قر قارۋلى كۇشتەرىنىڭ اسكەري-تاريحي مۋزەيى قۇندى جادىگەرلەرمەن تولىقتى. مۋزەيدە قازاقتىڭ اتاقتى قولباسشىسى قانجىعالى بوگەنباي باتىردىڭ ايبالتاسى مەن كىسە بەلدىگى تانىستىرىلىپ, ارنايى ەكسپوزيتسيا اشىلدى.
باتىردىڭ ۇرپاعى, 91 جاستاعى اجەي فاتيما جۇماقازىقىزى كوزىنىڭ قاراشىعىنداي ساندىق تۇبىندە ساقتاپ كەلگەن بۇل جادىگەرلەر «اق جول» پارتياسىنىڭ قولداۋىمەن مۋزەي قورىنا تاپسىرىلدى.قر قورعانىس ءمينيسترىنىڭ ورىنباسارى تالعات مۇحتاروۆ ايتقانداي, قازاقتىڭ قارىس جەرىن جاۋعا بەرمەي, قىزعىشتاي قورىعان باتىرلارىمىزدىڭ ەرلىگى جايلى بۇرىن كىتاپتاردان عانا وقىساق, بۇگىندەرى قولدارىنا ۇستاعان زاتتارىن كوزبەن كورۋگە دە مۇمكىندىك الىپ وتىرمىز.
كىتاپ دەمەكشى, كەزىندە بەلگىلى عالىم, ەتنوگراف اقسەلەۋ سەيدىمبەك وتكەن عاسىردىڭ الپىسىنشى جىلدارى بوگەنباي باتىر تۋرالى رومان جازۋدى جوسپارلاعان. سول ماقساتتا كوپتەگەن ماتەريالداردى جينادى. مۇنى ەكسپوزيتسيانىڭ اشىلۋىندا جازۋشى, مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ لاۋرەاتى الدان سمايىل جەتكىزدى.
«ەكىباستۇز قالاسىندا قانجىعالى قارت بوگەنبايدىڭ ۇرپاعى, نۇرالى بيدەن تارايتىن قازىبەك نۇرالى دەگەن كىسى بولعان. بۇل كىسى ۇزاق ۋاقىت سول قالاداعى مەكتەپتە ۇستازدىق قىزمەت اتقارىپ, بوگەنبايعا قاتىستى دەرەكتەردىڭ كوبىسىن جيناپ, قالدىردى. سول كىسىدەن احاڭ ءبىراز دۇنيەلەر الدى. سونىڭ ىشىندە بوگەنبايدىڭ ءومىر جولى مەن ەرلىك جولى بار بولاتىن. اقسەلەۋ سەيدىمبەك بوگەنباي باتىر تۋرالى عىلىمي تۇسىنىكتەمە جازدى. ونىڭ ءوزى ءبىر توم» دەگەن الدان زەينوللاۇلى بوگەنباي باتىردىڭ اتا-تەگىنە توقتالدى. ءوزى دە بوگەنباي باتىر تۇلعاسىن بىرنەشە جىل زەرتتەگەنىن, سول كەزدە اقسەلەۋ سەيدىمبەكتىڭ قولىنان ءبىرتالاي دەرەكتەردى العانىن, ودان عانا ەمەس, بۇكىل رەسپۋبليكادان باتىرعا قاتىستى مالىمەتتەردى جيناپ, «قانجىعالى قارت بوگەنباي» اتتى كىتاپتى قۇراستىرىپ شىققانىن ايتتى. وسى كىتاپتىڭ بىرنەشە داناسىن جازۋشى «اق جول» پارتياسىنىڭ توراعاسى, قر پارلامەنتى ءماجىلىسىنىڭ دەپۋتاتى ازات پەرۋاشەۆ پەن اسكەري-تاريحي مۋزەي ۇجىمىنا سىيعا تارتتى.
– ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس كەزىندە باۋىرجان مومىشۇلى, راقىمجان قوشقارباەۆ, تاعى باسقا ۇلتتىق باتىرلارىمىزدىڭ اتى شىقتى. بۇل تەگىن ەمەس. مۇنىڭ ارعى جاعىندا تامىرىن ەجەلدەن تارتىپ, ۇرپاقتان-ۇرپاققا جالعاسىپ كەلە جاتقان باتىرلىق رۋح جاتىر. سونىڭ ءبىر كورىنىسى – بوگەنباي باتىر. وسىنداي باتىرلار ءبىر رۋ ءۇشىن ەمەس, ءبىرتۇتاس قازاق ۇلتى ءۇشىن جاۋعا قارسى شاپتى. بوگەنباي – اڭىزدان تۋعان ادام ەمەس, شىن قازاق تاريحىندا بولعان ۇلكەن تۇلعا, – دەدى ءوز تاراپىنان ازات پەرۋاشەۆ.
اكادەميك عاريفوللا ەسىمنىڭ دە ءسوزى قىزىقتى بولدى. «بەلورۋسسياعا ەكى رەت بارىپ, تاڭعالدىم. ول ەلدە باتىرلارعا ارنالعان بىردە-ءبىر ەسكەرتكىش جوق. «اتقا مىنگەن, قولىنا قىلىش ۇستاعان باتىردىڭ نەگە ءبىر ەسكەرتكىشىن ورناتپايسىزدار؟» دەپ سۇرادىم. سوندا «بىزدە ەسكەرتكىش ورناتاتىنداي لايىقتى تۇلعا جوق» دەگەن جاۋاپتى ەستىدىم. «ۇلتتىق باتىرلارىڭ قايدا؟» دەپ ەدىم, وعان دا ولار «جوق» دەدى. مەن: «قازاقستاندا باتىرلارعا ەسكەرتكىش قوياتىن جەر تابا الماي جاتىرمىز» دەپ ماقتانىشپەن ايتتىم. بىزدە «وسى قازاقتا نە كوپ؟ باتىر كوپ» دەپ ايتىپ جاتادى. باتىر كوپ بولماسا, وسىنشاما ۇلانعايىر جەرىمىزدى ۇستاپ قالماس ەدىك. ماسەلەن, اقتوبەدەن اياگوزگە دەيىن 3 مىڭ شاقىرىم بار. ال سول قاشىقتىققا قازىرگى ۇشاقتار 6 ساعاتتا جەتەدى. مەن الماتىدان سەۋلگە دەيىن 6 ساعات ۇشام. ورتادا قانشاما ەل بار. سوندىقتان «باتىر كوپ» دەپ نارازىلىق تانىتا بەرگەن بىزگە جاراسپايدى. باتىرلارىمىزدىڭ كوبىسى ءالى انىقتالعان جوق» دەدى ول.
تاريحشىلاردىڭ ايتۋىنشا, بوگەنباي باتىر 100-دەن استام شايقاسقا قاتىستى. بۇيىرسا, جاقىندا اسكەري-تاريحي مۋزەيگە باتىردىڭ دۋلىعاسى تاپسىرىلماق.
امانعالي قالجانوۆ
