بيىل قازاقستاننىڭ جيناقتاۋشى زەينەتاقى جۇيەسىنە 20 جىل تولدى. باسقا كەز كەلگەن جۇيەدەگى سەكىلدى بۇل جۇيەنىڭ دە قالىپتاسۋ, دامۋ جانە جاڭعىرۋ كەزەڭدەرى بار. سايكەسىنشە ءار كەزەڭنىڭ ماقساتتارى مەن مىندەتتەرى بولادى. ال ءدال قازىرگى كەزەڭدە قول جەتكىزىلگەن جەتىستىكتەردىڭ بارلىعىن ساقتاپ, ونى ءارى قاراي جەتىلدىرۋ قاجەت.
قازاقستان حالقىنىڭ بارلىعى دەرلىك زەينەتاقىمەن قامسىزداندىرۋ جۇيەسىمەن قامتىلسا عانا «ول جوعارى دارەجەدە ءتيىمدى جۇمىس ىستەپ جاتىر, كورسەتىلەتىن قىزمەتتەردىڭ ساپاسى جوعارى جانە بارلىق ساناتتاعى تۇرعىندارعا قولجەتىمدى» دەپ ايتۋعا بولادى. قازاقستاننىڭ ءاربىر ازاماتى زەينەتاقى جيناقتارى – زەينەت جاسىندا لايىقتى ءومىر سۇرۋگە ارنالعان مەنشىكتى كاپيتال ەكەندىگىن ءتۇسىنۋى قاجەت.
ال قازاقستاندىقتار زەينەتاقى جارنالارىن اۋدارۋدىڭ ماڭىزدىلىعى مەن قاجەتتىلىگىن تولىق ۇعىنۋى ءۇشىن, ەڭ الدىمەن, زەينەتاقى جۇيەسى قۇرىلىمىنىڭ قانداي ەكەندىگىن, ونىڭ قالاي جۇمىس ىستەيتىندىگىن بىلۋلەرى كەرەك. جۇيەنى ءتۇسىنۋ جانە ول تۋرالى قاجەتتى ءمالىمەتتەردى الىپ تۇرۋ جۇيەگە دەگەن سەنىمنىڭ نەگىزى بولىپ تابىلادى. سوندىقتان بجزق الدىندا تۇرعان ماڭىزدى مىندەتتەردىڭ ءبىرى – زەينەتاقىمەن قامسىزداندىرۋ سالاسىندا حالىقتىڭ قارجىلىق ساۋاتتىلىعىن ارتتىرۋ.
بجزق ءاربىر ازاماتتىڭ جيناقتاۋشى زەينەتاقى جۇيەسىنە قاتىسۋى كەرەكتىگى تۋرالى حالىق اراسىندا كەڭ كولەمدى اقپارات بەرۋ-ءتۇسىندىرۋ جۇمىستارىن جۇرگىزىپ كەلەدى. رەسپۋبليكالىق جانە وڭىرلىك باسىلىمداردا تۇراقتى نەگىزدە ماتەريالدار جاريالانىپ جاتىر. ول زەينەتاقى جۇيەسىنىڭ ەرەكشەلىكتەرىن اشۋعا باعىتتالعان. ءوز سالىمشىلارىنا كورسەتەتىن قىزمەتتەرى مەن ۇسىناتىن مۇمكىندىكتەرى تۋرالى جان-جاقتى اقپارات بەرۋ ءۇشىن قور باسشىلىعى اي سايىن ءباسپاسوز بريفينگىن وتكىزىپ تۇرادى. ال بارلىق فيليالداردا ءۇش اي سايىن اشىق ەسىك كۇندەرى جانە كاسىپورىندار مەن ۇيىمداردا تۇراقتى تۇردە كوشپەلى تانىستىرىلىمدىق شارالار وتكىزىلەدى.
بجزق اعا بۋىنمەن قاتار, وسكەلەڭ ۇرپاق – مەكتەپ وقۋشىلارى جانە ستۋدەنتتەرمەن دە جۇمىس ىستەي باستادى. قور باسشىلىعى رەسپۋبليكانىڭ الدىڭعى قاتارلى جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ ستۋدەنتتەرىمەن كەزدەسۋ وتكىزدى. ونىڭ بارىسىندا جيناقتاۋشى زەينەتاقى جۇيەسىنىڭ نەگىزگى قاعيدالارى جانە العاشقى جۇمىس كۇنىنەن باستاپ زەينەتاقى جارنالارىن تولەۋ كەرەكتىگى قاراپايىم تىلمەن ءتۇسىندىرىلدى.
