ءبىلىم مەن عىلىمنىڭ جاڭا ستراتەگياسى

2021 جىلدىڭ 7 جەلتوقسانىندا الماتى قالاسىندا ەل تاۋەلسىزدىگىنىڭ 30 جىلدىعىنا وراي «قازاقستان رەسپۋبليكاسى ۇلتتىق عىلىم اكادەمياسىنىڭ جەتىستىكتەرى: ءبىلىم مەن عىلىمنىڭ جاڭا ستراتەگياسى» اتتى دوڭگەلەك ۇستەل بولىپ ءوتتى. ءىس-شارانى قر ۇلتتىق عىلىم اكادەمياسى مەن الماتى ايماقتىق رەكتورلار كەڭەسى بىرلەسىپ ۇيىمداستىردى.

ءىس-شاراعا قر ءبىلىم جانە عىلىم ءمينيسترى اسحات ايماعامبەتوۆ, قر پارلامەنتى ءماجىلىسىنىڭ دەپۋتاتى ءامىرحان راحىمجانوۆ, الماتى قالاسى اكىمىنىڭ ورىنباسارى ەرجان باباقۇماروۆ جانە قر ۇلتتىق عىلىم اكادەمياسىنىڭ پرەزيديۋم مۇشەلەرى مەن اكادەميكتەرى, ەلىمىزدىڭ جەتەكشى جوو رەكتورلارى مەن بەلگىلى عالىمدار, زيالى قاۋىم مەن باق وكىلدەرى قاتىستى.

دوڭگەلەك ۇستەلدىڭ ماقساتى – وسىناۋ وتىز جىلدىڭ ىشىندە ەلىمىزدىڭ عىلىم مەن ءبىلىم سالاسىنداعى اتقارىلعان جەتىستىكتەرىمىزگە باعا بەرۋ جانە الداعى مىندەتتەردى ايقىنداۋ.

وتىرىستى اشىپ, جۇرگىزگەن مودەراتور – الماتى ايماقتىق رەكتورلار كەڭەسىنىڭ توراعاسى, قازۇازۋ باسقارما توراعاسى رەكتورى تىلەكتەس ەسپولوۆ بۇگىنگى تاڭدا ءبىلىم مەن عىلىم مەملەكەتتىڭ الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق دامۋىنىڭ, سونداي-اق يننوۆاتسيالىق جۇيە مەن ادامي كاپيتالدىڭ باستى فاكتورىنا اينالعانىن اتاپ ءوتتى.

قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى-ەلباسى نۇرسۋلتان نازارباەۆتىڭ «عىلىم مەن يننوۆاتسيانى ەكىنشى ورىنعا قويعان ەل, ەشقاشان ەشبىر سالادا ءبىرىنشى ورىنعا كوتەرىلە المايتىندىعى» تۋرالى قاعيداسىن باسشىلىققا العان ەلىمىزدىڭ ۇلتتىق عىلىم ورداسى وتاندىق ءبىلىمدى, عىلىمدى دامىتۋدا ەرەكشە ءرول اتقارىپ كەلەدى.

وسى قاعيدانى باسشىلىققا العان مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆ «جاڭا جاعدايداعى قازاقستان: ءىس-قيمىل كەزەڭى» اتتى قازاقستان حالقىنا جولداۋىندا عىلىمنىڭ دامۋىنا «تىڭ كوزقاراس پەن جاڭا تاسىلدەر كەرەك, سونداي-اق حالىق¬ارالىق تاجىريبەگە ارقا سۇيەۋىمىز قاجەت» – دەپ ايتقانى بارىمىزگە ءمالىم.

بۇل باعىتتا ۇلتتىق عىلىم ورداسى وتاندىق ءبىلىمدى, عىلىمدى دامىتۋدا ەرەكشە ءرول اتقارىپ كەلەدى. بۇگىندە عىلىم سالاسىندا 23 مىڭداي ادام جۇمىس جاسايدى. عىلىمي-زەرتتەۋ جانە تاجىريبەلىك-كونسترۋكتورلىق جۇمىستارعا جۇمسالاتىن ىشكى شىعىنداردىڭ ءوسۋى بايقالادى.

عىلىم مەن ءبىلىم سالاسىندا وڭ وزگەرىستەر ءجۇرىپ جاتىر. مىسالى, «پەداگوگ مارتەبەسى تۋرالى» زاڭ قابىلداندى, قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ «ءبىلىم تۋرالى», «عىلىم تۋرالى» زاڭدارىنا وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزىلدى.

«قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ءبىلىم بەرۋدى جانە عىلىمدى دامىتۋدىڭ 2020-2025 جىلدارعا ارنالعان مەملەكەتتىك باعدارلاماسى, قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ 2025 جىلعا دەيىنگى جوعارى ءبىلىمىن ينتەرناتسيونالداندىرۋ ستراتەگياسى بەكىتىلدى.

بىرىڭعاي ورتالىق ازيالىق جوعارى ءبىلىم كەڭىستىگىن قۇرۋ تۋرالى دەكلاراتسيا, بولون ۇدەرىسى حاتشىلىعىنىڭ قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ جوعارى ءبىلىم بەرۋدىڭ ۇلتتىق بىلىكتىلىك شەڭبەرىن ءوزىن-ءوزى سەرتيفيكاتتاۋى تۋرالى ەسەپ قابىلداندى, ياعني قازاقستاندىق جوعارى وقۋ ورنىنىڭ ديپلومدارىن بارلىق ەۋروپا ەلدەرىندە مويىندايتىن بولادى.

زاڭنامالىق دەڭگەيدە جەرگىلىكتى اتقارۋشى ورگانداردىڭ گرانتتار ءبولۋ نورماسى بەكىتىلگەن, اككرەديتتەۋ ورگاندارىندا, ءبىلىم بەرۋ ۇيىمدارىندا 40-تان استام نورماتيۆتىك قۇجاتتار ەنگىزىلدى. وسى وزگەرىستەردىڭ ناتيجەسىندە:

–        پروفەسسورلىق-وقىتۋشىلىق قۇرامنىڭ ەڭبەك اقىسى جانە ستۋدەنتتەردىڭ شاكىرتاقىسى 2 ەسەگە, ماگيسترانتتار مەن دوكتورانتتاردىڭ شاكىرتاقىسى 1,5 ەسەگە ءوستى;

–        ءىرى مەملەكەتتىك جوعارى وقۋ ورىندارى كوممەرتسيالىق ەمەس اكتسيونەرلىك قوعامدار بولىپ قايتا قۇرىلدى. بۇل ولارعا اكادەميالىق ەركىندىك الۋعا, اۆتونومياعا كوشۋگە جانە مەملەكەتتىك-جەكە مەنشىك سەرىكتەستىك تەتىكتەرىن پايدالانا وتىرىپ, ءوزىن-ءوزى قارجىلاندىرۋ قاعيداتتارىن ىسكە اسىرۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.

وڭىرلەردەگى 20 جوعارى وقۋ ورنىنىڭ بازاسىندا اكادەميالىق ارتىقشىلىق ورتالىقتارى قۇرىلادى, ءۇش جوعارى وقۋ ورنى زەرتتەۋ ۋنيۆەرسيتەتتەرى مارتەبەسىنە يە بولادى, نازارباەۆ ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ تاجىريبەسى نەگىزىندە ەكى وزىق جوعارى وقۋ ورنى اشىلماق, بۇل مينيسترلىكتىڭ ايتارلىقتاي جۇمىستاردى جۇيەلى جۇرگىزىپ جاتقانىنىڭ كۋاسى.

عىلىم مەن ءبىلىمدى دامىتۋ بويىنشا قابىلدانعان وسى شارالاردىڭ بارلىعى ەل ەكونوميكاسى مەن رۋحانياتىنىڭ تۇراقتى دامۋىنا جاڭا سەرپىن بەرەتىنى ءسوزسىز.

وسىلايشا, ەلىمىزدىڭ ءبىلىم جانە عىلىم سالاسىنىڭ الدىندا ۇلكەن مىندەتتەر تۇرعانىن كورىپ وتىرمىز. ءبىز ۋاقىت تالابىنا ساي بولىپ قانا قويماي, الەمدىك كەڭىستىكتە عىلىمي كوشكە قوسىلىپ, تىڭ يدەيالار مەن جاڭالىقتاردى قوعامعا ۇسىنا ءبىلۋىمىز كەرەك.

سونىمەن قاتار, دوڭگەلەك ۇستەل اياسىندا 60 جىلعا جۋىق ەلىمىزدىڭ عىلىمىنا ەڭبەك ءسىڭىرىپ كەلە جاتقان كورنەكتى قوعام جانە مەملەكەت قايراتكەرى, وتاندىق عىلىمدى العا دامىتۋشى كوشباسشى, ۇيىمداستىرۋشىلىق قابىلەتتى جوعارى, تەكتىدەن تامىر تارتقان پاراساتتى تۇلعا – 18 جىل ۇلتتىق اكادەميانى باسقارىپ كەلە جاتقان اكادەميك جۇرىنوۆ مۇرات جۇرىنۇلىنىڭ 80 جىلدىق مەرەيتويى اتاپ ءوتىلدى.

