الەم بويىنشا تمد قۇرامىندا بولعان ەلدەر عانا دوپينگ داۋىنا ۇشىراعاندا بۇل ماسەلەنىڭ استارى رەسەي مەن باتىس ەلدەرىنىڭ قىرعي-قاباق بولىپ, ءوزارا بىتىمگە كەلە الماۋىنان دەگەن پىكىر ءجيى ايتىلدى. كوپ ۇزاماي رەسەي قۇراماسىنىڭ قىسقى ويىندارعا قاتىسۋىنا حالىقارالىق وليمپيادا كوميتەتى تىيىم سالىپ, ايدى اسپانعا ءبىر-اق شىعاردى. دەگەنمەن مۇنداي تىيىمعا قاراماستان قانى تازا سپورتشىلاردىڭ قاتىسۋىنا رۇقسات بەرىلىپ, جاقسى ناتيجەگە قول جەتكىزدى.
ال مۇنداي بىلىققا قازاقستاندىق سپورتشىلاردىڭ ۇرىنعانىنا بىرنەشە جىل بولىپ قالدى. يليا يلين, ءزۇلفيا چينشانلو, مايا مانەزا, سۆەتلانا پودوبەدوۆا سىندى اۋىر اتلەتتەرىمىز وليمپيادا شىڭىنان كەيىن بىرىنەن سوڭ ءبىرى دوپينگ داۋىنا ىلىككەندە كوپشىلىك مۇنىڭ استارىنان ساياسي سەبەپتەر ىزدەپ ەدى. ەسىمى اتالعان سپورتشىلاردىڭ كاسىبيلىگىنە كۇمان كەلتىرمەيمىز, الايدا سوڭعى ۋاقىتتا بۇل ماسەلە ءبىزدى توڭىرەكتەپ شىعار ەمەس. قازاق ەلىنىڭ نامىسىن قورعايتىن سپورتشىلار ءۇشىن تىيىم سالىنعان دارىلەردى قولدانۋ قالىپتى جاعدايعا اينالىپ بارا جاتقانداي…
بىلتىر 36 سپورتشى دوپينگپەن ۇستالدى
راسىن ايتۋ كەرەك, وليمپيادا چەمپيوندارىنىڭ كەزەك كەزەگىمەن ۇستالعانىنان كەيىن بۇل ءىس كوپشىلىككە ساباق بولار دەگەن ۇمىتتە بولدىق. الايدا جىل وتكەن سايىن تىيىم سالىنعان پرەپاراتتاردى قولداناتىن سپورتشىلار قاتارى كوبەيمەسە, ازايار ەمەس. ماسەلەن, ءبىر عانا 2018 جىلدىڭ وزىندە الەمدىك جارىستارعا شىعىپ جۇرگەن 36 سپورتشىمىز ۇستالىپتى. ناقتىراق ايتقاندا, مۋاي-تايدان بىردەن 8 ادام, جەڭىل اتلەتيكادان 6 جەلاياق, اۋىر اتلەتيكادان 6 زىلتەمىرشى, سامبودان 3 پالۋان, گرەك-ريم كۇرەسى مەن ۆەلوسپورتتان 2 ادام, بايداركا مەن كانوەدە ەسكەك ەسۋ, كوركەم گيمناستيكا, ءجۇزۋ, سۋ دوبى, سپورتتىق بالىق اۋلاۋ, دزيۋدو, ەركىن كۇرەس, پاۋەرليفتينگ ءتۇرىنىڭ ارقايسىسىنان 1 ادامنان قۇرىققا ىلىنگەن. ەرەجە بۇزعانى سەبەپتى تيىسىنشە ەڭ ازى 2 جىلعا, ال ەڭ ۇزاعى 8 جىلعا جارىستاردان شەتتەتىلىپ, اتاقتارىنان ايىرىلدى.
