قازاقستان دەنساۋلىق ساقتاۋ ءىسىنىڭ ۇزدىگى حاسان ساعىندىق 50 جىلدان استام ۋاقىت مەديتسينا سالاسىندا ابىرويلى ەڭبەك ەتىپ كەلەدى. مەديتسينانىڭ دا كوپشىلىك بىلە بەرمەيتىن تارماقتارى كوپ. سونىڭ ءبىرى – جاق-بەت حيرۋرگياسى. حاسان لوكەتۇلى – وسى سالادا بىلىكتى مامان.
1974 جىلى №1 ومبى مەديتسينا ۋچيليششەسىن, 1982 جىلى الماتى مەملەكەتتىك مەديتسينا ينستيتۋتىن بىتىرگەن جاس مامان حاسان ساعىندىق ەڭبەك جولىن بەت-جاق سۇيەگىن ەمدەيتىن قاتارداعى حيرۋرگ بولىپ باستايدى. ءوزى ءبىلىم العان ينستيتۋتتىڭ حيرۋرگيالىق ستوماتولوگيا كافەدراسىندا اسسيستەنت, دوتسەنت بولىپ ەڭبەك ەتىپ, 1991 جىلى «تومەنگى جاق سۇيەكتەرىن ەمدەۋدىڭ جەتىلدىرىلگەن ادىستەرى» دەگەن تاقىرىپتا ماسكەۋ قالاسىندا كانديداتتىق ديسسەرتاتسيا قورعايدى. سول ۋاقىتتان بەرى وسى سالادا جەمىستى ەڭبەك ەتىپ كەلەدى. ول الماتى قالاسىندا عانا ەمەس, ەلوردامىز – استانادا, رەسپۋبليكامىزدىڭ باسقا دا قالالارىندا جاق-سۇيەك اۋرۋلارىنا بايلانىستى كۇردەلى وپەراتسيالاردى جاساپ, جاس ماماندارعا تاجىريبەسىن ۇيرەتكەن. مەديتسينا وقۋ ورىندارىندا ءدارىس وقىپ, ستۋدەنتتەردى وسى ءبىر قيىن دا كۇردەلى, جاۋاپتى ماماندىقتىڭ قىر-سىرىنا باۋليدى.
ونىڭ ەرەكشە ەڭبەك قولتاڭباسى قالعان ۇجىمنىڭ ءبىرى – قر قارۋلى كۇشتەرىنىڭ اسكەري كلينيكالىق گوسپيتالى. حاسان ساعىندىق گوسپيتالدىڭ بەت-جاق حيرۋرگياسى ءبولىمىنىڭ باستىعى بولىپ تاعايىندالادى. حاسان لوكەتۇلى بولىمگە باسشى بولىپ تۇرعان ۋاقىتتا 3,5 مىڭنان استام ءارتۇرلى دەڭگەيدەگى وتا جاسالعان. بەت پەن مويىن ىسىگى جəنە بەت قاڭقاسى سۇيەكتەرىنە حيرۋرگيالىق ەم جۇرگىزۋ ۇنەمى جەتىلە باستاعان. ەكسپلانتاتتاردى پايدالانا وتىرىپ, سۇيەكتەردىڭ اناتوميالىق فورماسىن قالپىنا كەلتىرۋ ءادىسى دە قولعا الىنادى. تومەنگى جاقتىڭ جاراقاتى كەزىندە وستەوسينتەزدىڭ جاڭا ادىستەرى قولدانىلادى. كوسمەتيكالىق تالاپتاردى ەسكە الا وتىرىپ, وستەوسينتەزدىڭ اۋىز ءىشى ءتاسىلى تاجىريبەگە ەنەدى. جوعارى جاقتىڭ تىستەرىن جۇلعاننان سوڭ كەزدەسەتىن وروانترالدىق قۋىستى جويۋ ماقساتىندا پلاستيكالىق جاڭا جەتىلدىرىلگەن تاسىلدەر دە ءبولىم قىزمەتكەرلەرىنىڭ كۇشىمەن جۇزەگە اسادى. مەديتسينا قىزمەتىنىڭ پولكوۆنيگى, مەديتسينا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى حاسان لوكەتۇلى 1995 جىلدان 2008 جىلعا دەيىن وسى ءبولىمنىڭ باستىعى بولىپ ابىرويلى ەڭبەك ەتتى.