بجزق الدىندا تۇرعان تاعى ءبىر ماڭىزدى مىندەت – ءوزىن-ءوزى جۇمىسپەن قامتۋشىلاردى جۇيەگە تارتۋ. ءوزىن-ءوزى جۇمىسپەن قامتۋشىلار دەگەن كىمدەر؟ بۇلار – وزگەگە ەمەس, وزىنە جۇمىس ىستەيتىن جەكە تۇلعالار. ولاردىڭ قاتارىندا جەكە كاسىپكەرلەر, جۇمىس بەرۋشىلەر, ديزاينەرلەر, بالا باعۋشىلار, جۇرگىزۋشىلەر, تۇرمىستىق تەحنيكانى جوندەيتىن ماماندار, رەپەتيتورلار جانە باسقا دا قىزمەت يەلەرى بار. بۇل ازاماتتار رەسمي تۇردە جۇمىس ىستەمەيدى, سايكەسىنشە الەۋمەتتىك اۋدارىمدار مەن سالىقتاردى تولەمەيدى. سوندىقتان ولار, وكىنىشكە قاراي, الەۋمەتتىك قامسىزداندىرۋ جانە جيناقتاۋشى زەينەتاقى جۇيەسىنەن تىس قالىپ جاتادى.
اعىمداعى جىلدىڭ اقپان ايىنان باستاپ شوتىنا بىرنەشە جىلدان بەرى ەشقانداي جارنا تۇسپەگەن سالىمشىلارمەن جۇمىس جۇرگىزىلىپ جاتىر. قور ماماندارى مۇنداي سالىمشىلارعا تەلەفون ارقىلى حابارلاسقاندا نەمەسە كەزدەسكەندە زەينەتاقى جارنالارىنىڭ نە ءۇشىن تۇسپەي جاتقاندىعىن انىقتاپ, قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ زەينەتاقى جۇيەسىندە بولىپ جاتقان وزگەرىستەر تۋرالى اڭگىمەلەيدى. ال جۇمىسسىز قالعاندارعا جۇمىسپەن قامتۋ ورتالىعىنا جۇگىنۋگە كەڭەس بەرەدى. جۇمىسسىزدارعا جۇمىس تابۋعا, ال ەڭبەك شارتىنسىز جۇرگەندەرگە ونى زاڭداستىرۋعا كومەكتەسۋ وتە ماڭىزدى. حالىقتى جۇمىسپەن قامتۋ ورتالىعى تىركەۋگە الىنعاندارعا جۇمىسسىزدىق جونىندە جاردەماقى تولەيدى, جۇمىسقا ورنالاستىرادى جانە سۇرانىسقا يە ماماندار بويىنشا كاسىپكەرلەردىڭ «دامۋ» وڭىرلىك پالاتاسىنىڭ فيليالىنا وقىتۋعا جىبەرەدى. بۇل فيليالدار «باستاۋ بيزنەس» جوباسى بويىنشا كاسىپكەرلىك نەگىزدەرىن ۇيرەتەدى. وقىتۋعا قاتىسۋشىلار – جۇمىسسىزدار (حالىقتى جۇمىسپەن قامتۋ تىركەلگەندەرىنە قاراماستان), كاسىپكەرلىك الەۋەتكە يە ءوزىن-ءوزى جۇمىسپەن قامتۋشىلار جانە اۋدان ورتالىقتارى مەن اۋىلدىق جەرلەردە تۇراتىن ازاماتتار. ودان باسقا, ءوتىنىش بىلدىرگەندەرگە قالالار مەن اۋىلداردا شاعىن نەسيەلەر, ال مال شارۋاشىلىعى مەن وسىمدىك شارۋاشىلىعىمەن اينالىساتىندارعا مەملەكەتتىك كومەكقارجى بەرىلەدى.
2018 جىلدىڭ اقپان-قاراشا ايلارى اراسىندا بجزق فيليالدارىنىڭ قىزمەتكەرلەرى 496 مىڭنان استام اداممەن بايلانىس ورناتتى. ناتيجەسىندە 96 مىڭداي ادام زەينەتاقى جارنالارىن تولەي باستادى. 9 اي ىشىندە ولاردىڭ شوتىنا بارلىعى شامامەن 1,5 ميلليارد تەڭگە اقشا اۋدارىلدى. جالپى زەينەتاقىمەن قامسىزداندىرۋ الەۋمەتتىك قامسىزداندىرۋ سالاسىنىڭ ءبىر بولىگى بولىپ تابىلادى.
جۇيە ادىلەتتى بولۋى ءۇشىن ونىمەن بۇكىل حالىقتى قامتۋ قاجەت.
