قالاداعى كوپقاباتتى ۇيلەردىڭ ەسىگىندەگى قۇلىپ – دوموفوننىڭ توڭىرەگىندە بىرقاتار داۋلى ماسەلەلەر بار. تۇرعىنداردىڭ كوپشىلىگى كودتى ەسىك ءۇشىن اي سايىن تولەم تولەيتىنىنە جانە ونى پايدالانۋعا كەتەتىن ەنەرگيا شىعىنى ءۇيدىڭ ورتاق قاجەتتىلىگىنە ەنگىزىلگەنىنە نارازى.
كىمدىكى دۇرىس؟
كەشەگىسى مەن كەلەشەگى
اڭگىمەمىز دوموفونعا قاتىستى بولعاننان كەيىن ونىڭ تاريحىنا دا توقتالا كەتكەن ارتىق بولماس. وسىدان 200 جىلداي بۇرىن دۇنيەگە كەلگەن «ءالي بابا جانە قىرىق قاراقشى» ەرتەگىسىن ەستىمەگەن ادام جوق شىعار؟! وسى ەرتەگىدە ءالي-بابا ۇڭگىردىڭ ەسىگىن اشۋ ءۇشىن «سيم-سيم, اشىل!» دەگەن قۇپيا ءسوزدى پايدالاناتىنىن بىلەسىز. مىنە, بۇل الەمدەگى العاشقى كودتى ەسىكتىڭ اڭىز-افساناداعى دەرەگى.
ال كادىمگى دوموفون حح عاسىردىڭ ورتاسىندا پايدا بولدى. كەيبىرەۋلەر بۇل قۇرىلعىنى اۋەلى امەريكالىقتار ويلاپ تاپتى دەسە, ەندى بىرەۋلەر دوموفوننىڭ اۆتورى سكانديناۆيا دەسەدى.
كسرو ەلدەرىنە دوموفون 1960 جىلدارى كەلدى. العاشىندا تەمىر قۇلىپتى كەڭەستىك ەلدەر كىرەبەرىستى جىلى ۇستاۋ ماقساتىندا پايدالانعان. كەيىن كىم كورىنگەن پودەزگە كىرىپ كەتپەس ءۇشىن كودتى قۇلىپ پايدا بولدى.
ال قازىرگى قولدانىستاعى ساندىق دوموفوندى امەريكالىق Dallas Semiconductors كومپانياسى شىعارعان. قۇرىلعىنىڭ بۇل ءتۇرى ەلىمىزدە 2004 جىلدان بەرى پايدالانىلىپ كەلەدى.
بۇگىندە دوموفوننىڭ نەبىر ءتۇرى بار. بۇرىن تانىستارىمىزدىڭ داۋىسىن عانا ەستىسەك, ەندى بەينەكامەرالى دوموفونمەن ءتۇرىن دە كورە الاتىن بولدىق. ەندى بەس جىلدا ەلىمىزگە داۋىس ارقىلى, كوزدىڭ قاراشىعىن سكانەرلەۋ ارقىلى اشىلاتىن دوموفوندار كەلە باستايدى دەيدى ماماندار.
تەمىر ەسىك تۇرعىندارعا دا ءتيىمدى
دوموفوننىڭ پايداسى جونىندە جۇرتشىلىق جاقسى بىلسە كەرەك. قازىر كىرەبەرىس ەسىكتىڭ ۇنەمى جابىق تۇراتىنىنا تۇرعىنداردىڭ كوزى ۇيرەنگەلى قاشان. كەزىندە كوپقاباتتى ۇيلەردىڭ ەسىگى اشىق-شاشىق قالىپ, وعان قاڭعىباستاردان تارتىپ, يت تە, مىسىق تا كىرىپ الىپ, ەمىن-ەركىن اۋناپ-قۋناپ جاتاتىن. ال, كودتى تەمىر ەسىك كەلگەلى بۇل جاعداي تۇزەلدى. دوموفوننىڭ وسىنداي ارتىقشىلىعىنا قاراماستان كوپشىلىك اي سايىن وسى قۇرىلعىنىڭ قىزمەتىنە اقى تولەۋگە قۇلىقسىز. مۇنى تۇرعىندار زاڭسىز دەپ تۇسىنەدى. بۇل ماسەلە ەلىمىزدە عانا ەمەس, كورشى رەسەيدە دە كوتەرىلىپ ءجۇر. ال دوموفون كومپانيالارى بولسا, دوموفون دا كوممۋنالدىق قىزمەتتىڭ ءبىر ءتۇرى ەكەندىگىن, وعان تۇرعىندار اقشا تولەۋگە مىندەتتى ەكەندىگىن العا تارتادى.
استانادا دوموفون قىزمەتىنە تولەنەتىن اي سايىنعى تولەم 250-600 تەڭگە ارالىعىن قۇرايدى.
