وتكەن جىلدان باستاپ ەلىمىزدە جازۋشىلار كىتاپتارىن مەملەكەتتىك تاپسىرىسپەن شىعارىپ, قالاماقى الىپ, قانجىعاسى مايلانا باستادى. وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزىلىپ, جاڭارعان «مادەنيەت تۋرالى» زاڭ بويىنشا اۆتورلاردىڭ ەڭبەگى ءار باسپا تاباعىنا 150000 تەڭگەدەن باعالانىپ ساتىپ الىنادى.
ماسەلەن, قالامگەردىڭ 20 باسپا تاباق كىتابىن مەملەكەت ساتىپ السا, وعان 3 ميلليون تەڭگە قالاماقى تولەنەدى. زاڭنىڭ تاعى ءبىر جاقسىلىعى, مەملەكەتتىك ساتىپ الۋدان وتكەن كىتاپتار 5000 داناعا دەيىنگى تارالىممەن جارىق كورەدى. جيىرما جەتى جىل بويى مەملەكەتتەن ماردىمدى قالاماقى الا الماي, جەتىمسىرەپ كەلگەن جازۋشىلار ءۇشىن بۇل ۇلكەن قۋانىش بولعانى راس. كەيبىر دەرەكتەرگە قاراعاندا, 2017 جىلى 60 اۆتوردىڭ كىتابىن مينيسترلىك «ساتىپ العان» ەكەن. بىراق بۇل ىزگى باستامانىڭ دا ءبىر «اتتەگەن-ايى» بار سياقتى, جازۋشىلار بۇگىن سول تۋرالى وي قوزعايدى.
– مەملەكەتتىك تاپسىرىسپەن شىعاتىن كىتاپتاردىڭ قاتارىنا مەنىڭ دە دۇنيەم ەندى. ۇسىنعان ەڭبەگىم 23 باسپا تاباق بولدى. بىراق كەلىسىمشارتتا «كىتابىڭىز ساتىپ الىندى, ەندى ول كىتاپ سىزدىكى ەمەس, مينيسترلىكتىڭ مەنشىگىندە» دەپ تۇر. دەمەك, مەن ەندى ول كىتاپقا ەنگەن شىعارمالارعا قاتىستى اۆتورلىق قۇقىمنان ايىرىلىپ وتىر ەكەنمىن. ونىمەن قويماي, كەلىسىمشارتتا كورسەتىلگەندەي, شىعارما ءومىر بويى جانە مەن دۇنيەدەن وتكەننەن كەيىن تاعى جەتپىس جىل بويى مەنىڭ مەنشىگىم بوپ سانالمايدى ەكەن. ال كىتاپقا ەنگەن شىعارمالارىمدى, ءتىپتى ونداعى كەيبىر ولەڭدەرىمدى دە مەن باسقا جەردە ءوز بەتىمشە جاريالاي المايمىن. جاريالاسام, ايىپپۇل تولەيمىن. سوندا بۇل قالاي؟ بۇرىن كەڭەستىك كەزدە كىتابىمىز مەملەكەت قارجىسىمەن شىعاتىن. قالاماقىسى تولەنەتىن. ودان كەيىن كىتاپ ەكىنشى رەت قايتا باسىلسا – 50 پايىز قالاماقى تولەيتىن, ال ءۇشىنشى رەت باسىلسا – 30 پايىز الاتىنبىز. تورتىنشىسىندە قالاماقى تولەنبەيتىن. ال قازىرگى جاعداي اقىلعا سىيمايدى عوي. ءدال قازىر مەن مەملەكەت ساتىپ العان كىتابىمدى قاشان شىعارادى, قانشا تيراجبەن, قاي باسپادان شىعارادى – بىلمەيمىن. ويتكەنى ەندى وعان ارالاسۋعا حاقىم جوق. ەندى ونداعى شىعارمالارعا ءومىر بويى اۆتورلىق قۇقىم بولمايتىنى دۇرىس ەمەس قوي. مەنىڭ ويىمشا, مۇنىڭ ءبارى بىزدە ينتەللەكتۋالدىق مەنشىك جونىندە زاڭنىڭ السىزدىگىنەن بولىپ وتىر.
– وزگەرتۋلەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزىلگەن «مادەنيەت تۋرالى» زاڭنىڭ جاڭالىعى – قالاماقىنىڭ تولەنەتىنى. ياعني مەملەكەت اۆتوردىڭ ەڭبەگىن ساتىپ الىپ, كىتاپتى شىعارىپ, تاراتۋمەن اينالىسادى. ەڭ ماڭىزدىسى – وسى. ول جەردە كىتاپ شىعارۋدىڭ ەكى جولى بار: ءبىرى – الەۋمەتتىك ماڭىزى بار شىعارمالاردى شىعارۋ, ەكىنشىسى – مەملەكەتتىك ساتىپ الۋ. الەۋمەتتىك ماڭىزى بار كىتاپتاردى شىعارۋ باعدارلاماسى بويىنشا اۆتورعا قالاماقى كوپ بەرىلمەيدى. ءارى كەتسە 200-300 مىڭ تەڭگە بەرىلۋى مۇمكىن. بىراق وندا كىتاپتى كەيىن قايتا باستىرۋعا, تاراتۋعا, اۆتورلىق قۇقىن يەلەنۋگە شەك قويىلمايدى. ال مەملەكەتتىك ساتىپ الۋ بويىنشا شىققان كىتاپ ءۇشىن ءار باسپا تاباعىنا 150 مىڭ تەڭگەدەن قالاماقى تولەنەدى, بىراق سونىمەن قوسا ول شىعارمانىڭ اۆتورلىق مەنشىگى مينيسترلىككە وتەدى. دەسەك تە, قازىر سىزدەر جازىپ وتىرعان ماسەلەگە زاڭنىڭ قاتىسى جوق. ول زاڭدى جۇزەگە اسىراتىن – مينيسترلىكتىڭ جاساپ وتىرعان شارتى.
– وتىز جاسىما دەيىن بەس كىتاپ شىعارعان ەدىم. كەيىن ون جىل بويى كىتاپ شىعارماي ءجۇرىپ, اقىرى وتكەن جىلى ءبىر جيناعىمدى مينيسترلىككە ۇسىندىم. شىنىمدى ايتسام, 5000 تيراجبەن جارىق كورەتىنىنە قىزىقتىم. ەكىنشى جاعىنان, قالاماقىسى دا جامان ەمەس. بىراق مەن كەلىسىمشارتقا قول قويىپ جىبەرگەندە, وندا مۇنداي ماسەلەسى بارىن اڭعارماپپىن. ءوزىم 20 باسپا تاباق دەپ ۇسىنعان كىتابىمدى مينيسترلىك 17 باسپا تاباق دەپ قابىلدادى. بىراق قازىرگى كەزدە 2-3 ميلليون تەڭگەنى ءبىر مۇشايراعا قاتىسىپ تا جەڭىپ الۋعا بولادى عوي. ءمۇشايرادا ءبىر ولەڭىڭ ءۇشىن 2-3 ميلليون الۋىڭ مۇمكىن, ال ءبىر كىتاپتا 300-دەي ولەڭىڭ بار. سوندىقتان بۇل قالاماقى اسا كوپ دەي المايمىن. ەگەر مينيسترلىك شىعارعان كىتابىڭ ءۇشىن ءومىر بويى اۆتورلىق قۇقىڭنان ايىراتىن بولسا, ول شىعارماڭ باسقاشا باعالانۋى كەرەك شىعار.
– بىلتىر مەنىڭ ءبىر كىتابىم الەۋمەتتىك ماڭىزى بار ادەبيەت تىزىمىندە مەملەكەتتىك تاپسىرىسپەن شىققان, 200 مىڭ تەڭگەدەي قالاماقى الدىم. سوندىقتان مەملەكەتتىك ساتىپ الۋ بويىنشا شىعارىلعان كىتاپ اۆتورىنا قانداي تالاپ قويىلاتىنىن بىلمەيدى ەكەنمىن. بىراق ماسەلە ءسىز ايتىپ وتىرعانداي بولسا, ول اۆتوردىڭ تاڭداۋىمەن شەشىلۋى كەرەك شىعار دەپ ويلايمىن. ءار جازۋشى ءوز شاماسىن, ءوزىنىڭ نە جازعانىن بىلەدى. ەگەر جازعان تۋىندىسى كەيىن حالىقارالىق دەڭگەيگە تارايتىن, قايتا باسۋعا جارايتىن, سۇرانىس تۋدىراتىن دۇنيە بولسا, وندا ول مەملەكەتتىك ساتىپ الۋ ناتيجەسىندە ۇسىنىلعان باعاعا قاناعاتتانا ما, جوق پا – سونى ويلانىپ الۋى كەرەك. ال ونداي اسا جوعارى دەڭگەيلى شىعارما بولماسا, كىتابىن ءبىر رەت 5000 تيراجبەن شىعارىپ, قالاماقىسىن الىپ قويا بەرگەن دۇرىس شىعار. ءار باسپا تاباققا 150 مىڭ تەڭگەدەن الۋ دا جامان ەمەس قوي.
