قوعامداعى باستى ماسەلەنىڭ ءبىرى – ءدىننىڭ تىم ساياسيلانىپ, تەررورلىق, ەكسترەميستىك قۇرالعا اينالۋى. مۇنداي زاماناۋي ۇردىستەر كەيبىر قۇندىلىقتارىمىزدى قايتا قاراپ, بولاشاققا جاڭاشا باعدار جاساۋدى قاجەت ەتەدى.
استانا قالاسى اكىمدىگى جانىنداعى ءدىني بىرلەستىكتەرمەن بايلانىس جونىندەگى كەڭەس توراعاسىنىڭ ورىنباسارى ەرمەك امانشاەۆتىڭ توراعالىعىمەن وتكەن جيىندا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ءدىن سالاسىنداعى مەملەكەتتىك ساياساتىنىڭ 2017-2020 جىلدارعا ارنالعان تۇجىرىمداماسى, ءدىني بىرلەستىكتەرمەن بايلانىس جانە كونفەسسياارالىق كەلىسىم, 2018 جىلعا ارنالعان كەڭەس جۇمىسىنىڭ قۇرامى مەن جوسپارىن بەكىتۋ ماسەلەلەرى تالقىلاندى.
«بيىل مەملەكەتتىك دەڭگەيدە جانە قالا كولەمىندە كوپتەگەن جۇمىستار اتقارىلدى. ءدىن – نازىك سالا. جىل بويى بارلىق كۇردەلى شارالاردى بىرگە اتقاردىق. سوندىقتان بۇل سالاداعى جۇمىستاردى الداعى ۋاقىتتا دا بىرگە جالعاستىراتىن بولامىز» دەدى قالا اكىمىنىڭ ورىنباسارى ەرمەك امانشاەۆ.
اشىعىن ايتۋ كەرەك, اللا مەن ادام اراسىن ساۋدالاپ جۇرگەندەردىڭ قۇيتىرقى ساياساتىنا قارسى تۇرۋ ءۇشىن قوعامعا مىقتى يممۋنيتەت كەرەك. ال ول يممۋنيتەت – ءبىزدىڭ تاريحىمىز, سالت-سانامىز, مەملەكەتتىك دەڭگەيدەگى شارالار جانە ءادىل قۇقىقتىق قۇرالدار. وسى ماسەلە توڭىرەگىندە بيلىك ءدىني ەكسترەميزم جانە تەرروريزمگە قارسى ەلدەگى بيلىك ورگاندارىن تەگىس جۇمىلدىرىپ كەلەدى. ماسەلەن, 1999 جىلى «تەرروريزمگە قارسى ءىس-قيمىل» تۋرالى زاڭ, 2005 جىلى «ەكسترەميزمگە قارسى ءىس-قيمىل» تۋرالى زاڭ, 2013 جىلى قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا ءدىني ەكسترەميزم مەن تەرروريزمگە قارسى ءىس-قيمىل جونىندەگى 2013-2017 جىلعا ارنالعان مەملەكەتتىك باعدارلاما قابىلداندى.
الايدا الەم بولىپ تەرروريزم مەن ەكسترەميزمگە قارسى كۇرەسكەن سايىن ونىڭ جاڭا ادىستەرى پايدا بولۋدا. ماسەلەن, بۇرىن تەررورلىق جارىلىستاردى ارنايى توپتار ۇيىمداستىرسا, بۇگىندە جۇك ماشينەلەرى مەن كولىكتەردى پايدالانۋ نەگىزگى قۇرالعا اينالىپ وتىر. بۇل رەتتە ەلىمىز قاۋىپ-قاتەرلەردىڭ الدىن الۋ ماقساتىندا ءىس-شارا جوسپارلارىن
ۇيىمداستىرۋدا.
سونىڭ ءبىرى – بۇگىنگى تالقىعا تۇسكەن 2017-2020 جىلدارعا ارنالعان تۇجىرىمداما. اتالعان قۇجات ەلىمىزدەگى جانە الەمدەگى ءدىني احۋالدى ەسكەرە وتىرا دايىندالعانى بەلگىلى. تۇجىرىمداما اياسىندا ەلدەگى ءدىني احۋال تالدانىپ, وسى قۇجات نەگىزىندە بىرقاتار زاڭدىق نورمالارعا وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار دايىنداۋ كوزدەلگەن. ياعني, ەلىمىزدە ءدىندى دەسترۋكتيۆتى قۇرال رەتىندە قولدانۋدىڭ الدىن الۋ, زايىرلى قوعام نەگىزىندەرىن قالىپتاستىرۋ ارقىلى تۇراقتىلىق پەن قاۋىپسىزدىكتى قامتاماسىز ەتۋگە بىردەن-ءبىر العىشارت بولىپ تابىلاتىن قۇقىقتىق قۇجات بولىپ وتىر.