وتكەن جىلدارى شىعىس قازاقستان وبلىسىندا دوموفون كومپانيالارىنا قاتىستى داۋ-داماي شىعىپ, ناتيجەسىندە تۇرعىندار جەڭىپ شىققان بولاتىن. بۇدان كەيىن قر ءباسەكەلەستىكتى قورعاۋ اگەنتتىگى ەلىمىزدىڭ باسقا وڭىرلەرىندەگى دوموفون كومپانيالارىن دا تەكسەرىپ, ولاردىڭ باسەكەلەستىككە قانشالىقتى ادالدىعىن تارازىلاي باستادى. بۇل ءىستى استانا قالاسى بويىنشا مونوپولياعا قارسى ينسپەكتسياسى دا قولعا الدى. ولار ازىرشە مالىمەتتەردى جيناقتاپ, ماسەلەنىڭ ءمان-جايىنا ساراپتاما جاساۋمەن اينالىسىپ جاتىر. «دوموفون كومپانيالارىنىڭ اتقارىپ جاتقان جۇمىستارىن ەلەكتەن وتكىزىپ, دەرەكتەر مەن دايەكتەردى ناقتىلاپ العاننان كەيىن بارىپ, ءبىز ولاردى تەكسەرە باستايمىز. الدىن الا جاسالعان ساراپتامالىق ءمالىمەتتەر بويىنشا, استانادا دوموفون ورناتۋ جانە اتالمىش قۇرىلعىلاردى تەحنيكالىق تەكسەرۋدەن وتكىزۋ, جوندەۋ ماسەلەسىندە بىرقاتار زاڭ بۇزۋشىلىقتار انىقتالدى. بىراق بۇل تۋرالى تەكسەرىس قورىتىندىسىنان كەيىن جاريالايتىن بولامىز. تەكسەرۋدى كەلەسى ايدان باستاماقپىز. ناقتى ناتيجەسى ەكى ايدان كەيىن بەلگىلى بولادى» دەيدى استانا قالاسى بويىنشا مونوپولياعا قارسى ينسپەكتسياسىنىڭ باس مامانى ايانا سەنكيباەۆا.
جالپى, دوموفون دەگەنىمىز – تۇرعىنداردىڭ مەنشىگىنە ەمەس, تەك پايدالانۋىنا بەرىلەتىن قۇرىلعى. ولاي بولسا, دوموفون كومپانيالارى ءبىر ورناتىپ بەرگەنى ءۇشىن ءومىر بويى وزدەرىن ماتەريالدىق جاعىنان قامتاماسىز ەتىپ, تۇرعىنداردان اي سايىن اقشا جيناۋى دۇرىس پا؟ باس مامان ايانا سەنكيباەۆانىڭ ايتۋىنشا, تولەم ماسەلەسىندە تۇرعان ەشقانداي زاڭ بۇزۋشىلىق جوق. دوموفون كومپانيالارى اي سايىن تولەنەتىن تولەماقى ەسەبىنەن ىستەن شىققان قۇرىلعىلاردى اۋىستىرىپ, سىنعان قۇلىپتاردى, ونىڭ ەلەكترماگنيتتەرى مەن شاقىرۋ پانەلدەرىن, پەرنەلەرىن قالپىنا كەلتىرەدى. «زاڭ تىلىمەن ايتقاندا, دوموفون – رەتتەلمەيتىن نارىق. ياعني, بۇل – تەك كومپانيا مەن تۇتىنۋشىلار اراسىندا جۇرگىزىلەتىن كەلىسىم-شارت اياسىندا جۇزەگە اساتىن قىزمەت ءتۇرى. دوموفون ورناتۋ تۋرالى شەشىم سول پودەزدە تۇراتىن پاتەر يەلەرىنىڭ كوپشىلىك داۋسىمەن شەشىلەدى. سوندىقتان تۇرعىنداردىڭ كەلىسىمىمەن دوموفوننان باس تارتۋعا, ءسويتىپ, اي سايىنعى تولەمدى تولەمەۋگە دە بولادى. بىراق دوموفوننىڭ قاجەت دۇنيە ەكەندىگىن ەسكە الساق, ودان ەشكىم باس تارتادى دەپ ويلامايمىن. ال, ەكى تاراپتىڭ اراسىنداعى قانداي دا ءبىر كەلىسپەۋشىلىكتەر سوت ارقىلى شەشىلەدى» دەيدى ايانا سەنكيباەۆا.
دوموفوننىڭ جۇمىس ىستەپ تۇرۋىنا جۇمسالاتىن ەلەكتر ەنەرگياسى شىعىنى ءۇيدىڭ ورتاق قاجەتتىلىگىنە ەنگىزىلگەن. ياعني, بۇل شىعىندى دا تۇرعىندار قالتاسىنان تولەيدى. وسى ماسەلەنى قاپەرگە العان استانا قالاسى بويىنشا مونوپولياعا قارسى ينسپەكتسياسى ارنايى زەرتتەۋ ءجۇرگىزىپ, دوموفوننىڭ قانشا قۋات تۇتىناتىنىن ەسەپتەپ شىعارىپتى. سويتسەك, دوموفون اي سايىن بار بولعانى 21 كۆت ەلەكتر ەنەرگياسىن تۇتىنادى ەكەن. بۇل ايىنا – 209 تەڭگە دەگەن ءسوز (استانا قالاسىندا ەلەكترەنەرگياسىنىڭ ورتاشا باعامى – 9,97 تەڭگە/كۆت*س). ەندى مۇنى ءار پاتەرگە بولسەڭىز, شامامەن 5-10 تەڭگەدەن كەلەدى.