بەلگىلى عالىم, قر ۇعا اكادەميگى جانە پرەزيديۋم مۇشەسى دوسىم سۇلەەۆ ءوز ارىپتەسى, قر ۇلتتىق عىلىم اكادەمياسىنىڭ پرەزيدەنتى مۇرات جۇرىنوۆتىڭ عىلىم مەن ءبىلىمدى دامىتۋعا قوسقان ەسەلى ۇلەستەرى تۋرالى كەڭەيتىلگەن بايانداما جاسادى.

مۇرات جۇرىنوۆ عىلىمنىڭ باستى لوكوموتيۆى – قر ۇلتتىق عىلىم اكادەمياسىنىڭ پرەزيدەنتى, قر پرەمەر-ءمينيسترىنىڭ كەڭەسشىسى رەتىندە ەلىمىزدىڭ عىلىم سالاسىن دامىتۋعا ايانباي باسشىلىق جاساپ كەلەدى. سونداي-اق, حيميا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى, پروفەسسور, حالىقارالىق ينجەنەرلىك اكادەمياسىنىڭ, حالىقارالىق جوعارى مەكتەپ عىلىم اكادەمياسىنىڭ, قر جاراتىلىستانۋ عىلىمدارى اكادەمياسىنىڭ اكادەميگى, دجوردجتاۋن ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ (ۆاشينگتون) قۇرمەتتى پروفەسسورى رەتىندە حيميا سالاسىندا 20 مونوگرافيانىڭ, 500-دەن اسا عىلىمي ماقالانىڭ, 108 پاتەنتتىڭ اۆتورى اتاندى.

عىلىممەن قاتار قوعامدىق قىزمەتپەن دە بەلسەنە اينالىسىپ, بىرنەشە وبلىستىق ءماسليحاتتارىنىڭ دەپۋتاتى, قر ۇلتتىق كەڭەسىنىڭ, قر بعم القاسىنىڭ مۇشەسى, يسلام كونفەرەنتسياسى ۇيىمى ەلدەرى عىلىم اكادەميالارى حالىقارالىق اسسوتسياتسياسىنىڭ ۆيتسە-پرەزيدەنتى, قر ۇكىمەتى جانىنداعى جوعارى عىلىمي-تەحنيكالىق كوميسسيانىڭ مۇشەسى, قر يۋنەسكو ىستەرى جونىندەگى ۇلتتىق كوميسسيانىڭ مۇشەسى, قر پارلامەنت ءماجىلىسى جانىنداعى قوعامدىق پالاتانىڭ مۇشەسى, «Nur Otan» پارتياسى رەسپۋبليكالىق ساياسي كەڭەسىنىڭ مۇشەسى رەتىندە عىلىم مەن رۋحانيات سالاسىنداعى اسا ماڭىزدى ماسەلەلەردىڭ وڭ شەشىلۋىنە باستاماشى بولىپ كەلەدى.

«مۇرات جۇرىنوۆتىڭ بۇل مەرەيتويى ەل تاۋەلسىزدىگىنىڭ 30 جىلدىعىمەن تۇسپا-تۇس كەلۋى كەزدەيسوقتىق ەمەس! ەلىمىزدىڭ وركەندەۋى مەن ونىڭ ەكونوميكاسىنىڭ, ءبىلىم مەن عىلىمنىڭ قارقىندى دامۋى, جاڭا يننوۆاتسيالاردىڭ ەنگىزىلۋى – ول باسقارىپ وتىرعان قر ۇلتتىق عىلىم اكادەمياسىنىڭ باعدارلى ەڭبەكتەرىمەن تىكەلەي بايلانىستى. عىلىمسىز  مەملەكەت تە, قوعام دا دامىمايدى. ءبىلىمى مەن عىلىمى دامىعان ەلدە عانا قارقىندى وركەندەۋ بولادى. ءسىزدىڭ باسشىلىعىڭىزبەن وتاندىق عىلىمعا يننوۆاتسيالىق ءبىلىم مەن عىلىم جاڭالىقتارىن ەنگىزە وتىرىپ, جەتكەن جەتىستىكتەرىڭىز بەن ۇلاعاتتى ەڭبەك جولىڭىز بارشاعا ۇلكەن ۇلگى-ونەگە!» – دەدى ءوز سوزىندە دوسىم سۇلەەۆ.