2019 جىلدىڭ 1 قاڭتارىنان باستاپ ءوزىن-ءوزى جۇمىسپەن قامتۋشىلار ءۇشىن بىرىڭعاي جيىنتىق تولەم ەنگىزىلەدى. سەبەبى كوپشىلىگى, وكىنىشكە قاراي, زەينەتاقى, الەۋمەتتىك جانە مەديتسينالىق قامسىزداندىرۋ جۇيەسىنەن تىس قالىپ وتىر. سوندىقتان قر ەڭبەك جانە حالىقتى الەۋمەتتىك قورعاۋ مينيسترلىگى بىرىڭعاي جيىنتىق تولەمدى (بجت) ەنگىزۋ تۋرالى باستاما كوتەردى. بجت مولشەرى: رەسپۋبليكالىق جانە وبلىستىق ماڭىزعا يە قالالاردىڭ تۇرعىندارى ءۇشىن – 1 ايلىق ەسەپتىك كورسەتكىش (اەك), ال اۋىل تۇرعىندارى ءۇشىن – 0,5 اەك. جەكە تۇلعالار بجت-نى «ازاماتتارعا ارنالعان ۇكىمەت» مەملەكەتتىك كورپوراتسياسىنا ەكىنشى دەڭگەيدەگى بانكتەر نەمەسە تەرمينالدار ارقىلى تولەيدى. ءارى قاراي مەملەكەتتىك كورپوراتسيا تولەمدى ءتورت باعىت بويىنشا: جەكە تابىس سالىعىنا, الەۋمەتتىك اۋدارىم رەتىندە مەملەكەتتىك الەۋمەتتىك ساقتاندىرۋ قورىنا, مىندەتتى زەينەتاقى جارنالارى رەتىندە بىرىڭعاي جيناقتاۋشى زەينەتاقى قورىنا جانە الەۋمەتتىك اۋدارىم رەتىندە مىندەتتى الەۋمەتتىك مەديتسينالىق ساقتاندىرۋ قورىنا اۋدارادى.
بىرىڭعاي جيىنتىق تولەمنىڭ قانداي پايداسى بار؟ بىرىڭعاي جيىنتىق تولەم ءوزىن-ءوزى جۇمىسپەن قامتۋشى جەكە تۇلعالار ءۇشىن وتە ءتيىمدى. ولار بجت-نى تولەۋ ارقىلى ءوزىنىڭ بەيرەسمي قىزمەتىن تىركەپ قانا قويمايدى, سونىمەن قاتار:
1) جيناقتاۋشى زەينەتاقى جۇيەسىنە قاتىسادى جانە مەملەكەتتىك بازالىق زەينەتاقىنى جوعارى ءمولشەردە الۋعا ءۇمىت ارتا الادى;
2) مىندەتتى الەۋمەتتىك مەديتسينالىق ساقتاندىرۋ جۇيەسى اياسىندا مەديتسينالىق قىزمەتتەرگە تولىق كولەمدە قول جەتكىزەدى, ياعني كورسەتىلەتىن مەديتسينالىق قىزمەتتەردىڭ باعاسى مەن ءتۇرى بويىنشا شەك قويىلمايدى;
3) جۇمىستان, ەڭبەككە قابىلەتتىلىگىنەن, اسىراۋشىسىنان ايىرىلعان جاعدايدا, سونداي-اق, جۇكتىلىك, بالا تۋ جانە بالا ءبىر جاسقا تولعانعا دەيىن ونىڭ كۇتىمىنە بايلانىستى مەملەكەتتىك الەۋمەتتىك ساقتاندىرۋ قورىنان الەۋمەتتىك تولەمدەر الادى.
سونىمەن قاتار بجت تولەۋدىڭ ارقاسىندا ءوزىن-ءوزى جۇمىسپەن قامتۋشى جەكە تۇلعالاردىڭ تولەم قابىلەتى ارتا تۇسەدى. بۇل ءار ءتۇرلى مەملەكەتتىك باعدارلامالارعا قاتىسۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. ياعني, ءوزىن-ءوزى جۇمىسپەن قامتۋشى ازامات بانكتەن نەسيە الۋعا قول جەتكىزەدى. حالىقتى جيناقتاۋشى زەينەتاقى جۇيەسىمەن تولىعىمەن قامتۋ – قور الدىندا تۇرعان وزەكتى ماسەلە. قوعامداعى تۇراقتىلىق, حالىقتىڭ الەۋمەتتىك جاعىنان وسال توپتارىن جۇمىسپەن قامتۋ جانە بارلىق ازاماتتاردى الەۋمەتتىك جاعىنان قامسىزداندىرۋ وسى ماسەلەنىڭ قالاي شەشىلەتىندىگىنە تىكەلەي بايلانىستى.
قازاقستاننىڭ جيناقتاۋشى زەينەتاقى جۇيەسىنىڭ ودان ءارى دامۋ بويىنشا الەۋەتى جوعارى. ياعني, بجزق ءاربىر ازاماتقا ءوزىنىڭ زەينەتاقى كاپيتالىن قالىپتاستىرۋعا كومەكتەسۋگە ءار كەز دايىن.