ولاردىڭ اراسىندا ەۋروپا مەن ازيا چەمپيوندارى, ءتۇرلى حالىقارالىق دودالاردا وزا شاپقان كىل مىقتىلار بار ەدى. جاسى كەلگەندەرى ۇلكەن سپورتتاعى مانسابىن ءتامامداسا, تاعى ءبىر بولىگى جاپپاي باپكەرلىك قىزمەتكە كوشىپ جاتىر. ال ەندى ءبىرىنىڭ نە ىستەپ جۇرگەنى بەلگىسىز, شاماسى كۇنكورىس قامى ءۇشىن وزگە ورىنداردا جۇمىس ىستەپ جۇرگەن بولار دەپ توپشىلادىق.
شارشى الاڭنان شەتتەتىلدى
كۇش بەرەتىن دارىلەردى قولدانۋ كەز كەلگەن سپورتشى ءۇشىن ۇيرەنشىكتى جايت پا, الدە بۇل ماسەلە تەك قازاقستان اتىنان سىنعا ءتۇسىپ جۇرگەندەرگە عانا تيەسىلى مە, ايتەۋىر بىلتىرعى كورسەتكىش وسى قالپىمەن كەتە بارسا جاڭاراتىن سەكىلدى. 2013 جانە 2015 جىلى بۇرىمدىلار اراسىندا بوكستان وتكەن الەم بىرىنشىلىگىندە قولا جۇلدە الىپ, كەيىننەن ەل بىرىنشىلىگىندە دە چەمپيون اتانىپ, بولاشاعىنان ۇلكەن ءۇمىت كۇتتىرگەن نازىم يشانوۆانىڭ سىناماسىنان فۋروسەميد ءدارىسىنىڭ ءىزى تابىلعاندا كوڭىلىمىز جابىرقاپ قالىپ ەدى. قانشا دەگەنمەن قازاقستان اتىنان بىرنەشە سىندا چەمپيون اتانعان ريمما ۆولوسەنكونى ەل بىرىنشىلىگىنىڭ فينالىندا جەڭىپ, بۇل سالماقتا ايتارلىقتاي باسەكەنىڭ بارىن سەزدىرگەن ەدى. باسەكە بار جەردە ناتيجەنىڭ دە بولارى انىق. ار جاعىندا وليمپيادا شىڭىن باعىندىرۋ تۇر. ال ەندى ءۇمىت ەتكەن نازىمىمىز رينگكە تەك 2020 جىلدىڭ 25 قاراشاسىندا عانا ورالا الادى. توكيو وليمپياداسى بىتكەن سوڭ…
پولتورانين دە پالەگە ۇشىرادى
جالپى, قىسقى سپورتتا نورۆەگيا, گەرمانيا, كانادا, اقش, وڭتۇستىك كورەيا سەكىلدى مەملەكەتتەرمەن يىق تىرەستىرە المايمىز. يىق تىرەستىرمەك تۇرماق, جالپى مەدال كورسەتكىشىندە 30 ەلدىڭ قاتارىنا ازەر ىلىگىپ جاتامىز. سوڭعى جىلدارى مانەرلەپ سىرعاناۋدا دەنيس تەن مەن شاڭعىشى الەكسەي پولتورانينگە ۇلكەن ءۇمىت ارتىلعان ەدى. بىلتىرعى جازاتايىم وقيعادان كەيىن قىسقى سپورتتا توبە كورسەتەر شىعىسقازاقستاندىق سپورتشى عانا قالعانداي بولدى.
قانداي سپورتشى بولسىن وليمپيادا شىڭىن باعىندىرۋ – مانسابىنداعى باستى ماقساتى بولۋى ءتيىس. تاجىريبەسى تولىسىپ, ۇزدىكتەردىڭ بىرىنە اينالعان شاقتا پولتورانين دە اق وليمپيادانى الۋى ءتيىس ەدى. بىراق بىلتىرعى پحەنچحاندا بۇكىل كۇشىن 50 شاقىرىمدىق مارافونعا ساقتاپ, جارىس جولىنا شىققاندا باستاپقىدا ۇزدىكتەردىڭ قاتارىندا كەلە سپورتشىمىز مارە سىزىعى جاقىنداعان سايىن قۋاتى قايتىپ, نەبارى 15-ءىنشى بولىپ جەتتى.