قر ءبىلىم جانە عىلىم ءمينيسترى اسحات ايماعامبەتوۆ مۇرات جۇرىنوۆقا ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆ پەن مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ قازاقستاندىق عىلىم مەن ءبىلىمنىڭ دامۋىنداعى قاجىرلى قىزمەتى ءۇشىن العىسى جازىلعان مەرەيتويمەن قۇتتىقتاۋ حاتتارىن تابىس ەتتى.

قر پارلامەنتى ءماجىلىسىنىڭ دەپۋتاتى ءامىرحان راحىمجانوۆ اكادەميككە قر پارلامەنتى ءماجىلىسىنىڭ توراعاسى نۇرلان نىعماتۋلين جانە قر پارلامەنتى سەناتىنىڭ توراعاسى ماۋلەن اشىمباەۆتىڭ قۇتتىقتاۋلارىن جەتكىزدى.

الماتى قالاسى اكىمىنىڭ اتىنان اكىم ورىنباسارى ەرجان باباقۇماروۆ مۇرات جۇرىنوۆقا «ەڭبەگى ءۇشىن» مەدالىن, ال قر ۇعا ۆيتسە-پرەزيدەنتى عالىمقايىر مۇتانوۆ «قازاقستان جوعارى مەكتەبىنىڭ قۇرمەتتى قىزمەتكەرى» توسبەلگىسىن, قر جوعارى وقۋ ورىندارى قاۋىمداستىعىنىڭ توراعاسى, راحمان الشانوۆ قاۋىمداستىقتىڭ وردەنىن تابىس ەتتى.

سونداي-اق, مۇرات جۇرىنۇلىن جاقىن جانە الىس شەتەلدەردىڭ عىلىم اكادەميالارىنىڭ باسشىلارى قۇتتىقتاپ, ونىڭ جەكە تۇلعاسىنىڭ بىرەگەيلىگى مەن الەمدىك عىلىمنىڭ دامۋىنا قوسقان زور ۇلەسىن اتاپ ءوتتى.

مۇرات جۇرىنوۆ وتاندىق عىلىم ورداسىنىڭ باسشىسى رەتىندە, ەلىمىزدەگى ەڭ العاشقى ۇلتتىق زەرتتەۋ ۋنيۆەرسيتەتى مارتەبەسىنە يە بولعان جانە يننوۆاتسيالىق ءبىلىم مەن عىلىم جاڭالىقتارىن ەنگىزە وتىرىپ, اگرارلىق سالاعا قاجەتتى كادرلار دايارلاۋ بارىسىندا ەلەۋلى جەتىستىكتەرگە جەتكەن قازۇازۋ-عا دا جان-جاقتى قولداۋ كورسەتىپ كەلەدى. ۋنيۆەرسيتەتتىڭ عىلىمي كەڭەسىنىڭ شەشىمىمەن مۇرات جۇرىنوۆقا «قازۇازۋ قۇرمەتتى پروفەسسورى» اتاعى بەرىلدى. ونى قازۇازۋ باسقارما توراعاسى-رەكتورى تىلەكتەس ەسپولوۆ تاپسىردى.

شارا سوڭىندا اكادەميك مۇرات جۇرىنوۆ دوڭگەلەك ۇستەلدىڭ بارلىق قاتىسۋشىلارىنا, ونىڭ ىشىندە ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگىنە, قر پارلامەنتىنىڭ سەناتى مەن ماجىلىسىنە, قر ۇلتتىق عىلىم اكادەمياسىنىڭ تورالقا مۇشەلەرىنە, كوررەسپوندەنت-مۇشەلەر مەن اكادەميكتەرگە, ەلىمىزدىڭ جەتەكشى جەتەكشى جوو رەكتورلارىنا, زيالى قاۋىم مەن قوعامدىق ۇيىمدارعا, باق وكىلدەرىنە دوڭگەلەك ۇستەل ءجۇمىسىنا بەسلەنە قاتىسقاندارى ءۇشىن العىسىن ءبىلدىردى.

دوڭگەلەك ۇستەل جۇمىسىن قورىتىندىلاي كەلە, ءىس-شاراعا قاتىسۋشىلار تالقىلانعان ماسەلەلەر بويىنشا ورتاق پىكىرگە كەلىپ, قازاقستانداعى عىلىم مەن ءبىلىمنىڭ ءرولىن جاڭا ساپالى دەڭگەيگە كوتەرۋگە جانە ەلدىڭ يننوۆاتسيالىق دامۋىنداعى سەرپىلىسكە ىقپال ەتەتىنىنە سەنىم ءبىلدىردى.