قازاقستانداعى ەسترادانىڭ العاشقى شامىن جاققان «دوسمۇقاسان» ءانسامبلىنىڭ قۇرىلعانىنا 50 جىل تولادى.
باياناۋىلدان تۇلەپ ۇشقان توپ
ونەر اتاۋلى ادام بالاسىن تەك ىزگىلىككە تاربيەلەيدى. مەنىڭشە, ونەردىڭ ەڭ قادىرلىسى, ەڭ قاسيەتتىسى – مۋزىكا. مۋزىكا – ادام جانىن قايعى-قاسىرەتتەن ارىلتىپ, جۇرەككە ءموپ-ءمولدىر شۋاعىن تاراتىپ, جان دۇنيەنى ادەمىلىككە, سۇلۋلىققا, ماحابباتقا بولەيتىن سيقىرلى دا قۇدىرەتتى كۇش.
دوسمۇقاساندىقتار 1967 جىلى الماتىداعى قازاق پوليتەحنيكالىق ينستيتۋتىنىڭ ستۋدەنتتەرى بولا ءجۇرىپ, تەحنيكا سالاسىندا وقىسا دا, ونەرگە ەندى ەنە باستاعان ەلەكتروندى اسپاپتاردى يگەرىپ, انسامبل قۇرىپ, تەڭدەسى جوق شەبەرلىك دەڭگەيىنە كوتەرىلدى.
ول ۋاقىتتا كوممۋنيستىك پارتيا ساياساتىمەن جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ ستۋدەنتتەرى قۇرىلىس جاساقتارىنىڭ قۇرامىندا جەر-جەرگە بارىپ, تۇرعىن ۇيلەردى, الەۋمەتتىك نىسانداردى سالاتىن. پاۆلودار وبلىسىنىڭ باياناۋىل اۋدانىندا 1967 جىلدىڭ 1 تامىزىندا قۇرىلىسشىلاردىڭ كاسىبي مەرەكەسىنە وراي وتكەن كونتسەرتتە يانوش ەسىمدى ۇلتى ۆەنگر ستۋدەنت «ازان شاقىرىپ» ءانسامبلدىڭ اتىن «دوسمۇقاسان» دەپ قويادى. بۇل اتاۋ انسامبل مۇشەلەرى ەسىمدەرىنىڭ باستاپقى بۋىندارىنان (دوس-دوسىم, مۇ-مۇرات, قا-قاميت, سان-سانيا) قۇرالعان.
باياناۋىل – قازاققا قانشاما عۇلامالاردى بەرگەن قاسيەتتى جەر. دەمەك, «دوسمۇقاcان» تاريحىنىڭ وسى وڭىردەن باستاۋ العانى تەگىن بولماسا كەرەك.
وسى جارتى عاسىرداعى انسامبلدىڭ ءومىرى مەن ونەرى تۇتاس ءبىر ءداۋىر دەسەك تە بولادى.
قازاق رۋحىن سەرپىلتتى
ءانسامبلدىڭ ءوزى تاريحي كەزەڭدە قۇرىلدى. وتكەن عاسىردىڭ 60-70 جىلدارى ۇلتتىق مۇددە ەسكەرىلمەي, ۇلت ماسەلەسىن اشىق ايتۋعا جول بەرىلمەدى. وسى تۇستا دوسمۇقاساندىق تالانتتاردىڭ بەلسەندىلىگى, ونەرگە دەگەن قۇلشىنىسى, ۇلتجاندىلىعى, قاجىماس قايراتى مەن جانكەشتى ەڭبەگى, ەل-جۇرت ساناسىندا سىلكىنىس تۋدىرىپ, ويعا قوزعاۋ سالىپ, قازاق رۋحىن سەرپىلتتى. مۇنى بۇگىندەرى ءبارى مويىنداپ وتىر. ەلەكتروندى اسپاپتارمەن قازاق اندەرىن رۋحتانا شىرقاپ, مۋزىكا ءتىلى ارقىلى ۇلت تابيعاتىن, باتىرلىعىن, ەلدىگىن تانىتتى. قازاقتىڭ حالىق اندەرىن ىرىكتەپ, وڭدەپ, تۇڭعىش رەت جاڭاشا سيپاتتا ۇسىندى.
