ەلوردادا قر مادەنيەت جانە سپورت مينيسترلىگىنىڭ ءتىل ساياساتى كوميتەتى جانە شايسۇلتان شاياحمەتوۆ اتىنداعى «ءتىل-قازىنا» ۇلتتىق عىلىمي-پراكتيكالىق ورتالىعىنىڭ ۇيىمداستىرۋىمەن «جاھاندانۋ جانە ۇلتتانۋ ۇدەرىسىندەگى قازاق ءتىلىنىڭ ومىرشەڭدىگى» اتتى رەسپۋبليكالىق ءتىل فورۋمى ءوتتى. ەلىمىزدە العاش ءوتىپ وتىرعان ماڭىزدى جيىنعا بارلىق وڭىردەن 250-دەن اسا وكىلدەر كەلدى.
فورۋم تىزگىنىن ۇستاعان «ءتىل-قازىنا» ۇلتتىق عىلىمي-پراكتيكالىق ورتالىعىنىڭ باس ديرەكتورى الىبەك اسقار مەملەكەتتىك ءتىل ماسەلەسىنىڭ بۇگىنگى جاعدايىنا كەڭىرەك توقتالىپ, قازاق ءتىلىن دامىتۋ ءۇشىن وتىرىك تسيفرلاردى كولدەنەڭ تارتىپ, قۇر ماقتاندى دوعاراتىن ۋاقىت جەتكەندىگىن ايتتى.
– مىنە, تاۋەلسىزدىك العانىمىزعا 27 جىل تولىپتى. وسى جىلدارى ەلىمىز ءبىراز جەتىستىكتەرگە قول جەتكىزدى. الايدا بۇلقىنساق شامامىز, ايقايلاساق داۋىسىمىز جەتپەي بۋلىققان كۇردەلى ءبىر ماسەلە بار. ول – مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ پروبلەماسى. قازاق ءتىلىن ءالى كۇنگە تۇعىرىنا قوندىرا الماعانىمىز بىلايعى بوتەن جۇرتتان ۇيات بولدى. مەملەكەتتىك ءتىلىمىز اتا زاڭىمىزدا جازىلعان ءوز مارتەبەسىن الا الماي ءدۇبارا كۇي كەشىپ وتىر. سوندىقتان مىرجاقىپ اعامىز ايتقانداي, «قازاقتىڭ وياناتىن» ۋاقىتى بولعان سەكىلدى. ەندى ومىرگە ناقتى, شىندىققا تۋرا قارايتىن زامان كەلدى. سوناۋ 90-شى جىلدارى قازاق ءتىلى مەملەكەتتىك ءتىل بولدى دەپ بوركىمىزدى توبەمىزگە اتىپ قۋاندىق. بىراق ودان ۇلتارالىق قاتىناس ءتىلى باسىم تۇسكەنىن ءومىردىڭ ءوزى كورسەتتى. ۇيدە قازاقشا ءتىل سىندىرعان نەمەرەمىز قازاق بالاباقشاسىنا اپارساق, ءۇش جىلدان كەيىن ورىسشا سايرايدى. قازاق مەكتەبىندەگى وقۋشىلار ءۇزىلىس كەزىندە ءبىر-بىرىمەن ورىسشا شۇلدىرلەسەدى. بۇل كورىنىس جاستار اراسىندا دا كەزدەسەدى. وسى قالاي دەپ اۋزى دۋالى اقساقالداردان سۇراساق, ولار ونىڭ ءبارى 15-20 جىل بويى ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگىنىڭ مۇعالىمدەر مەن وقۋشىلاردى ويعا كەلمەيتىن رەفورمالار جۇرگىزگەن تاجىريبە الاڭى جاساپ جىبەرگەنىنەن دەيدى. قازاقشاعا ءتىلىن سىندىرا الماي ءبىرىنشى سىنىپقا بارعان بالاعا اعىلشىن ءتىلىن ۇيرەتەمىز دەپ كۇپيدىك. پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆ بيىلعى تامىز كەڭەسىندە بالالارعا اعىلشىنشا ۇيرەنۋدى ءۇشىنشى سىنىپقا اۋىستىردى. بۇل وزگەرىسكە حالىق شىن قۋاندى» دەدى ول.
سونداي-اق الىبەك اسىلبايۇلى قازاق ءتىلىنىڭ كوسەگەسىن كوگەرتەدى دەگەن توعىز وبلىس پەن بىرقاتار رەسپۋبليكالىق دارەجەدەگى قالالاردا ءتىل باسقارماسىنىڭ جابىلىپ قالعانى بارشانى الاڭداتىپ وتىرعان ماسەلە ەكەندىگىن جەتكىزدى.