– نە بولعانىن ءوزىم دە بىلمەيمىن. باستاپقىدا ءبارى جاقسى بولعان. بارىنشا العا ۇمتىلدىم. ەكىنشى نەمەسە ءۇشىنشى ورىن تۋرالى ويلامادىم. جەڭىس ءۇشىن ءبارىن العا قويدىم. بىراق 40 شاقىرىمنان كەيىن وزىمنەن ءوزىم السىرەپ, كوزىم قاراۋىتا بەردى. نە ىستەرىمدى بىلمەدىم, كۇشىم دە قالمادى. شاماسى وليمپيادا ماعان ارنالماعان بولسا كەرەك, – دەيدى ءتورت وليمپياداعا قاتارىنان قاتىسىپ, ولجاسىز كەلگەن الەكسەي جارىستان كەيىنگى سۇحباتىندا.
ال وليمپيادا الدىندا جەكە باپكەرى ماتي الاۆەر شاكىرتى مەدال الماسا ءبىر جىل بويعى جالاقىسىن قايتاراتىنىن دا ءمالىم ەتكەن بولاتىن. جۇمسالعان شىعىن ءوز الدىنا, بىراق بۇكىل قازاق ەلىنىڭ ءۇمىتىن قايدا قالدىردى؟
بيىل 32-گە كەلەتىن سپورتشىمىزدىڭ جاسى سىر بەردى مە, الدە شارشاپ جۇرگەندىكتەن بە, اۆسترياداعى جارىستا دوپينگكە قارسى ەرەجە بۇزدى دەگەن ايىپ تاعىلىپ, قاماۋعا الىنعان. كۇڭگىرت ماسەلەنىڭ نەگىزگى جايى ءالى كۇنگە دەيىن انىق ەمەس. باستاپقىدا اۆستريانىڭ Kurier باسىلىمى پولتورانين كىناسىن مويىنداعانىن جازسا, اباقتىدان بوساعان سوڭ سپورتشىنىڭ ءوزى:
«مەنى قان قۇيىپ جاتقان جەرىمنەن ۇستادى دەگەن جالعان اقپارات. مۇنداي قادامعا بارعان ەمەسپىن. پوليتسيا مەنى قاماۋعا العان سوڭ كۇتىمى ناشار, سالقىن جەرتولەدەگى ءبىر ادامدىق كامەرادا ۇستادى. سودان بوستاندىققا شىعۋ ءۇشىن بارىنە دە دايىن ەدىم. قازىر تۇرمەدە العان پسيحولوگيالىق جاراقاتتان ايىعۋ پروتسەسىن وتكەرىپ جاتىرمىن. ال تاپسىرعان اناليزدەرىمنىڭ ءبارى دوپينگ قولدانباعانىمدى دالەلدەيدى. شىنى كەرەك, تىيىم سالىنعان پرەپاراتتار تۋرالى ويلاعانىم راس, بىراق قولدانبادىم. مەنى دەر ۋاقىتىندا توقتاتتى. وسى ءۇشىن وكىنىپ, كەشىرىم سۇرايمىن» دەگەن ەدى.
ۇوك دارىگەرى نە دەيدى؟
جاقىندا ۇلتتىق وليمپيادا كوميتەتىنىڭ (ۇوك) مەديتسينالىق-عىلىمي توبىنىڭ جەتەكشىسى ازامات نۇرماتوۆپەن بايلانىسقا شىققانىمىزدا دوپينگ داۋىنا قاتىستى ءبىراز ماسەلەنىڭ بەتىن اشىپ بەردى. ءوز سوزىندە قاي سپورتتا قاي دارىلەر ءجيى قولدانىلاتىنى, ونىڭ كەرى اسەرى, ەلىمىزدەگى سپورت مەديتسيناسىنىڭ جاي-كۇيى تۋرالى ايتا كەلىپ, تەرىس ارەكەتكە بارعان سپورتشىلارعا كەتكەن شىعىنداردى كەرى قايتارۋ ماسەلەسى قاراستىرىلىپ جاتقانىن ءمالىم ەتتى.