– وتكەن جىلدىڭ سوڭىنا قاراي تەزىرەك اقشانى يگەرىپ, ءبولۋ كەرەك بولدى دا, مينيسترلىكتەگىلەر ماعان «كىتابىڭىزدى شىعارايىق» دەپ كەلىسىمشارت جىبەردى. قۇجاتتى كوردىم. وندا «اۆتور ءومىر بويى جانە دۇنيەدەن وتكەن سوڭ 70 جىلعا دەيىن وسى شىعارماعا ەش قۇقى بولمايدى» دەپ جازىلعان ەكەن. سوندا مەملەكەت ساتىپ الىپ, سەنىڭ شىعارماڭدى ءبىر رەت شىعارادى ەكەن دە, ول ءومىر بويى سەنىڭ, سەنەن كەيىن ۇرپاقتارىڭنىڭ اۆتورلىق مەنشىگى بولماي قالادى ەكەن. ءبىز 10-15 جىل بويى جازعان ەڭبەگىمىزدى 1,5-2 ميلليون تەڭگەگە عانا ساتادى ەكەنبىز. بۇل قالاي؟ بۇرىن اۆتور دۇنيەدەن وتكەننەن كەيىن دە ونىڭ اۆتورلىق قۇقى 70 جىلعا دەيىن ساقتالاتىن. ءوزى جوق بولسا, ۇرپاعىنا, تۋىستارىنا اۆتورلىق قۇقى بەرىلەتىن. قازىرگى زاڭ سوعان قاراما-قايشى بولىپ تۇر. مەن مۇنى اۆتورعا جاسالعان قيانات دەپ ەسەپتەيمىن.
سول سەبەپتى ماعان قايتا-قايتا تەلەفون سوقسا دا, كەلىسىمشارتقا قول قويۋدان باس تارتتىم. قۇجاتتاعى كەيبىر پۋنكتتەرمەن كەلىسپەيتىنىمدى ايتتىم. ودان سوڭ مينيسترلىكتىڭ جاۋاپتى قىزمەتكەرلەرى «بۇل ءالى قايتادان قارالادى, تۇزەلەدى» دەپ ءتۇسىندىردى. مەن وسى ماسەلە جونىندە جازۋشىلار وداعىنا, باسقا قالامگەرلەرگە حابارلاسىپ, پىكىرىن سۇراپ ەدىم, كوبى «قازىر ۇسىنىپ تۇرعاندا قول قويىپ, قالاماقىڭىزدى الىپ الساڭىزشى, الدا زاڭ وزگەرەتىن شىعار, كەيىن كورە جاتاسىز عوي» دەدى. مەن قول قويدىم. بىراق بۇل – مەنىڭ ۇعىمىمدا جازۋشىنى قاناۋ, ونىڭ ءومىر بويعى ەڭبەگىن دۇرىس باعالاماۋ. ەڭ وكىنىشتىسى, سەن مەملەكەت ساتىپ العان كىتاپقا ەنگەن دۇنيەڭدى باسقا جەردە پايدالانا المايسىڭ. ونى اۋدارۋعا بەرۋگە, تاعى ءبىر جەرلەردە جاريالاۋعا قۇقىق جوق. ويتكەنى ول – مەملەكەتتىڭ اۆتورلىق مەنشىگىندە.