ال مادەنيەت جانە سپورت مينيستر اقتوتى رايىمقۇلوۆا قر تۇڭعىش پرەزيدەنتى – ەلباسىنىڭ «بولاشاققا باعدار: رۋحاني جاڭعىرۋ» باعدارلامالىق ماقالاسىندا جانە مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ «سىندارلى قوعامدىق ديالوگ – قازاقستاننىڭ تۇراقتىلىعى مەن وركەندەۋىنىڭ نەگىزى» جولداۋىن ىسكە اسىرۋ ماقساتىندا قازاق ءتىلى ءالىپبيىن لاتىن گرافيكاسىنا 2025 جىلعا دەيىن كەزەڭ-كەزەڭىمەن كوشىرۋ جونىندەگى ءىس-شارالار جوسپارىنىڭ اياسىندا اتقارىلعان جۇمىستاردى باياندادى.
«ءتىلىمىزدىڭ قوعامداعى قىزمەتىن ارتتىرىپ, ونىڭ الەۋەتىن كوتەرۋ – ۇنەمى نازارىمىزدا. جاڭا الىپبيگە كوشۋ – جاھاندانۋ جانە ۇلتتانۋ ۇدەرىسىندەگى قازاق ءتىلىنىڭ ومىرشەڭدىگىن كورسەتەتىن رەفورما. وسى رەفورمانى جۇزەگە اسىرۋ بارىسىنداعى مىندەتتەردى ايقىنداۋ جانە ىستەلگەن جۇمىس ناتيجەلەرىن ناسيحاتتاۋ – رۋحاني جانە ساياسي فاكتورلاردىڭ ءبىرى. سوندىقتان ەلىمىزدەگى جانە الەمدىك تىلدەر قاۋىمداستىعىندا قازاق ءتىلىنىڭ ءرولى مەن مارتەبەسى تۋرالى زاماناۋي ءبىلىم, اقپارات پەن ۇگىت-ناسيحات جۇمىسىن ۇيىمداستىرۋ – بۇگىنگى فورۋمنىڭ مىندەتى» دەدى مينيستر.
جيىنعا اقتوبەدەن ات ارىتىپ كەلگەن ايتۋلى عالىم, كورنەكتى قوعام قايراتكەرى امانگەلدى ايتالى ازاتتىق العاننان بەرى تۇعىرىنا قونباعان قازاق ءتىلى تۋرالى سالماقتى وي قورىتتى.
– قازىر پوست كەڭەستىك ەلدەردە ءتورت ۇرپاق ءومىر ءسۇرىپ جاتىر. ءبىرىنشىسى – ستاليننەن كەيىنگى جىلىمىق كەزىندەگى ۇرپاق. ەكىنشىسى – برەجنەۆتىڭ زامانىنداعى ۇرپاق. ءۇشىنشىسى – قايتا قۇرۋ داۋىرىندەگى ۇرپاق. ءتورتىنشىسى – جاڭا ۇرپاق. تىلدىك ساياساتتى ادامدىق ماتەريالدان ءبولىپ قاراۋعا بولمايدى. ءبىز قانداي باعدارلاما قابىلداساق تا ونى كىمدەر, قاي جاستاعى, قانداي تاربيە العان ادامدار ىسكە اسىرادى دەپ ويلاۋىمىز كەرەك. شىندىعىندا, ءتىل قوعامدى ەكىگە ءبولدى. قازاق ءتىلى نەگىزىنەن كەدەيلەردىڭ, ورتاشالاردىڭ ءتىلى بولدى. ورىس, اعىلشىن ءتىلى بايلاردىڭ, ەليتانىڭ تىلىنە اينالدى. سودان كەلىپ قازاق ءتىلىن مەنسىنبەيتىن پسيحولوگيالىق احۋال قالىپتاستى. ەندى وسىنى شەشۋ ءۇشىن قانداي شارۋا جاسايمىز؟ الدىمەن جالعان ءوپتيميزمدى قويۋىمىز كەرەك. مۇنى حالىق بىلەدى. قازىر «لاتىن الىپبيىنە كوشۋگە مەملەكەتتىڭ قانداي دايىندىعى بار. ادەبيەتتەر مەن مەتوديكالىق قۇرالدار بار ما؟» دەگەن ويلار ەلدى تولعاندىرادى. تىلدىك گەوگرافيا دەگەن ۇعىم بار. بۇل دا – ۇلكەن ماسەلە. ەلىمىز الىپبيگە بايلانىستى ەكىگە جارىلماي ما؟ سوندىقتان لاتىن الىپبيىنە كوشكەندە ونى تەرەڭىرەك تالداپ, قانداي ادامدىق ماتەريال, الەۋمەتتىك توپتار بار, سونىڭ ءبارى مۇقيات زەردەلەنۋ كەرەك, – دەدى پروفەسسور.