ءتىپتى, «دوسمۇقاساننىڭ» ومىرگە كەلۋى قازاقستاندا عانا ەمەس, بۇكىل ورتالىق ازيادا جاڭالىق بولعانىن ايتا كەتكەن ءجون. 1971 جىلى تاشكەنتتە تەحنيكالىق جوعارى وقۋ ورىندارى اراسىندا ءوتكەن ءبۇكىلوداقتىق كونكۋرستا «دوسمۇقاسان» ءانسامبلى ءبىرىنشى ورىندى جەڭىپ الدى. كونكۋرستىڭ باس قازىسى, اتاقتى ءانشى باتىر زاكيروۆ تۇركى تەكتەس ۇلتتار ىشىندەگى «دوسمۇقاسان» تۇڭعىش انسامبل ەكەنىن ايتىپ, باس جۇلدەنى تاپسىردى.
1973 جىلى مينسكىدە كەڭەس اندەرىن ورىندايتىن كاسىپقوي ورىنداۋشىلاردىڭ بۇكىلوداقتىق كونكۋرسىندا «پەسنيارى» – ءبىرىنشى, «دوسمۇقاسان» ەكىنشى ورىندى يەلەنىپ, بەرليندە وتەتىن الەمدىك فەستيۆالگە جولدامانىڭ ءبىرىن جەڭىپ الدى. قازاق انسامبلىنە سوۆەت اندەرىن «اسا ۇزدىك وڭدەگەنى» ءۇشىن اتتى ارنايى سىيلىقتى قازىلار القاسىنىڭ ءتورايىمى, اتاقتى كومپوزيتور الەكساندرا پاحمۋتوۆا تاپسىرعان ەدى. ال بەرليندە « دوسمۇقاسان» كسرو-نىڭ نامىسىن قورعاپ, التىن مەدالگە يە بولدى.
امىرەنىڭ جولىن جالعادى
امىرە قاشاۋباەۆ ەۋروپاعا, ونىڭ ىشىندە فرانتسياعا قازاق ءانى «اعاش اياقتى» پاش ەتسە, 1977 جىلى «دوسمۇقاسان» كسرو-داعى 15 رەسپۋبليكا ىشىنەن تۇڭعىش ەسترادالىق ءانسامبلى رەتىندە قازاق اۋەنىن امەريكاعا اپارىپ, ونى سول جۇرتقا تانىتىپ, جەر بەتىندە قازاق دەگەن ۇلت بار ەكەنىن جاريا ەتتى.
«دوسمۇقاسان» تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ جارشىسى دەسە دە بولادى. حالقىمىزدىڭ ازاتتىققا دەگەن العاشقى قۇلشىنىسىن «دوسمۇقاسان» اندەرى تۇتاتتى دەسەك تە ارتىق بولماس. انسامبل مۇشەسى, بەلگىلى ءانشى, مارقۇم باقىتجان ءجۇمادىلوۆ «امەريكاعا دا, تۇركياعا دا جول اشقان العاشقى «كولۋمبتار» – ءبىزبىز» دەگەن ءازىلىنىڭ استارىندا ۇلكەن شىندىق جاتىر.
«دوسمۇقاسان» ءوز ونەرىن قازاقتىڭ ءتول ونەرىمەن, ۇلى دالاسىمەن, تابيعاتىمەن ءۇندەستىرىپ, شەرى مەن مۇڭىن, قۋانىشى مەن سالتاناتىن پاش ەتىپ, ەركىندىككە باتىل قادام جاسادى. زامان ىرعاعىن ۇلتتىق مەنتاليتەتىمەن ءۇندەستىرە ءبىلدى. وسى جارتى عاسىردا «دوسمۇقاسان» مۋزىكا دەگەن قۇدىرەتتى كۇش ارقىلى رۋح پەن نامىستى, ءتىل مەن ءدىلدى وياتتى.
