسىندا ءۇش بالادان ارتىق بالا جوق. ءتورت بالاسى بار ءبىر-ەكەۋى عانا قول كوتەردى. بۇل نەنى بىلدىرەدى؟
پروفەسسور الشىنباەۆتىڭ باستاماسىمەن ۋرولوگيا ۇلتتىق عىلىمي ورتالىعى جۇرگىزگەن سكرينينگتىك زەرتتەۋگە نازار اۋدارساق. وعان ەلىمىزدىڭ بارلىق ايماعىنان 26000 ەر-ازامات قاتىسقان ەكەن. زەرتتەۋ ناتيجەسى مىناداي: ەرلەردىڭ 56,3 پايىزىنان ءتۇرلى دارەجەدەگى ەرەكتيلدىك ديسفۋنكتسيا بەلگىلەرى انىقتالعان. 30,4
پايىز – ۇرىقتىڭ بۇزىلۋى, 42,4 پايىزى جىنىستىق جولمەن بەرىلەتىن جۇقپالى اۋرۋلارعا شالدىققان. ال ءتۇستى
مەتاللۋرگيا كاسىپورىندارىندا جۇمىس ىستەيتىن جۇمىسشىلاردىڭ 53,2 پايىزىندا رەپرودۋكتيۆتىك قىزمەتتىڭ بۇزىلۋى بايقالادى.
مىرزاكارىم الشىنباەۆتىڭ ايتۋىنشا, قازىرگى ۋاقىتتا ەلىمىزدىڭ بارلىق وڭىرلەرىندە «ەرلەر دەنساۋلىعى ورتالىعى» اشىلعان. اتالمىش ورتالىقتا ۋرواندرولوگيالىق اۋىتقۋلار اسەرىنەن بولاتىن جۇرەك-قان تامىرلارى مەن ەندوكريندىك پاتولوگيالاردىڭ دەڭگەيىن انىقتاۋعا بولادى. ۋدز دياگنوستيكاسى ارقىلى اۋرۋدىڭ قاي دەڭگەيدە ەكەنىن ءبىلىپ, الدىن الۋعا ارەكەت جاسايدى. بۇيىرسا, 2018 جىلدان باستاپ اتالعان ورتالىقتارعا مەملەكەت تاراپىنان قارجى بولىنبەك.
ايتا كەتەيىك, كونفەرەنتسيا كەزىندە اكادەميك ميحايل زەلتسەر, كارديولوگيا جانە ىشكى اۋرۋلار عىلىمي-زەرتتەۋ ينستيتۋتىنىڭ ديرەكتورى ءسالىم بەركىنباەۆ, ۇلتتىق سالاۋاتتى ءومىر سالتىن قالىپتاستىرۋ ماسەلەلەرى ورتالىعىنىڭ ديرەكتورى ءجاميلا باتتاقوۆا جانە تەرى-ۆەنەرولوگيالىق عىلىمي-زەرتتەۋ ينستيتۋتىنىڭ ديرەكتورى ماقسۇت شاكىروۆ ەر-ازاماتتاردىڭ دەنساۋلىعىنا قاتىستى بايانداما وقىپ, پىكىر الماستى.
گۇلميرا ايماعانبەت