عالىم اعامىز ءسوزىنىڭ قورىتىندىسىندا ءتورتىنشى – جاڭا ۇرپاقتى بيلىككە كوبىرەك تارتۋ قاجەت دەگەن پىكىرىن ءبىلدىردى. «قازاق مەكتەبىندە وقىعان سولار ءبىزدى قۇتقارادى. الايدا قازاق ءتىلىن بىلەتىن جاستارعا جول تار. بىراق ول جاستار وزدەرى بەلسەندى جۇمىس ىستەۋى قاجەت. ءبىزدىڭ ءتىلىمىز اداممەن, كادرلارمەن داميدى. سول كەزدە تۇعىرىنا قونادى» دەدى.
پارلامەنت ءماجىلىسىنىڭ دەپۋتاتى ساۋىتبەك ابدراحمانوۆ مەملەكەت قازاق تىلىنە مەملەكەتتىك دەڭگەيدە سۇرانىس تۋعىزا الماعاندىعىن اشىق ايتتى.
– بۇگىنگى كەزەڭ – پراگماتيزم زامانى. قازىر ادامدار وسى ەلگە, جەرگە, قۇر بەتىڭدى كورسەتۋ ءۇشىن عانا ءتىل ۇيرەنۋگە كونبەيدى. ويتكەنى ادامدار قاجەت نارسەنى عانا ۇيرەنەدى. ءتىل قاجەت بولسا, ءتىلدى بىلگەن ادامنىڭ تاسى ورگە دومالاسا, سول ءتىلدى بىلەتىندەرگە قىزمەت بابىندا باسشىلىق بەرىلسە, مەملەكەتتىك ءتىلدى مەڭگەرمەگەن, ۇيرەنگىسى كەلمەگەندەرگە مەملەكەتتىك دەڭگەيدە سانالى تۇردە كەدەرگىلەر قويىلسا, ءتىل داميدى. ءبىز ەگەمەندىك الىپ, ءومىر ايدىنىنا شىققاندا جاھاندانۋ باستالدى. قازىر قازاق ءتىلىنىڭ بۇرىنعى قاۋپىنىڭ ۇستىنە اقپاراتتاندىرۋ قاتەرى قوسىلدى. الەمنىڭ ءتىلى – باسقا ءتىل. اعىلشىن ءتىلى ءبىزدىڭ انا ءتىلىمىزدى قارابايىرلاندىرىپ, كەدەيلەتىپ جىبەرە مە دەپ قاۋىپتەنەمىن. ولاردىڭ سوزدەرى تاقىل-تۇقىل. ءبىز قازىر سونى ۇلگى ەتىپ ۇسىنعىمىز كەلەدى. سوندىقتان قازاق ءتىلىنىڭ بايلىعىن ساقتاۋ, قاستەرلەۋ, اسىرەسە ونى جاستارعا ءتۇسىندىرۋ جونىندە كوپ جۇمىس ىستەۋىمىز كەرەك» دەدى قالامگەر. سونىمەن بىرگە قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ توراعاسى, اقىن ۇلىقبەك ەسداۋلەت, «Amal books» باسپاسىنىڭ جەتەكشىسى باقىتجان بۇقارباي دا وزدەرىن تولعاندىرىپ جۇرگەن ماسەلەلەردى قوزعادى.
پلەنارلىق وتىرىستان كەيىن فورۋم جۇمىسى «عىلىم, ءبىلىم جانە ءتىل», «بيزنەس جانە ءتىل», «زاڭ جانە ءتىل», «باق جانە ءتىل», «مەملەكەتتىك ءتىل بولاشاعى – جاستار بولاشاعى», «وڭىرلەردەگى تىلدىك احۋالدى تالداۋ» اتتى التى تاقىرىپقا بولىنگەن سەكتسيادا جالعاستى. وندا ايتىلعان ماسەلەلەر بويىنشا ورتاق تۇجىرىم بەكىتىلىپ, ۇكىمەتكە, پارلامەنتكە ءتىل ساياساتىن جۇزەگە اسىراتىن 2020-2025 جىلدارعا ارنالعان مەملەكەتتىك باعدارلاماعا قازاق ءتىلىنىڭ قولدانىسىن مىندەتتەۋ نورماتيۆتەرىن بەكىتەتىن «مەملەكەتتىك ءتىل تۋرالى» زاڭ قابىلداۋ تۋرالى ۇسىنىس جولداناتىن بولدى. جانە جيىن سوڭىندا ءتىل فورۋمىنىڭ ارنايى قارارى قابىلداندى.