«قازىر الەم بويىنشا دوپينگ قاتارىنا ەنگىزىلگەن دارىلەر سانى 10 مىڭعا جۋىق. ولاردىڭ ءبىرى قاراپايىم جانداردىڭ پايدالانۋىنا رۇقسات ەتىلسە, كاسىبي سپورتشىلارعا قاتاڭ تىيىم سالىنعان. ال ونى قالالىق ەمحانالارداعى دارىگەرلەر بىلمەيدى. ماسەلەن, بىرەر جىل بۇرىن قۇرامىندا مەلدونيى بار ميلدرونات دەگەن ءدارى شىقتى. ونى بىزدە كەڭىنەن قولدانادى. بۇل بىرەۋى عانا, مۇنداي تيپتەس دارىلەر جەتىپ ارتىلادى. مىنە, وسىعان ۇقساس جايلاردان كەيىن حالىقارالىق جارىستاردا سپورتشىلارىمىز ءجيى ۇستالىپ جاتىر. ال ولاردىڭ باسىم بولىگى – ءتۇرلى وڭىرلەردەن بارىپ قاتىسقاندار. قۇراما كوماندامەن تىعىز بايلانىستا بولماعاندىقتان, ولاردىڭ دەنساۋلىعىنا, قان قۇرامىنا جاۋاپ بەرە المايمىز» دەپ اڭگىمەسىن باستادى ا.نۇرماتوۆ.
دەمەك, بىزدەگى وبلىستاردا سپورت مەديتسيناسىنىڭ ءالسىز بولعانى باستى سەبەپ بولىپ تۇر عوي دەگەن ويىمىزدى ۇوك دارىگەرى دە راستادى. دەگەنمەن الماتى, استانا قالالارىنداعى مەديتسينالىق وقۋ ورىندارىندا سوڭعى جىلدارى سپورت دارىگەرى دەگەن ماماندىق اشىلىپ, بۇل پروبلەما وسىلاي شەشىلىپ جاتقانىنان حاباردار ەتتى. بۇل ماسەلە ەكى قالامەن شەكتەلىپ قالماي, وزگە ايماقتارعا دا ۇلگى بولىپ, سالانىڭ دامۋىنا سەپتىگىن تيگىزسە دەگەن تىلەگىن ءبىلدىردى.
ءسوز ىشىندە سپورتشىلار اراسىندا باسەكەلەستىك جوعارى ەكەنىن ايتا كەلىپ, سونداي شاقتا ءبىرىنىڭ تاماعىنا تىيىم سالىنعان دارىلەردى قوسىپ, كۇندەستىك جاسايتىندارى دا كەزدەسىپ جاتاتىنىن جەتكىزدى. سول سياقتى بيىك دارەجەگە جەتۋ ءۇشىن ستيمۋلياتورلاردى ادەيى قولداناتىندارى دا جوق ەمەس. ال جەكپە-جەك سپورتىنا قاتىساتىندار سالماعىن ازايتىپ, دەنەسىندەگى ارتىق سۋدى سىرتقا شىعارۋ ءۇشىن فۋراسەميد پرەپاراتىن پايدالانىپ جاتادى. ءوز ەڭبەگىمەن جەتپەگەن سوڭ بۇل الداۋ بولىپ ەسەپتەلەدى. جوعارىدا ايتىلعان 8 مۋاي-تايشىنىڭ قانىنان ءدال وسى فۋراسەميد انىقتالىپ, 4 جىلعا شەتتەتىلگەن. ال زىلتەمىرشىلەر بۇلشىق ەتىنىڭ جىلدام ءوسۋى ءۇشىن انابوليكالىق ستەرويدتەرى بار دارىلەردىڭ كومەگىنە جۇگىنەدى.