كەيبىر اندەردە كەزدەسەتىن ءسوزبۇزارلار مەن ءانبۇزارلار شالقىپ وتىرعان كوڭىلىڭدى ءبىر ساتتە بىت-شىت قىلاتىنى وكىنىشتى-اق. ال «دوسمۇقاساندا» بالتالاساڭ دا بۇزىلمايتىن انا تىلىندەگى ايشىقتى تىركەستەر, ادەمى اۋەزدەر نازىك ليريزمگە قاراي جەتەلەيدى. حالىق ولاردى سول ءۇشىن قاتتى قادىرلەيدى.
«دوسمۇقاسانمەن» ەلۋ جىل بويى بىرگە بولىپ, بىتە قايناسىپ كەتكەن, قازاق ەستراداسىنا جاڭالىقتىڭ لەبىن اكەلگەن ءانسامبلدىڭ بەلدى ءمۇشەسى ءارى كوركەمدىك جەتەكشىسى – مۇرات قۇسايىنوۆ. حالىق اراسىنا ونىڭ اندەرى, «ناۋرىز» كۇيى, روك-كلاسسيكا ستيلىندە جازىلعان «ءپىر داستان» كۇيى, قازاق مۋزىكا الەمىندەگى تۇڭعىش كۇردەلى شىعارمالار – «بەتپاقدالا», «مۇحيت پەن ساياحات» روك-كومپوزيتسيالارى كەڭ تاراپ كەتتى.
ارىننىڭ ازاماتتىعى
توپتىڭ تاراۋىنا جول بەرمەگەن وسىنداي ونەر يەلەرى قۇرمەتتىڭ قاندايىنا بولسا دا لايىق. «جاقسىنىڭ جاقسىلىعىن ايت, نۇرى تاسىسىن» دەگەندەي, 2000 جىلداردىڭ ورتاسىندا پاۆلوداردا س.تورايعىروۆ اتىنداعى مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ رەكتورى بولعان قازاقتىڭ ءبىرتۋار ازاماتى ەرلان ارىن «دوسمۇقاسانعا» ۋنيۆەرسيتەت قابىرعاسىندا مۋزەي اشىپ, وقۋ ورنى جانىنان مۇسىندىك كومپوزيتسياسىن قوندىردى. وسىنداي جاندى نەگە قازاقتىڭ ناعىز پاتريوتى دەپ ايتپاسقا؟!
وسى تۇستا دوسمۇقاساندىقتار «رۋحاني اكە» ساناعان ءسالىباەۆ تۇرسىن ومارۇلىنىڭ ەسىمىن ايتپاسقا بولماس. بۇل كىسى – قازاقستاننىڭ حالىق ءارتىسى, اتاقتى ءانشى جامال وماروۆانىڭ تۋعان باۋىرى.
دوسمۇقاساندىقتارمەن توننىڭ ىشكى باۋىنداي ارالاسقان, قامقورشىسى بولعان ناعىز ۇلتجاندى, رۋحى بيىك جان بولاتىن. توپىراعى تورقا بولعىر ازامات, اتتەڭ, ومىردەن ەرتەلەۋ كەتتى…
ءسوزىمىزدىڭ سوڭىندا انسامبلدىڭ 50 جىلدىق مەرەيتويىنىڭ قۇرمەتىنە الماتىنىڭ كوكتوبەسىندەگى «بيتلز» توبىنىڭ ءمۇسىنىنىڭ ماڭايىنا «دوسمۇقاساننىڭ» ەسكەرتكىشىن قويۋ, ءوز ونەرىن تورتكۇل الەمگە پاش ەتكەن اتاقتى ءانسامبلدىڭ ءومىرى مەن ونەرى, ءجۇرىپ وتكەن جولى, اسۋ-اسۋ بەلدەرى تۋرالى كينو ءتۇسىرىپ, كىتابىن شىعارۋ ەل بولىپ ىستەيتىن ءىسىمىز بولۋى ءتيىس دەپ ايتقىم كەلەدى.
دۇيسەنالى مۇساۇلى