وسى رەتتە مادەنيەتتەر مەن دىندەردىڭ حالىقارالىق ورتالىعى ديرەكتورى ايدار ءابۋوۆ قوعامدا ءدىني راديكاليزم مەن ەكسترەميزم يدەولوگياسىنىڭ تارالۋىنا جول بەرمەيتىن جاڭا قۇقىقتىق نورمانىڭ قاجەتتىلىگى تۋرالى ءسوز قوزعادى. ونىڭ ايتۋىنشا, تۇجىرىمدامادا ەلدەگى ءدىني احۋالعا ايقىن باعا بەرىلگەن. العاش رەت ءدىن سالاسىن قۇقىقتىق رەتتەۋ
بارىسىندا جاڭا باعىت-
باعدارلارعا باسىمدىق جاسالعان جانە جاڭا جۇمىس جوسپارى دايىندالعان.
«بۇل كوپتەگەن پروتسەسسۋالدى ماسەلەلەردى شەشەدى جانە قۇقىقتىق قۇرالداردىڭ بەلسەندى جۇمىسى كورىنەدى دەگەندى بىلدىرەدى, ياعني, جەدەل ءوزارا ءىس-قيمىلدار ارقىلى پايدا بولىپ جاتقان قاۋىپ-قاتەرلەرگە دەر ۋاقىتىندا جاۋاپ بەرۋگە تيىمدىلىكتى ارتتىرادى. تۇجىرىمداما كەشەندى شەشىمدەر جاساۋعا باعىتتالعانىن ەسكەرسەك, بىرقاتار باعىتتارعا مىسالى اقپارات جانە كوممۋنيكاتسيا, ءبىلىم مەن دەنساۋلىق ساقتاۋ, مادەنيەت, سپورت, مەملەكەتتىك قىزمەت, جەرگىلىكتى ءوزىن-ءوزى باسقارۋ سىندى سالالارداعى ەكسترەميزمگە جول بەرمەۋ جوسپارلارى ارقىلى ەلدەگى ءدىني احۋالدى وڭ وزگەرىستەرگە باستايدى.
تۇجىرىمدامانىڭ ينديكاتورلارى بويىنشا, ەل حالقىنىڭ ءدىن سالاسىنداعى مەملەكەتتىك ساياساتتى قولداۋ دەڭگەيى 2018 جىلى 89% بولسا, 2020 جىلى 91% قۇرايتىن بولادى. وسىنداي ناتيجەلەرگە قول جەتكىزەتىن بولساق, ەلىمىزدە دەسترۋكتيۆتى جانە دە ءدىني راديكالدى قوزعالىستاردىڭ اياسى تارىلاتىنى انىق. تۇجىرىمداما قىسقا ۋاقىت ارالىعىنداعى ستراتەگيالىق جوسپار بولعانىمەن حالىققا بەرەرى كوپ. وڭتايلى جۇرگىزىلگەن اقپاراتتىق جۇمىستاردىڭ ناتيجەسىندە حالىقتىڭ ءدىني ساۋاتى ارتىپ, وزىندىك ءاربىر ازاماتتىڭ ەكسترەميزم مەن راديكاليزمگە قارسى ينديۆيدۋالدى يممۋنيەتى پايدا بولادى» دەيدى ايدار پارقۇلۇلى.
بۇگىندە استانا قالاسىندا رەسمي تۇردە تىركەلگەن 14 كونفەسسيادان تۇراتىن 49 ءدىني بىرلەستىك جۇمىس ىستەيدى. رۋحاني ءبىلىم بەرۋمەن اينالىساتىن استانا مەدرەسەسى بار. قازاقستان رەسپۋبليكاسى «ءدىني قىزمەت جانە ءدىني بىرلەستىكتەر تۋرالى» زاڭىنا سايكەس اقپاراتتىق-ءتۇسىندىرۋ جۇمىستارى تۇراقتى جۇرگىزىلەدى. استانا قالاسى ءدىن ىستەر باسقارماسىنىڭ باسشىسى دانيار ەسين ءوز بايانداماسىندا باسقارمانىڭ جىل بويى اتقارعان جۇمىستارىنا دا كەڭىنەن توقتالدى. ونىڭ ايتۋىنشا, 2017-2020 جىلدارعا ارنالعان «ءدىني ەكسترەميزم مەن تەرروريزمنىڭ الدىن الۋ» مەملەكەتتىك باعدارلاماسى اياسىندا تۇرعىنداردىڭ ءدىني ساۋاتتىلىعىن ارتتىرۋ ماقساتىندا اقپاراتتىق-ءتۇسىندىرۋ توبى 500-دەن استام شارا وتكىزگەن. ءدىن تاقىرىبىنا ارنالعان كىتاپشالار «ASTANA-BILIMLAND» ەلەكتروندىق كىتاپحاناسىنا ەنگىزىلگەن. جالپى, باسقارماعا قاراستى ءدىن پروبلەمالارىن زەرتتەۋ ورتالىعىنىڭ «سەنىم تەلەفونىنا» جىل باسىنان بەرى 1 520 ادام حابارلاسقان ەكەن. جىل باسىنان بەرى ءدىني باعىتتا اكىمشىلىك قۇقىق بۇزۋشىلىقتىڭ 63 دەرەگى تىركەلگەن كورىنەدى.
كەڭەس قورىتىندىسى اياسىندا ءدىني بىرلەستىكتەرمەن بايلانىس جونىندەگى كەڭەستىڭ الداعى جىلعا ارنالعان جۇمىس جوپارى مەن قۇرامىن بەكىتۋ تالقىلاندى.
گۇلميرا ايماعانبەت