مىنە, وسىعان ۇقساس ءتۇرلى ماسەلەلەردەن كەيىن بىزدە دوپينگ داۋى ءورشىپ تۇر. ال سپورتشىلاردىڭ تەز شارشاپ, قوسىمشا كۇش بەرەتىن دارىلەردى پايدالانۋىنا سەبەپ تە از ەمەس. ماسەلەن, جاتتىعۋ جۇمىستارىن از جاساپ, تىڭعىلىقتى دايىندالماۋى, كورسەتىلگەن ءتارتىپتى ساقتاماي, ىشەر اسىنىڭ, ۇيقىسىنىڭ ۋاقىتىن بۇزۋى, سونداي-اق مەديتسينالىق دۇرىس باعىت كورسەتىلمەۋى ءجيى سەبەپ بولىپ جاتادى ەكەن.
– قازىر بىزدە «قازاقستان سپورتى دوپينگكە قارسى!» دەگەن ۇندەۋ ءجۇرىپ جاتىر. ۇوك پرەزيدەنتىنىڭ باستاماسىمەن ءتۇرلى وڭىرلەردەگى سپورت ۇيىمدارىنىڭ بارىنە تىيىم سالىنعان دارىلەردىڭ سالدارى تۋرالى قوسىمشا سەمينارلار جۇرگىزۋدى باستادى. سول سياقتى قازاقستان بىرىنشىلىگىندەگى جارىس الدىندا قان تاپسىرىپ, سىنامالارى الىنادى. سونداي شاقتا تەرىس ارەكەتكە بارعانى انىقتالىپ, پروبلەمانىڭ الدىن الادى. بۇعان قوسا, مادەنيەت جانە سپورت مينيسترلىگىنىڭ ۇسىنىسىمەن پارلامەنت قاراۋىندا دوپينگپەن ۇستالعاندارعا جۇمسالعان شىعىنداردى, العان اتاقتارىن كەرى قايتارۋ تۋرالى زاڭ جوباسى تالقىلانىپ جاتىر, – دەيدى ازامات نۇرماتوۆ.
سپورتشىلاردىڭ ديسكۆاليفيكاتسيا مەرزىمىن ءارتۇرلى ەتىپ كورسەتۋى پرەپاراتتى قالاي قولدانعانىنا بايلانىستى بەرىلەدى ەكەن. ارنايى كوميسسيا ارقىلى سپورتشىنىڭ پىكىرى سۇرالىپ, سونىڭ نەگىزىندە ۋاقىتىن بەلگىلەيدى. الايدا دوپينگكە قارسى ەرەجە بويىنشا نەگىزىنەن 4 جىل ۋاقىتقا شەتتەتىلەدى. ەگەر مۇنداي پروبلەماعا ەكىنشى رەت تاپ بولسا, جازا مەرزىمى دە ەكى ەسە ۇلعايادى. تيىسىنشە العان مەدالى مەن اتاعىنان ايىرىلادى. بۇل – حالىقارالىق وليمپيادا كوميتەتى (حوك) تاراپىنىڭ سالاتىن سانكتسياسى.
قورىتا ايتار بولساق, دوپينگ جارىس كەزىندە عانا ادامنىڭ بەلسەندىلىگىن ارتتىرىپ, جاقسى ناتيجە كورسەتۋىنە سەپتىگىن تيگىزۋى مۇمكىن. بىراق ونىڭ ادام دەنساۋلىعىنا زيانى از ەمەستىگىن دە نازاردا ۇستاعان ءجون. مىسالعا, اۋىر اتلەتتەر قولداناتىن انابوليكالىق ستەرويدتەرى بار دارىلەردى ۇزاق پايدالانۋ ادامنىڭ ۇرپاقسىز قالۋىنا, ونكولوگيالىق اۋرۋلارعا تاپ بولۋىنا, ءتىپتى مەزگىلسىز ولىمىنە دە اسەر ەتىپ جاتادى. سول سەبەپتى دۇنيەجۇزىلىك دوپينگكە قارسى ۇيىم (WADA) ولارعا تىيىم سالىپ وتىر. سپورتتاعى عۇمىر نەبارى 10-15 جىل عانا, ال قالعان ءومىرىن مۇگەدەك بولىپ وتكىزۋى مۇمكىن…