ءبىزدىڭ قوعامدا ونسىز دا اۆتورعا وتە تومەن كوزقاراس قالىپتاسقان. قازىر بايقاساڭىز, پاتريوتتىق سەزىمدى قوزعايتىن پافوستى شىعارمالار جازىلىپ جاتقان جوق. ويتكەنى قالامگەرلەردىڭ كۇيى ناشار. ءبىزدىڭ قالامگەرلەر 90-جىلداردان بەرى قالاماقى العان ەمەس. كىتابى مەملەكەتتىك تاپسىرىسپەن شىققاندا دا ارزىمايتىن اقشا نە ورنىنا كىتاپ الىپ وتىردى. ال ەندى قالاماقى تولەۋدى زاڭعا ەنگىزدىك دەپ الىپ, ىستەپ وتىرعانى ءتىپتى ۇيلەسىمسىز. كەڭەس زامانىندا, سوعىس كەزىندە دە اقىن-جازۋشىلارىمىز جازعان ەڭبەگىنە قاراي قالاماقى الىپ وتىردى عوي.
جالپى, جازۋشىنى بىرەسە كىتاپتى شىعارعان ادامعا, بىرەسە مينيسترلىككە جاۋتاڭداتىپ قوياتىنىمىز دۇرىس ەمەس. كەي جاعدايدا ءبىزدىڭ اۆتورلىق, ودان قالسا ازاماتتىق قۇقىمىز تاپتالىپ جاتاتىنى راس.
P.S. جاس جازۋشىلار ءۇشىن جازعان كىتابى مينيسترلىكتىڭ تالابىنان ءوتىپ, كوپ تيراجبەن جارىققا شىقسا, وعان جوعارى قالاماقى تولەنسە – ۇلكەن جەتىستىك.
الايدا, ەلگە, رۋحانياتقا ەڭبەگى سىڭگەن قالامگەرلەردىڭ ايتقان بازىناسى ورىندى سەكىلدى.
قالامگەرلەر كوپ جاعدايدا بۇرىنعى ولەڭدەرىن جاڭا شىعارمالارىمەن تولىقتىرىپ, قايتا باسىپ شىعارادى. ولاي ەتپەسە, بۇگىنگى ۇرپاق ەرتەرەك ءومىر سۇرگەن بارلىق ارقالى اقىن-جازۋشىلارىمىزدىڭ تۋىندىلارىنان كوز جازىپ قالعان بولار ەدى…
ەكىنشى جاعىنان العاندا, اقىننىڭ مينيسترلىككە ۇسىنعان كىتابىنداعى كەيبىر ولەڭدەرىنە ءان جازىلىپ, ول ەلگە كەڭ تارالۋى مۇمكىن. مۇندايدا اۆتورلار قوعامىنان تۇسەتىن قالاماقى دا اقىن ءۇشىن ەلەۋلى تابىس. بۇگىنگى جاعدايدا جوعارى قالاماقى الىپ, كىتابىن مەملەكەت ساتىپ الۋى ارقىلى شىعارىپ وتىرعان قالامگەرلەر وسى تابىستان دا قاعىلعالى وتىر.
جالپى, اۆتور ءار شىعارماسىنا تۋعان بالاسىنداي قاراسا, ونىڭ ءبىر بەلەسپەن شەكتەلىپ قالماي, جارقىراپ كورىنگەنىن, بيىكتەرگە كوتەرىلگەنىن, مىسالى, باسقا تىلدەرگە اۋدارىلىپ, كەڭ تارالعانىن قالايدى.
جيناعىن مينيسترلىككە ۇسىنىپ, ونىڭ ءارى قارايعى «تاعدىرىنا» ارالاسۋ قۇقىنان سانالى تۇردە باس تارتقانى ءوز پەرزەنتىنىڭ تاعدىرىنا نەمقۇرايلى قاراعانمەن بىردەي شىعار.
ەندەشە جازۋشىلارعا قالاماقى بەرىپ تۇرىپ, ولاردىڭ اۆتورلىق قۇقىن تارتىپ العانىمىز قايتكەنىمىز؟ بۇل ءبىر قولىمەن كۇلشە بەرىپ تۇرىپ, ەكىنشى قولىمەن قالتاسىنا قول سۇققاندىق ەمەس پە؟
اۆتورلىق قۇقىق ماسەلەسى, مۇمكىن, قايتادان قارالۋى, كوتەرىلۋى كەرەك شىعار… ءسىز قالاي ويلايسىز؟