حاسان لوكەتۇلى سول كەزدە وتانى كوپ جاسايتىن حيرۋرگتىڭ ءبىرى بولعان. «ول كىسى تەوريانى ساباق بارىسىندا تالقىلاپ ۇلگەرە الماساق, وتانىڭ ۇستىندە تالقىلاپ, قاراپايىم تىلمەن جاقسىلاپ تۇسىندىرەتىن» دەپ ەسكە الادى شاكىرتتەرىنىڭ ءبىرى جاڭاباي ايتباەۆ. ساباق بەرگەن مۇعالىمدەرگە لاقاپ ەسىم قويۋ قاي زاماننىڭ بولسىن ستۋدەنتتەرىنە ءتان قاسيەت قوي. شاكىرتىنىڭ ايتۋىنشا, حاسەكەڭنىڭ لاقاپ اتى «كۇمىس شاش» ەكەن. جاسى اسا ۇلكەن بولماعانمەن, حاسان لوكەتۇلىنىڭ شاشى وزىنە جاراسىمدى كوك بۋرىل تۇستەس بولعان. ورىسشا ايتقاندا «سەدوي».
ۇنەمى ىزدەنىستە جۇرەتىن ول بىرنەشە اۆتورلىق كۋالىك الدى. وقۋ-ادىستەمەلىك نۇسقامالار مەن وقۋلىقتاردىڭ جارىق كورۋىنە دە ۇلكەن ىقپال جاسادى. اسىرەسە سوڭعى جىلدارى انا تىلىمىزدە بىرنەشە وقۋلىق شىعاردى. سونىڭ ءبىرى – «بەيبىت كەزەڭدە جانە سوعىس جاعدايىندا بەت-جاق سۇيەك ايماعى جاراقاتتانعاندارعا حيرۋرگيالىق شۇعىل كومەك كورسەتۋدى ۇيىمداستىرۋ» وقۋلىعى. بۇل كەزگە دەيىن وسى تاقىرىپتا ماقالالار جازىلعانى بولماسا, ناقتى وقۋلىق جارىق كورمەگەن. وسىنى ەسكەرگەن اۆتور اسكەري دارىگەرلەرگە ناقتى كومەك بولارلىق كىتاپتى مەملەكەتتىك تىلدە جازعان. بۇل وقۋلىقتاردىڭ بارلىعى مەديتسينا بويىنشا ءبىلىم الىپ, وسى سالادا ەڭبەك ەتەتىندەرگە قاجەت ەكەنى راس. مۇنداي وقۋ قۇرالدارى كۇنى كەشەگىگە دەيىن تەك قانا ورىس تىلىندە بولدى. قازىر مەملەكەتىمىز ەگەمەندى ەل بولعاندىقتان, مەملەكەتتىك ءتىل قازاق ءتىلى بولعاندىقتان, بۇل ماسەلەگە ەرەكشە ءمان بەرىلىپ وتىر.
– جاق-بەت ايماعىن قالىپقا كەلتىرۋ حيرۋرگياسى – بۇل دا حيرۋرگيانىڭ ءبىر تارماعى. سونىمەن قاتار مۇنى كوسمەتيكالىق حيرۋرگيا دەپ تە اتايدى. وسىعان بايلانىستى وتا جاساۋ ءبىزدىڭ دارىگەرلەردىڭ دە قولىنان كەلەدى. بىراق وكىنىشكە قاراي, كوپ ادامدا وسى ماسەلەگە قاتىستى ءالى دە بولسا سەنىمسىزدىك باسىم. قيت ەتسە بولدى, قاراجاتى بارلار شەتەلگە بارىپ وتا جاساتۋعا دايىن تۇرادى. قارسىلىق جوق, بۇل ولاردىڭ ءوز ەركى. بىراق ءبىز, قازاقستاندىق دارىگەرلەر, كىمنەن كەمبىز؟ ەشكىمنەن دە كەم ەمەسپىز. مەديتسينامىزدىڭ دا باسقا ەلدەرمەن تەرەزەسى تەڭ قازىر, – دەيدى حاسان ساعىندىق.
وسىنداي وي تۇرتكى بولسا كەرەك, ول 2012 جىلى استانا قالاسىندا بەت-جاق پلاستيكالىق حيرۋرگياسىنىڭ كلينيكاسىن العاش ۇيىمداستىرادى. بۇل «دامۋ» كاسىپكەرلىكتى دامىتۋ قورىنىڭ كومەگىمەن اشىلادى. مۇنى ەستىگەن جۇرتشىلىقتىڭ قۋانىشى قوينىنا سىيعان جوق. سەبەبى بۇل كلينيكا كوپشىلىك ءۇشىن قولجەتىمدى بولدى. ءبىر مىسال, كورەيادا بەت الپەتىن تارتۋ قۇنى 10-15 مىڭ دوللار تۇرسا, استاناداعى كلينيكادا 1,5-2 مىڭ دوللار شاماسىندا ەكەنىن ەستىگەن جۇرت وسىندا اعىلا باستادى.