قىمبات توقتامۇرات
«ىستەن شىقسا, تەگىن اۋىستىرامىز»
استانا قالاسىندا دوموفون ورناتۋمەن اينالىساتىن ءىرىلى-ۇساقتى 40 كومپانيا بار. سولاردىڭ ءبىرى – «نۇر-دوموفون» جشس. 2007 جىلدان بەر ەلوردانىڭ 400-دەي پودەزىنە دوموفون ورناتقان سەرىكتەستىكتىڭ ديرەكتورى مەرعالىم سەرالينوۆپەن جولىعىپ, ءبىر اۋىز پىكىرىن بىلگەن ەدىك.
– مەرعالىم سەرىكۇلى, تۇرعىندار دوموفون قىزمەتىنە نە ءۇشىن اقشا تولەيدى؟
– دوموفون جۇرت ويلاعانداي, ءبىر ورناتىپ كەتە سالاتىن جەڭىل قۇرىلعى ەمەس. ونىڭ دا پايدالانۋ مەرزىمى بار. ءبىز دوموفوندى ورناتىپ قانا قويماي, ونى جوسپارلى تۇردە تەكسەرىپ, جوندەپ, قاجەت بولسا اۋىستىرىپ وتىرامىز. قۇرىلعىنىڭ ءبىر جەرى ىستەن شىققان سايىن ءبىز تۇرعىنداردان اقشا جيناپ جاتپايمىز عوي. دەر كەزىندە ولار دا قولما-قول قارجى جيناپ بەرمەيتىنى انىق. مىنە, اي سايىنعى تولەماقى دا وسى ءۇشىن الىنادى. دوموفون ىستەن شىققان جاعدايدا ونى تەز ارادا تەگىن اۋىستىرىپ بەرەمىز. كەيىنگى كەزدە دوموفون قۇرىلعىلارىن ۇرلاۋ دا جيىلەپ كەتتى. بۇل دا ءبىزدىڭ ەسەبىمىزدەن قايتا ورناتىلادى.
– ال ەگەر زاڭعا سالىپ, قىزمەتتەرىڭىزگە تولەنەتىن ابونەنتتىك اقىنى الىپ تاستاسا شە؟
– ەندەشە, دوموفون كومپانيالارى جۇمىسىن توقتاتادى دەگەن ءسوز. ەلىمىزدە كاسىپكەرلەردى قولداۋعا بايلانىستى كوپتەگەن يگى ىستەر اتقارىلىپ جاتقانىن بىلەمىز. دوموفون دا – كاسىپتىڭ ءبىر ءتۇرى. ءبىز وسى كاسىپ ارقىلى ءوز-ءوزىمىزدى جۇمىسپەن قامتىپ قانا قويماي, باسقا دا ازاماتتارعا قىزمەت تاۋىپ بەرىپ وتىرمىز. ەگەر ءبىز شىعىنعا ۇشىراساق, تەك ەلوردانىڭ وزىندە شامامەن 200-گە جۋىق ادام جۇمىسسىز قالادى.
دەمەك, مەملەكەت ونداي قادامعا بارمايتىنى انىق.
– تۇرعىندار تاراپىنان تولەماقىنى جاپپاي تولەمەي قويعان جاعدايلار ۇشىراستى ما؟
– ءيا, ونداي جاعدايلار بولدى. ءبىز شىعىنعا ابدەن باتقاننان كەيىن الگى تۇرعىن ءۇيگە قىزمەت كورسەتۋدەن باس تارتتىق. بىراق ءبىرنەشە جىلدان كەيىن ولار وزدەرى كەلىپ, دوموفوندى قايتادان ورناتۋىمىزدى سۇرادى.
– كودتى ەسىكتەر قاي ەلدىڭ ءونىمى؟ جارامدىلىق مەرزىمى قانشا؟
– ەلورداعا اكەلىنەتىن دوموفوننىڭ ءبارى رەسەيدەن شىعارىلعان. پايدالانۋ مەرزىمى – 5 جىل. وسى قۇرىلعىلاردىڭ جارتىسىنان استامى سىرتقى كۇشتىڭ اسەرىنەن, ياعني, ۇقىپتى پايدالانباۋدان ىستەن شىعادى. وسىعان بايلانىستى ءبىر ەلەكترومونتاجشىنىڭ ءوزى كۇنىنە 20-30 تاپسىرىستى ورىنداۋعا ءماجبۇر.