– فينليانديادان قىمبات مەديتسينا قۇرال-جابدىقتارىن الدىق. ونىڭ قۇنى 33 مىڭ اقش دوللارى بولدى. نەسيە 7 جىلعا بەرىلدى. بۇل مەملەكەت تاراپىنان بىزگە جاسالعان زور كومەك بولعانىن جاسىرمايمىز. سەبەبى زاماناۋي ۇلگىدەگى قوندىرعىلاردىڭ باعاسى وتە جوعارى ەكەنى بەلگىلى. ونى ساتىپ الۋعا جاعدايىمىز دا, مۇرشامىز دا جوق بولاتىن. وسى ماقساتىمىزعا مەملەكەتتىك قولداۋ ارقىلى قول جەتكىزدىك. ول كەزدە مەن «استانا مەديتسينا ۋنيۆەرسيتەتى» اق جاق-بەت حيرۋرگياسى جانە ستوماتولوگيا كافەدراسىنىڭ پروفەسسورى ەدىم. سونىمەن بىرگە وسى كلينيكاعا دا جەتەكشىلىك ەتتىم, – دەيدى حاسان ساعىندىق.
حاسان ساعىندىق – جارتى عاسىرعا جۋىق ءومىرىن دارىگەرلىك جانە پەداگوگيكالىق قىزمەتكە ارناعان ادام. ونداعان مىڭ ستۋدەنتكە ءدارىس بەرگەنىن, جۇزدەگەن جاس دوكتوردى دايارلاعانىن, ونداعان مىڭ ناۋقاستى اجال اۋزىنان امان الىپ قالعانىن ويلاعاندا ماماندىق تاڭداۋدا دۇرىس قادام جاساعانىنا شۇكىر ەتەدى.
– ءاربىر مەديتسينالىق جوعارى وقۋ ورنىنىڭ ءوز كلينيكالىق بازاسى بولۋى كەرەك. ستۋدەنتتەر سول جەردە تاجىريبەدەن ءوتۋى ءتيىس. ولار – بولاشاق دارىگەرلەر. ولار ادامداردىڭ ءومىرى مەن دەنساۋلىعى ءۇشىن جاۋاپتى. سول سەبەپتى بولاشاق ماماندار تەرەڭ تەوريالىق ءبىلىم الۋمەن بىرگە ارنايى قاراستىرىلعان ەمحانادا تاجىريبەدەن ءوتىپ, ابدەن ىسىلۋى كەرەك. وسىعان بايلانىستى ءۇشىنشى ماسەلە تۋىندايدى. بىزدەگى مەديتسينالىق جوعارى وقۋ ورىندارى عىلىم جانە جوعارى ءبىلىم مينيسترلىگى مەن دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگىنە قارايدى. ال اۋرۋحانالار مەن ەمحانالار قالالىق دەنساۋلىق ساقتاۋ باسقارمالارىنا قارايدى. وسىدان كەلىپ ستۋدەنتتەردىڭ تەوريالىق ءبىلىمىن تاجىريبە جۇزىندە نىعايتۋ بارىسىندا كەدەرگىلەر مەن قيىندىقتار تۋىندايدى, – دەيدى تاجىريبەلى مامان.
سونىمەن قاتار دارىگەر دەنساۋلىق ساقتاۋ مەكەمەلەرىن زامانعا ساي تەحنولوگيالارمەن جاڭارتىپ, جەتىلدىرىلگەن مەديتسينا قۇرال-جابدىقتارىمەن جانە مەملەكەتتىك تىلدەگى وقۋ قۇرالدارىمەن جابدىقتاۋ قاجەت ەكەنىن ايتادى. ودان بولەك, مەديتسينالىق وقۋ ورىندارىنداعى پروفەسسور-وقىتۋشىلار قۇرامىنىڭ مارتەبەسىن كوتەرۋدى ويلاستىرعان ءجون. ەڭبەكاقىنىڭ ازدىعى مەن ماتەريالدىق جاعدايدىڭ جاسالماۋى سالدارىنان مىقتى ماماندار جوعارى وقۋ ورنىنا ءدارىس بەرۋگە كەلە قويمايدى. ولار ەڭبەكاقى بىرنەشە ەسە جوعارى جەكەمەنشىك مەكەمەلەرگە بارعاندى قوش كورەدى. بىلىكتى دارىگەردىڭ وسىنداي ماسەلەلەر شەشىمىن تاپقاندا عانا دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسى قارقىندى دامۋعا بەت بۇرارىنا سەنىمى مول.
